MENKUL KIYMET YATIRIMLARI

İslami finans endüstrisi 1970’li yıllarda Orta Doğu’da ortaya çıkmış ve global finansal piyasalara hızla yayılmıştır.

Mudaraba, emek ve sermayenin bir araya gelmesi ile kâr ortaklığını ifade etmektedir.

Ortaklık kurulması olarak ifade edilen muşaraka; iştirak etme, bir işletmenin sermayesine katılarak ortak olunması anlamına gelmektedir.

Kârlı satış anlamına gelen murabaha, sermaye sahibinin (bankanın) belirli bir malı satın alması ve üzerine belirli bir kâr ekleyerek yeterli nakde sahip olmayan ve gerekli finansmanı temin edemeyen ancak faaliyetlerinin devamlılığı için söz konusu mal ve hizmete ihtiyacı bulunan müşterisine satmasını ifade eder.

İstisna yöntemi, konusu bir malın imal ettirilmesi olan ve alıcı ile satıcı arasında düzenlenen bir sözleşmeyi ifade eder.

Leasing kavramının karşılığı olan icara yöntemi, temel olarak kiraya verme olarak ifade edilmektedir.

Teverruk yöntemi, likidite ihtiyacını karşılamak üzere bir malın satıcıdan vadeli olarak alınması ve bu satıcıdan başka bir alıcıya peşin olarak satılmasını ifade etmektedir.

Müzaraa: Tarımsal faaliyetin finanse edilmesi amacıyla taraflardan birinin arazisini, diğerinin ise emeğini ortaya koyduğu bir ziraat ortalığı işlemidir.

Teorik olarak dayanışma ya da ortak sorumluluk olarak tanımlanan tekafül, en basit hâliyle İslami sigorta ya da faizsiz sigorta olarak ifade edilmektedir.

Finansal sertifika anlamına gelen sukuk, bir varlığa ya da menfaate dayanan ve söz konusu varlık üzerinde hak sahibi olmayı sağlayan bir finansal araçtır.

Mudaraba temel olarak emek ve sermayenin bir araya gelmesi ile kâr ortaklığını ifade etmektedir. Aynı zamanda faizsiz finansmanda en çok kullanılan yöntemler biridir. Söz konusu yöntemde belirli bir projesi, tecrübesi ya da yeteneği olan ancak finansman ihtiyacı olan kişinin yatırımı finanse edilmektedir. Bununla birlikte finanse edilecek olan projenin, faizsiz finansman prensiplerine bağlı olarak belirli ve tanımlanmış olması gerekmektedir. Manipülasyon riskine karşı yatırıma ilişkin her unsurun açık ve net olması zorunludur. Mudarabada en az iki taraf ticaret yapmak amacıyla bir araya gelmekte, taraflardan biri emek ve tecrübesini diğer taraf ise sermayesi sunmaktadır. Bu bağlamda mudaraba, risk sermayesine benzemektedir ve genellikle ticaretin finansmanında kullanılmaktadır. Ayrıca mudaraba, emanete ve güvene dayalı bir fon kullanımı olması nedeniyle faizsiz bankacılığın en riskli finansman yöntemi olarak kabul edilmektedir

Mudaraba temel olarak emek ve sermayenin bir araya gelmesi ile kâr ortaklığını ifade etmektedir. Aynı zamanda faizsiz finansmanda en çok kullanılan yöntemler biridir. Söz konusu yöntemde belirli bir projesi, tecrübesi ya da yeteneği olan ancak finansman ihtiyacı olan kişinin yatırımı finanse edilmektedir. Bununla birlikte finanse edilecek olan projenin, faizsiz finansman prensiplerine bağlı olarak belirli ve tanımlanmış olması gerekmektedir. Manipülasyon riskine karşı yatırıma ilişkin her unsurun açık ve net olması zorunludur. Mudarabada en az iki taraf ticaret yapmak amacıyla bir araya gelmekte, taraflardan biri emek ve tecrübesini diğer taraf ise sermayesi sunmaktadır. Bu bağlamda mudaraba, risk sermayesine benzemektedir ve genellikle ticaretin finansmanında kullanılmaktadır. Ayrıca mudaraba, emanete ve güvene dayalı bir fon kullanımı olması nedeniyle faizsiz bankacılığın en riskli finansman yöntemi olarak kabul edilmektedir

Muşaraka ve mudaraba yöntemleri ortaklık kapsamında benzerlik gösterse de aralarında farklılıklar bulunmaktadır. Muşarakanın mudarabadan farkı, ortaklar farklı oranlarda sermayeyi bir araya getirerek ortaklığa dâhil olabilirler. Ayrıca mudarabada taraflardan biri sermaye diğeri ise emek sunarken, muşaraka işleminde taraflar hem sermayelerini hem de emeklerini sunarlar. Bu bağlamda muşaraka hem finansörün hem de girişimcinin etkin olduğu bir ortaklıktır. Diğer yandan muşaraka işleminde zarar, mudarabadan farklı olarak her iki tarafa da aittir. Bu nedenle muşaraka, mudarabaya benzer şekilde zarar ihtimali yüksek riskli finansman yöntemidir.

