MENKUL KIYMET YATIRIMLARI

Ortaklık kurulması olarak ifade edilen muşaraka; iştirak etme, bir işletmenin sermayesine katılarak ortak olunması anlamına gelmektedir. Bu bağlamda ekonomik faaliyet yürütmek üzere meydana gelen bir kâr zarar ortaklığı olarak tanımlanmaktadır ve genel olarak sermaye ortaklığını ifade etmektedir.

Likidite ihtiyacını karşılamak üzere bir malın satıcıdan vadeli olarak alınması ve bu satıcıdan başka bir alıcıya peşin olarak satılmasını ifade etmektedir.

Karz-ı Hasen, ihtiyaç sahibi kişi ya da kurumlara verilen faizsiz borç olarak tanımlanmaktadır.

Teorik olarak dayanışma ya da ortak sorumluluk olarak tanımlanan tekafül, en basit haliyle İslami sigorta ya da faizsiz sigorta olarak ifade edilmektedir.

Cuala, belirlenen bir işin yapılması karşılığında alıcının belirli bir ücret vermeyi beyan ettiği bir sözleşmedir.

Sukuk, en basit hâliyle İslami bono olarak ifade edilmektedir. Aynı zamanda finansal sertifika anlamına gelen sukuk, varlık senedi ya da menkul kıymetleştirilmiş bir varlık olarak da tanımlanmaktadır.

Muşaraka sukuk planlanan bir projenin yapılması, var olan bir projenin geliştirilmesi ya
da ortaklık yoluyla belirli bir faaliyetin finansmanı amacıyla ihraç edilen sukuklardır.

Selem sukuk, özellikleri belirli bir malın bedelinin önceden ödenmesi ve ileri bir tarihte teslim alınmasına dayanmaktadır.

Türev ürünlerin İslam hukuku açısından uygun olabilmesi aşağıdaki koşulları sağlaması gerekmektedir;
1- Tanımlanabilir bir varlık veya girişim üzerinde taraflarca planlanmış etkin sahipliğe
ilişkin gerçek bir korunma talebine işaret etmelidir.
2- Özellikleri açıkça tanımlanmış olan varlıklar üzerindeki koşullu alacaklardan doğan
ödeme yükümlülüklerinin kesinliğini garanti etmelidir.
3- Olağanüstü durumlar dışında, fiziki bir varlığın fiilî ve doğrudan transferine ilişkin
sözleşmeden doğan yükümlülüklerin ertelenmesini reddetmelidir.
4- Sözleşme riskten korunmanın kullanımı için teminatlandırılmış ödeme içermelidir,
5- İslam hukukunda yasaklanmış olan faaliyetleri içermemelidir.Dayanak varlığın özellikleri ve
teslim koşulları açıkça belirlenmeli ve bilgisizlikten kaynaklanan istismarı önlemelidir.

İslami finans endüstrisi 1970’li yıllarda Orta Doğu’da ortaya çıkmış ve global finansal piyasalara hızla yayılmıştır. İslami finansmana olan talep her geçen gün artmış ve endüstri yüksek büyüme rakamlarına ulaşmıştır. Başlangıçta küçük bir yatırımcı grubuna hitap eden İslami finans profili günümüzde birçok yatırımcı tarafından büyük ilgi görmekte ve İslami finans endüstrisi 75’ten fazla ülkede geleneksel sektörlerden hızlı bir şekilde büyümesini sürdürmektedir.
İslami finansman, her koşulda faizsiz faaliyet ve işlemlerin uygulandığı bir sistemi ifade etmektedir. Bu sistemde yatırımcılar, katılım bankaları aracılığı ve genel olarak kâr zarar ortaklığı esasına göre fon temin edebilirler. Faizsiz finansmanın temel amacı faizsiz yöntem ve araçlar ile en fazla kârın elde edilmesidir. Bu amaç doğrultusunda farklı ihtiyaç ve kriterlere bağlı olarak mudaraba, muşaraka, murabaha, icara, selem satış, istisna, teverruk, müzaara, karz-ı hasen vb. birçok farklı İslami finansman yöntemi geliştirilmiştir. Son yıllarda geniş bir uygulama alanı bulan tekafül ise geleneksel sigortaya alternatif olarak İslami finans alanında kullanılmaktadır. Bu sigortacılık türünde bir şahsın hayatına ya da değerli bir varlığına ilişkin risk, yardımlaşma ve gönüllülük esasına göre bir grup insan tarafından karşılıklı olarak garanti altına alınmaktadır. Geniş bir uygulama alanı bulan İslami sigortada, tekafül esasına dayanan ve “mudaraba”, “vekâlet” ve “hibrit” model olarak adlandırılan üç farklı model bulunmaktadır.
İslami sermaye piyasaları ise başta geleneksel hisse senedi piyasalarının İslami kanun ve kurallar çerçevesinde filtrelenmiş hâli olan İslami hisse senedi piyasaları olmak üzere gelişimini hızla sürdürmektedir. Bununla birlikte günümüzde pek çok global piyasada ve ülke borsalarında İslami hisse senetlerinden oluşturulan endeksler bulunmaktadır. İslami hisse senedi endeksleri, İslami hukukuna uygun olarak faize dayalı finans, tütün mamulleri, kumar, şans oyunu, alkollü içecek vb. alanlarda faaliyeti olmayan şirketler baz alınarak oluşturulan endekslerdir

