Yatırım Fonu Katılma Belgesi Yatırımları

Sermaye Piyasası Kanunu’nun 25’inci maddesi uyarınca, “tasarruf sahiplerinden fon katılma payı karşılığında toplanan para ya da diğer varlıklarla, tasarruf sahipleri hesabına, inançlı mül­kiyet esaslarına göre Kurulca belirlenen varlık ve haklardan oluşan portföy veya portföyleri işletmek amacıyla portföy yönetim şirketleri tarafından fon iç tüzüğü ile kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan mal varlığına yatırım fonu adı verilir”.

Yatırım fonları halktan topladıkları paralar karşılığı, ortaklık payı, tahvil gibi sermaye piyasası araçlarından ve kıymetli madenlerden oluşan portföyleri yönetirler. Her bir yatırımcı fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılma payını alarak fon portföyüne ortak olurlar. Üç yoldan fon yatırımından para kazanılabilir. İlk olarak fon sahip olduğu menkul kıymetler- den kâr payı ve/veya faiz geliri elde eder. Fon elde ettiği bütün gelirini fon portföy değerine yansıtır. İkinci olarak, fonun sahip olduğu menkul kıymetlerin fiyatı artabilir. Eğer fon fiyatı yükselen bu menkul kıymeti satarsa sermaye kazancı elde eder. Fon elde ettiği bu sermaye kazancını veya zararını fon portföy değerine yansıtır. Üçüncü ve son olarak eğer yatırım fonu fiyatı yükselen menkul kıymeti satmıyor elinde tutuyorsa katılma paylarının fiyatı artar. Yüksek fon toplam değeri yatırımın yüksek değerli olduğunu gösterir. Böylece yatırımcılar katılma paylarını sattıklarında, yatırım fonlarının portföyünde o ana kadar gerçekleşen değer artışlarından/azalışlarından paylarını alırlar.

Yatırım fonu katılımcılarının fon portföyüne ortak olmaları nedeniyle edindikleri belgeye katılma payı denir. Bir başka deyişle, katılma payı, yatırımcının fon portföyüne kaç adet payla ortak olduğunu gösterir.

Katılma paylarının itibari (nominal) değeri bulunmamaktadır. Tasarruf sahiplerinin fona katılımı, katılma payı değerinin tam olarak nakden ödenmesi koşuluyla gerçekleşmektedir. Fona iştiraki sağlayan katılma payının fiyatı kurucu tarafından her işgünü itibariyle hesaplanmakta ve izleyen gün yapılan katılma payı alış satışlarında bu fiyat uygulanmaktadır. Hesaplamalarda ilk adım olarak değerleme gününde portföyde bulunan varlıkların işlem gördükleri, alınıp satıldıkları borsalarda oluşan fiyatları dikkate alınarak fon portföy değeri hesaplanmaktadır. İkinci adım olarak, fon portföy değerine fonun alacakları eklenmek ve borçları düşülmek suretiyle fonun toplam değeri belirlenmektedir. Üçüncü ve son adım olarak ise fon toplam değeri, değerleme gününde tedavülde olan pay sayısına bölünerek birim katılma payı fiyatı hesaplanmaktadır. 

Katılma Paylarının Alınıp Satılmasına Ait Esaslar: Katılma payı satın alınması veya fona iadesinde, Kurucunun izahnamede ilan edeceği katılma payının alım satımının ya­pılacağı yerlere başvurularak alım-satım talimatı verilir. Bunun dışında Kurulca uygun görülen fonların katılma paylarının alım-satımının yapılabileceği merkezi bir fon dağıtım platform olan Türkiye Elektronik Fon Dağıtım Platformu, Kurucunun veya fon katılma pay alım satım aracılık sözleşmesi imzaladığı Yatırım Kuruluşlarının telefon ve internet bankacılığı ile ATM sistemleri aracılığıyla da katılma payı alım-satım talimatı verilebi­lir. Yatırım fonu katılma payları gün içinde belli saatler içinde alınıp satılır. Para piyasası fonları ile kısa vadeli borçlanma araçları fonları dışındaki fonlarda fiyatlama ilkesi olarak “ileri fiyatlama” yöntemi uygulanmaktadır.

Yatırım fonlarına hakim olan temel ilkeler riskin dağıtılması ilkesi, profesyonel yönetim ilkesi, menkul kıymet portföyü işletme ilkesi, inançlı mülkiyet ilkesi ve mal varlığının ko­runması ilkesidir.

Riskin Dağıtılması İlkesi: Bu ilke sayesinde yatırım fonlarının, bireylerin kendi im­kanları ile sağlayamayacakları ölçüde riski dağıtmaları mümkündür. Örneğin 10 bin TL’niz olduğunu düşünelim. Borsada ortaklık paylarının belirli miktarların (lot) altında işlem görememesinden dolayı bu para ile ancak bir kaç ortaklık payına yatırım yapılabilir ve bu durum riski artırır. Örneğin, ortaklık payını satın aldığınız 2 şirketin mali duru­munun bozulması ve ortaklık paylarının fiyatlarının düşmesi ihtimali, 25 ayrı şirkete ait ortaklık paylarının fiyatlarının birden düşmesi ihtimalinden çok daha yüksektir. Yatırım fonları binlerce kişiden para toplayarak, milyonlarca TL’lik portföyler oluşturabilir. Yatı­rım fonları bu sayede çok daha fazla sayıda ortaklık payına sahip olur ve daha başka yatı­rım araçlarına da yatırım yapma hakkını elinde bulundurabilir. Bu sayede yatırım fonları ortaklık payı fiyatlarındaki herhangi bir düşüşten en az derecede etkilenme şansına sahip olurlar.

