METAFİZİK - Deneme Sınavı - 13

(3) Ahmet koşuyor.

önermesi, yüklemi fiil olan, dolayısıyla “dır” gibi bir bağ soneki bulunmayan, bir ad ve fiilden oluşan bir özne­yüklem önermesi örneğidir. Bu örnekteki “koşuyor” yüklemi, ilk bakışta, herhangi bir dil dışı veya zihin dışı bir şeyi göstermez gibi görünür. DOğru cevap C şıkkıdır.

Somut tekil terimler, “Ahmet”, “Ankara”, “Ay” gibi özel adlar, “ben”, “o”, “bu”, “şu” gibi adıllar ve “Türkiye’nin başkenti” gibi tekil betimlemelerdir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Platon’un idealar kuramı’nda iki kategori ile ilkel olan bir temel ontolojik ilişki vardır. Kategorilerden biri çıplak gözle gözlemlenebilen tam somut nesnelerin oluşturduğu tikel kategorisi, kısaca duyumsanan kategorisi, öbürü de tümeller­ den oluşan, dil dışı, zihin dışı ve tikellerden ayrı ve bağımsız olarak varolan İdea (eidos) kategorisidir. Örneğin, Ayşe, Belgin, Ahmet, Behçet gibi tek tek insanlar, önümdeki kırmızı elma, önümdeki kaya parçası vb. şeyler duyumsanan kategori­sine girer. Doğru cevap A şıkkıdır.

Platon’a göre duyumsanan kategorisine ait olan şeyler gerçek olmayıp görünüş dünyasını oluştururlar. İdealar ise gerçek dünyayı oluşturur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Pasta Modeli ve Benzeme Modeli denilebilen baş­ lıca iki farklı yorumu vardır. Pasta Modeli’nin iki biçimi vardır. Tüm-Pasta Modelidenilen birinci biçimine göre, A şeyinin B­lik İdeası’ndan pay alması, A şeyinin kendi payı olarak B-lik’in tümünü alması demektir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Aristoteles’in Kategoriler adlı yapıtındaki metafizik kuramı, Ünite 1’de inceledi­ ğimiz söyleme (ya da evriği olan ait olma) ile içinde olma (ya da evriği olan sahip olma) denilen iki temel ilişkiye dayanır. Gene yukarıda belirtildiği gibi, bu iki iliş­ ki yardımıyla nesne, nesne türü, tikel özellik ve özellik türü diye adlandırılan dört ontolojik kategori tanımlamıştır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Önce özellik kategorilerini birincisi belirlenebilir ikincisi belirlenmiş özellik olmak üzere ikişer ikişer örneklendiriyoruz: Nicelik: Ağırlık; 2 kg. Nitelik: Beyazlık; Sokrates’in kendine özgü beyaz-renk-tonu. Görelik: Daha uzun; 10 cm. daha uzun. Yer: Çarşıda; İstanbul Kapalıçarşı’da. Zaman: Dün; Dün 16 Kasım 2009’da saat 18.23’te. Durum: Oturur-olmak; Sokrates’in tam baldıran zehrini içmeden önce oturuyor olması. İyelik: Ayakkabılı; benim şu anda ayakkabılı olmam. Etkinlik: Okumak; Benim şu anda Aristoteles’in Kategoriler adlı yapıtının Türkçe çevirisinin üçüncü sayfasını okuyor olmam. Edilginlik: Saç Kestirmek; benim şu anda berberde saçımı kestiriyor olmam. Doğru cevap D şıkkıdır.

Tözsel tümeller, tüm örnekleyenleri birincil töz olan türlerdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Özneler arasında yalnız “yeşil” bir tümel olan yeşillilik özelliğini gösterir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Sonsuz gerilemeyi şöyle örneklendirelim. Önümde bir kırmızı elma olduğunu düşünelim. Bu durumda “Önümdeki elma kırmızıdır” önermesi doğrudur. Bunun doğruluğu “Önümdeki elma kırmızı-olma özelliğini taşır” önermesinin doğruluğuyla açıklanır. Bu ikinci önermenin doğruluğu da “Önümdeki elma kırmızı-olma-özelliğini-taşıma özelliğini taşır” önermesinin doğruluğu ile açıklanır ve bu açıklamalar sonsuza değin sürer. Doğru cevap B şıkkıdır.

Metafizik “Varlığı varlık olmak bakımından” araştıran bilim olarak betimlenir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Metafiziğin asıl amaçlarını şöyle sıralayabiliriz: (i) Varolan veya varolabilen bütün şeyleri kategorilere ayırıp bunlar arasındaki temel ilişkileri ortaya koymak. (ii) Bu kategorilerden hangilerine ait şeylerin varolduğunu hangilerinin varolmadığını araştırmak. (iii) Varolduğu gösterilmiş kategorilerin hangilerinin temel kategori olduğunu saptamak. (iv) Varolduğu gösterilmiş ancak temel kategori olmayan kategorileri, temel kategorilere indirgemek. (v) (i)-(iv) maddelerinde dile getirilmiş amaçlara ulaşırken, karşılaşılan problemleri ortaya koymak ve onlara çözüm önerileri getirmek. (vi) Yukarıdaki amaçları yerine getiren doğru metafizik önermelerden oluşan doyurucu bir metafizik kuram ortaya koymak. Doğru cevap E şıkkıdır.

“Bütün dişi atlar dişidir”. Bu önerme mantıksal doğru olduğu için aynı zamanda analitik doğrudur. Öte yandan “Bütün kısraklar dişidir” önermesi mantıksal doğru değildir ama analitik doğrudur. Nitekim bu önerme, “ ‘Kısrak” demek ‘dişi at’ demektir” tanımına dayanarak mantıksal doğru olan “Bütün dişi atlar dişidir” önermesine dönüştürülebilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Aksiyomlar, tanımlar ve onlardan türetilen metafiziksel önermelerden oluşan dizgeye (sisteme) metafizik kuram diyoruz. Doğru cevap B şıkkıdır.

Varolan şeylere varlık, varolabilen şeylere de olanaklı şey diyoruz. Her varolan şey aynı zamanda varolabilen bir şey olduğundan, varlıklar da olanaklı şeyler arasında yer alırlar. Varlık olmayan olanaklı şeylere salt olanaklı şey diyeceğiz. Alexius Meniong’un öncülüğünü yaptığı kimi metafizik kuramlarda olanaklı şeylerin yanı sıra varolması olanaksız şeylere de yer verilir. Bu şeylere olanaksız şey denir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Tikel şey, kısaca tikel, varolan ya da olanaklı örnekleyeni bulunmayan şey demektir.  Doğru cevap E şıkkıdır.

Uzay-zaman içinde yer almayan şeylere soyut şeyler denir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Aristoteles’e dayanarak, bütün şeylerin özellik türü, nesne türü, tikel özellik ve nesne kategorilerine ayrıldıklarını söyleyebiliriz. Doğru cevap E şıkkıdır.

Olay, ortaya çıkan şey demektir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Durum, bir önermenin karşılığı olup bu önermeyi doğru ya da yanlış kılan dil dışı şeydir. Bir önermenin doğru olması karşılığı olan durumun gerçek durum yani olgu, yanlış olması ise karşılığı olan durumun gerçek olmaması yani salt olanaklı durum olması demektir. Doğru cevap C şıkkıdır.