Kârlı satış anlamına gelen murabaha, sermaye sahibinin(bankanın) belirli bir malı satın alması ve üzerine belirli bir kâr ekleyerek yeterli nakde sahip olmayan ve gerekli finansmanı temin edemeyen ancak faaliyetlerinin devamlılığı için söz konusu mal ve hizmete ihtiyacı bulunan müşterisine satmasını ifade eder.

Leasing kavramının karşılığı olan icara yöntemi, temel olarak kiraya verme olarak ifade edilmektedir. İcara, faizsiz finansmanda genellikle sanayi işletmeleri tarafından sıklıkla kullanılmaktadır ve murabahadan sonra katılım bankalarının en önemli fon sağlama yöntemlerinden biridir. Söz konusu yöntemde banka, orta ve uzun vadede müşterisine fon kullandırmaktadır. Ayrıca esnek finansman, enflasyona karşı korunma, vergi, verimlilik vb. konularda avantaj sağlamaktadır.

Likidite ihtiyacını karşılamak üzere bir malın satıcıdan vadeli olarak alınması ve bu satıcıdan başka bir alıcıya peşin olarak satılmasını ifade etmektedir .Teverruk yöntemi ,nakit ve ödeme güçlüğü çeken müşterilerin borçlarını yeniden yapılandırmak üzere de kullanılmaktadır .Uygulamada ise genellikle birden fazla bankanın altın ,gümüş vb .emtialar üzerine sözleşme yapması şeklinde gerçekleşmektedir .Bu nedenle teverruk işlemlerin önemli bir kısmı uluslararası emtia piyasalarında yapılmaktadır.

En basit tanımıyla ihtiyaç sahibi kişi ya da kurumlara verilen faizsiz borç olarak tanımlanmaktadır. Sosyal kredi olarak da adlandırılan karz-ı hasen, insani yardım amacıyla finansal sıkıntı yaşayan kişilere karşılıklı anlaşılan dönemlere bağlı olarak verilmektedir. Yöntemin temel prensibi, paranın geri ödenmesi konusunda alıcıyı finansal açıdan zora sokmayacak şekilde vadelerin belirlenmesidir. Ayrıca kâr payı içermeyen bu işlemin sonunda banka getiri elde etmez. Üretim dışı bir kredi olarak değerlendirilen söz konusu işlem hastalık, evlilik, çocukların eğitimi ve olağanüstü hâller gibi durumlarda verilmektedir. Diğer yandan uygulamada özellikle küçük işletmelerin kuruluş aşaması finansmanında da kullanılmaktadır.

Tekafül sisteminin belirli şartları bulunmaktadır. Bu şartlar şu şekilde sıralanabilir;
• Tekafül işleminde faiz ve belirsizlik yasaktır .Bu nedenle sözleşmede ilgili unsurlar açıkça belirtilmeli ,belirsiz ya da netleştirilmemiş unsurlar bulunmamalıdır.
• İşlemde spekülasyon yasaktır ve aşırı risk alınmamalıdır.
• Kâr ve zararın paylaşılması ilkesi esas alınmalıdır.
• İşleyiş sürecinde finansmanın somut bir varlığa dayandırılması gerekmektedir. Ayrıca toplanan fon ,şeriat prensiplerine uymayan hiçbir alanda ya da finansal araçta kullanılmamalıdır.

Sukuk, bilançoya dayalı olarak da ihraç edilebilmektedir. Bilanço bazlı sukuklarda temel amaç, birden fazla projenin finansmanı sağlanmaktadır. Banka, müşterilerinin farklı projelerine fon sağlayabilmek için sukuk ihraç edebilir ve finansmanı da uluslararası sermaye piyasalarından temin edebilir. Üye ülkelerin farklı projelerini finanse etmek üzere İslam Kalkınma Bankası tarafından ihraç edilen sukuklar, söz konusu sukuk türüne örnek olarak verilebilir.

Türev ürünlerin İslam hukuku açısından uygun olabilmesi aşağıdaki koşulları sağlaması gerekmektedir;
Tanımlanabilir bir varlık veya girişim üzerinde taraflarca planlanmış etkin sahipliğe ilişkin gerçek bir korunma talebine işaret etmelidir.
Özellikleri açıkça tanımlanmış olan varlıklar üzerindeki koşullu alacaklardan doğan ödeme yükümlülüklerinin kesinliğini garanti etmelidir.
Olağanüstü durumlar dışında, fiziki bir varlığın fiilî ve doğrudan transferine ilişkin
sözleşmeden doğan yükümlülüklerin ertelenmesini reddetmelidir.
Sözleşme riskten korunmanın kullanımı için teminatlandırılmış ödeme içermelidir,
ancak fiyat taraflar arasındaki risk paylaşımının ötesinde dayanak varlığın geçici fiyat değişimlerinden tek taraflı kazanç yaratmayı amaçlayan hükümler çıkarılmalıdır.
İslam hukukunda yasaklanmış olan faaliyetleri içermemeli, özellikle faiz (riba), kumar(maysir) ve belirsizliğe bağlı spekülasyondan kaçınılmalı, dayanak varlığın özellikleri ve teslim koşulları açıkça belirlenmeli ve bilgisizlikten kaynaklanan istismarı önlemelidir.