METAFİZİK - Deneme Sınavı - 10

Aristoteles’in daha sonra “metafizik” olarak adlandırılmış notlarında “ilk felsefe” dediği metafizik anlayışı “varlığı varlık olmak bakımından” araştıran bilim olarak betimlenir. Doğru cevap E'dir.

Ontoloji anlamındaki metafiziğin konusu varolan ve varolabilen şeylerin tümüdür. Doğru cevap A'dır.

Her varolan şey aynı zamanda varolabilen bir şey olduğundan, varlıklar da olanaklı şeyler arasında yer alırlar. Varlık olmayan olanaklı şeylere salt olanaklı şey denir. Doğru cevap B'dir.

Tikel şey, kısaca tikel, varolan ya da olanaklı örnekleyeni bulunmayan şey demektir. Doğru cevap E'dir.

Uzay-zaman içinde yer almayan bütün şeylere (ister tümel ister tikel
olsun) soyut şeyler denir. Doğru cevap C'dir.

Bazı metafizik kuramlara göre, matematiğin konusu olan sayılar ve kümeler gibi
şeyler soyut nesnelerdir. Örneğin 6 sayısı bir nesnedir. Çünkü ne örnekleyeni ne
de taşıyıcısı bulunur. Örnekleyeni olmadığından dolayı tikeldir. Öte yandan 6 sayısı soyuttur, çünkü uzay-zaman içinde yer almaz. Doğru cevap D'dir.

A şeyi B şeyini taşır ise: (i) Hiçbir şey A’nın örnekleyeni değildir, yani A tikeldir. (ii) Hiçbir şey B’nin örnekleyeni değildir, yani B ti­keldir. Taşıma ilişkisinin bir aksiyomudur. Örneğin Önümdeki kırmızı elma kendi renk tonunu taşır. Gerek sözü geçen elma gerekse onun taşıdığı kırmızı-renk-tonu birer tür olmadığından örnekleyenleri olamaz. Dolayısıyla aksiyomun her iki koşulu yerine gelmiş olur. Doğru cevap E'dir.

Aristoteles Kategoriler adlı yapıtında söyleme ile içinde olma ilişkilerine dayanarak (varolan veya varolabilen) bütün şeyleri dört ayrı temel kategoriye ayırmıştır. Doğru cevap C'dir.

Birinci şık: (p) önermesi doğrudur ve (q) önermesi doğrudur.
İkinci şık: (p) önermesi doğrudur ve (q) önermesi yanlıştır.
Üçüncü şık: (p) önermesi yanlıştır ve (q) önermesi doğrudur.
Dördüncü şık: (p) önermesi yanlıştır ve (q) önermesi yanlıştır.
Birinci şık özellik türü kategorisini, yani tümel özellik, ikinci şık nesne türü
kategorisini, üçüncü şık tikel özellik kategorisini, dördüncü şık ise nesne kategorisini belirler. (Bkz. Aristoteles 1996b, 1a20-1b9.) Doğru cevap A'dır.

Olaylarda üç öğe ayırt edilebilir:
(i) Bir veya birden çok sayıda somut nesne. (ii) Belli bir zaman anı/aralığı ve/veya uzay yeri (bölgesi). (iii) Sözü geçen nesnelerin o zaman anı/ aralığı ve/veya uzay yerinde (bölgesinde) taşıdıkları özellik veya özellikler. Doğru cevap C'dir.

Gerçekçi görüşte tümeller zihinden bağımsız olarak varolan dil dışı soyut şeylerdir. Doğru cevap A'dır.

Adcı kuramlarda yüklem dil dışı bir şeyi göstermez. Doğru cevap A'dır.

Platon'da tümellerden oluşan, dil dışı, zihin dışı ve tikellerden ayrı ve bağımsız olarak varolan İdea (eidos) kategorisidir. Doğru cevap D'dir.

Ayırma Aksiyomu: 
A şeyi B-lik ideasından pay alır ise, B-lik ideası A şeyinden ayrıdır, dolayısıyla onunla özdeş değildir. Doğru cevap B'dir.

Üçüncü Adam Çıkarımı, Bütün-Parça İkilemi, Benzeme Modeli’nin Yol Açtığı Sonsuz Gerileme Platon'un İdelar kuramında karşılaşılan güçlüklerdendir. Doğru cevap E'dir.

Aristoteles,  özellikleri, dokuz ayrı kategoriye ayırmıştır: Nicelik, nitelik, görelik, yer, zaman, durum, iyelik, etkinlik ve edilginlik. (Bkz. Aristoteles, 1996a, 1b25 - 2b18.) Doğru cevap E'dir.

Aristoteles tümelleri Topika adlı kitabında dört çeşide ayırmıştır: (i) tözsel tümeller, yani ikincil tözler; (ii) ayırıcı özellikler; (iii) türe özgü özellikler ve (iv) ilineksel özellikler. (Bkz. Aristoteles, 1985, 102a1103a5.) Doğru cevap D'dir.

B gibi bir özelliğin A nesnesi’nin ilineksel özelliği olması, A’nın B’yi taşımasının da taşımamasının da olanaklı olması demektir. Doğru cevap B'dir.

Tüm gerçekçi tümeller kuramlarında güdülen genel amaç, özne-yüklem önermelerinin doğru olmaları için hangi şeylerin varolması gerektiğini ortaya koyup, bu yolla sözü geçen önermelerin nasıl doğru olduklarını açıklamaktır. Doğru cevap E'dir.

Gerçekçi tümel kuramlarına yapılan en yaygın eleştiri, “Ockhamlı’nın usturası” diye anılan ontolojik tutumluluk ilkesine aykırı olmasıdır. Bu ilke “metafizik kuramlarda
gereğinden fazla şeylerin varlığını kabul etmeme” ilkesidir. Doğru cevap C'dir.