Türev ürünler bir varlığın ya da değerin gelecekte belirli bir fiyattan alım veya satımı üzerine yapılan finansal sözleşmedir. İslami finans alanında ortaya çıkan risk yönetim ihtiyacı, İslami türev ürünlerin geliştirilmesine ve İslami finans endüstrisinde kullanılmaya başlanmasına neden olmuştur. İlerleyen süreçte ise belirli koşulların sağlanmasına bağlı olarak İslam hukuku açısından uygun görülen İslami forward, İslami opsiyon, kâr paylı swap vb. birçok farklı İslami türev ürün geliştirilmiştir.

Mudaraba yönteminde üç ayrı taraf bulunabilir.
• Finansman ihtiyacını karşılayan sermaye sahibi / fon sağlayan mudi
• Proje sahibi girişimci ,emek sahibi
• Belirtilen tarafların vekili olarak banka

Ayrıca banka önceden belirlenen şartlar dışında gerçekleşen faaliyetler ile düzensiz çalışma sonucu ortaya çıkabilecek zarar olasılığına karşı denetim yetkisine sahiptir.

Muşaraka genellikle sanayinin finansmanında ve demirbaş yatırımları gibi üretimin desteklenmesi kapsamında kullanılmaktadır. Muşarakada ortaklardan her biri eşit ya da farklı tutarlarda yatırım yapma olanağına sahiptir. Yöntem, iki ya da daha fazla ortağın sermaye ve emeklerinin birleştirilmesi şeklinde tasarlanmıştır. Bu bağlamda hem risk ve hem de kâr ve zar birlikte paylaşılmaktadır. Yöntemde sadece yeni bir proje değil aynı zamanda devam eden bir yatırım da finanse edilebilir. Muşaraka yöntemi süreli veya süresiz olabileceği gibi faaliyet kapsamı ile ilgili bir kısıt bulunmamaktadır. Sözleşmeler faaliyet türüne bağlı olarak kısa ve uzun dönemli düzenlenebilmektedir.

Muşaraka ve mudaraba yöntemleri ortaklık kapsamında benzerlik gösterse de aralarında farklılıklar bulunmaktadır. Muşarakanın mudarabadan farkı, ortaklar farklı oranlarda sermayeyi bir araya getirerek ortaklığa dâhil olabilirler. Ayrıca mudarabada taraflardan biri sermaye diğeri ise emek sunarken, muşaraka işleminde taraflar hem sermayelerini hem de emeklerini sunarlar. Bu bağlamda muşaraka hem finansörün hem de girişimcinin etkin olduğu bir ortaklıktır. Diğer yandan muşaraka işleminde zarar, mudarabadan farklı olarak her iki tarafa da aittir. Bu nedenle muşaraka, mudarabaya benzer şekilde zarar ihtimali yüksek riskli finansman yöntemidir.

Mudaraba yönteminde önceden belirlenen kâr paylaşımı ile finansman ihtiyacı karşılanan kişiye “Mudarib” adı verilmektedir.

Faizsiz sistemde farklı ortaklık türleri bulunmaktadır. Ortaklık kurulması olarak ifade edilen muşaraka; iştirak etme, bir işletmenin sermayesine katılarak ortak olunması anlamına gelmektedir. Bu bağlamda ekonomik faaliyet yürütmek üzere meydana gelen bir kâr zarar ortaklığı olarak tanımlanmaktadır ve genel olarak sermaye ortaklığını ifade etmektedir. İslam hukukunda “şirket-i inan” olarak ifade edilen bu işlem, esas olarak hem sermayeye hem de ortaklığa işaret eden bir yapıya sahiptir.

Murabaha; Yöntemde malın müşteriye satışı peşin ya da vadeli taksitler halinde gerçekleşebilir. Bununla birlikte anlaşmanın sadece vadeli satışı içermesi, diğer bir ifadeyle mal teslimi yapılırken ödemenin ertelenmesi “Bey-i Müeccel” olarak adlandırılır. Bu bağlamda her murabaha işleminde bey-i müeccel yer alırken, her bey-i müeccel işleminde murabaha bulunmamaktadır.

Uygulanan kâr oranını etkileyen faktörler ise şu şekildedir;
• İşlem miktarı ve vadesi
• Müşterinin pazarlık gücü
• Müşterinin finansal riski
• Bankanın likiditesi
• Enflasyon ,nominal faiz vb .makroekonomik göstergeler

Esnek finansman, enflasyona karşı korunma, vergi, verimlilikesnek finansman, enflasyona karşı korunma, vergi, verimlilik vb. konularda avantaj sağlamaktadır. 

İcara yönteminde banka, kendisine gelen talebe bağlı olarak belirli bir malı satın alarak müşterisine kiralamaktadır. Yönteme konu olan mal makine, donanım, taşıt vb. olabileceği gibi üretim ve faaliyetlerinin devamlılığı konusunda işletme için gerekli olan farklı demirbaşlar da olabilir. Gayrimenkul finansmanında da kullanabilen bu yöntem, genellikle üretimde verimlilik artışı sağlamak amacıyla yeni ve gelişmiş teknolojileri içeren demirbaşların finansmanında kullanılmaktadır. İcara yönteminde banka belirlenen malı satın aldıktan sonra söz konusu malı anlaşılan bir bedel karşılığında müşterisine kiraya vermektedir. Bu süreç içerisinde malın mülkiyeti bankaya, kullanım hakkı ise kiracıya aittir.

Selem satışa benzerlik gösteren istisna yöntemi, konusu bir malın imal ettirilmesi olan
ve alıcı ile satıcı arasında düzenlenen bir sözleşmeyi ifade eder. Üretim yapmak anlamına
gelen yöntemde satıcı, belirlenen bir malı alıcının talebine bağlı olarak üretmeyi ve ileri
bir dönemde teslim etmeyi taahhüt etmektedir. Yöntemin selemden temel farkı, ödeme
ve teslim dönemleri konusunda zorunluluk bulunmamasıdır. Diğer bir ifadeyle istisnada
satıcı işleme konu olan malı parçalar dâhilinde teslim edebileceği gibi alıcı da ödemeleri
taksitle gerçekleştirebilir. Yöntem genellikle hem yol, köprü vb. yapımı ve temini uzun süreli
olan altyapı yatırımlarında hem de uzun vadeli finansman gerektiren işler için kullanılmaktadır.
Bu nedenle sözleşmeye konu olan işin ya da malın bedeli peşin ödenebileceği
gibi hak edişlere veya teslim tarihine bağlı olarak da ödenebilir.

Cuala, belirlenen bir işin yapılması karşılığında alıcının belirli bir ücret vermeyi beyan ettiği bir sözleşmedir

Likidite ihtiyacını karşılamak üzere bir malın satıcıdan vadeli olarak alınması ve bu satıcıdan başka bir alıcıya peşin olarak satılmasını ifade etmektedir

Tarımsal faaliyetin finanse edilmesi amacıyla taraflardan birinin arazisini, diğerinin ise emeğini ortaya koyduğu bir ziraat ortalığı işlemidir