Profesyonel Yönetim İlkesi: Menkul kıymet piyasaları nitelikleri itibariyle belirli bir bilgi birikimini gerektiren teknik piyasalar olup, bu piyasada oluşan gelişmelerin yakın­dan takip edilmesi gerekir. Doğal olarak bireylerin böylesi bir takibi düzenli olarak yap­maları ve bu piyasalarda oluşan gelişmelerin menkul kıymet fiyatlarına etkilerini tahmin edip ona göre zamanında tavır alabilmeleri zordur. Yatırım fonları ise çok fazla sayıda ki­şiden para toplamak suretiyle yüksek miktarlarda portföyler oluşturduklarından, gerekli donanıma ve menkul kıymet piyasalarıyla ilgili yetişmiş elemanlara sahip olabilirler. Bu sayede piyasalarda gözlemlenen hareketlerin ne anlama geldiğini sürekli bir şekilde takip ederek gerekli işlemleri (alım/satım gibi) gerçekleştirirler.

Menkul Kıymet Portföyü İşletme İlkesi: Yatırım fonları, bazı kısıtlamalar içerisinde birçok varlığa yatırım yapabilmekle beraber, temel amaçları menkul kıymet alıp satmak ve alım satımlar arasında oluşan olumlu fark ile bu menkul kıymetlerin kâr payları ve faizlerinden gelir sağlamak olan kuruluşlardır.

İnançlı Mülkiyet İlkesi: Yatırım fonları inançlı mülkiyet esasına dayanır. İnançlı mül­kiyet esasında fona inançlı olarak fon kurucusu sahiptir. Tasarruf sahipleri ise fonla ilgili muameleleri yapma yetkisini kurucuya verirler. Bu yetki devri fon içtüzüğü ile olur. Kuru­cu, fonu bu sözleşme (içtüzük) çerçevesinde ve tasarruf sahiplerinin haklarını koruyarak yönetmek/yönettirmek zorundadır.

Mal Varlığının Korunması İlkesi: Fon tüzel kişilik sahibi olmamakla beraber fonun mal varlığı kurucudan ayrıdır. Ayrıca Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca, fon mal varlığı rehin edilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü kişiler tarafından haczedilemez. Yani fon mal varlığının korunması kanun ile güvence altına alınmıştır.

Tasarrufçunun ortaya koyduğu sermayesi yani tasarrufu, profesyonel ve güvenilir yöne­ticiler tarafından yönetilmektedir. Yatırım fonu portföyüne alınabilecek menkul kıymet­lerin sabit getirili, dövize endeksli ve ortaklık payı gibi araçlarla çeşitlenmesi nedeniyle riskin en aza indirilmesi mümkün olabilecektir. Menkul kıymetlerin değerlemesi ve kont­rolü ile kupon, faiz ve temettü tahsili fon yönetimince yapılacağından vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak kullanımını gerektiren işlemlerden korunabilecektir. Küçük tasarruflarla temin edilemeyecek kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapılmasına olanak sağlayacaktır. Fon portföyündeki değer artışlarının portföy değerine günlük olarak yansıtılması nedeniyle işlemiş gelir ile birlikte gerek ihtiyacı kadar gerekse tamamını istendiği anda paraya çevirebilecektir. Portföye büyük tutarlı alım satımlar ne­deniyle zaman ve para tasarrufu sağlamaktadır.

Yatırım fonları yatırımcılara üç farklı şekilde maliyet getirebilmektedirler. Bunlardan bi­rincisi alım satım nedeniyle yatırımcılardan kesilen komisyonlardır. Ancak bu tür komis­yonlar zorunlu değildir ve fonlar bunu uygulayıp uygulamamakta serbesttir. Uygulamak istemeleri durumunda ise fon içtüzüğü ve izahnamesinde giriş çıkış komisyonlarının nasıl hesaplandığına yer verilmesi gerekmektedir. İkinci maliyet unsuru olan yönetim ücretidir. Bu ücret fon kurucusuna fonun yönetimi karşılığında ödenen ücrettir. Genel olarak fon giderleri arasında en büyük payı fon yönetim ücreti almaktadır. Yatırımcılar açısından katlanılması gereken diğer maliyet unsuru fonun işletilmesi sırasında fon varlığından ya­pılan harcamalardır. Bu harcamalar fon varlıklarından karşılandığı için birim pay fiyatını ve fonun getirisini azaltmakta ve bu etkinin yatırımcılar tarafından anlaşılması daha güç olmaktadır.

SPK’nın düzenlemeleri çerçevesinde yatırım fonlarının yatırım yapabileceği araçlar şun­lardır:

Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de kurulan ihraçcılara ait paylar, özel sektör ve kamu borçlanma araçları, Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar hükümleri çerçevesinde alım satımı yapılabilen yabancı, özel sektör ve kamu borç­lanma araçları ile ihraçcı payları, 12 aydan uzun vadeli olmamak üzere vadeli mevduat, katılma hesabı ve mevduat sertifikaları, Borsada işlem görmeleri kaydıyla; altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilen sermaye piyasası araçları, Fon katılma payları, Repo ve ters repo işlemleri, Kira sertifikaları, Gayrimenkul sertifika­ları, Varantlar ve sertifikalar, Takasbank para piyasası işlemleri, Türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri, Kurulca uygun görülen özel tasarlanmış yabancı yatırım araçları ve ikraz iştirak senetleri, Kurulca uygun görülen diğer yatırım araçları.

Yatırım fonlarına yatırım kararı verirken risk düzeyi, geçmiş performans, gider oranları ve yatırım fonu ile ilgili diğer unsurlar önemle incelenmelidir.

Yatırım fonları ile ilgili farklı kriterlere göre çeşitli sınıflandırmalara rastlamak mümkün­dür. Ancak, temel olarak pay sayısının değişebilirliği, fonun portföy yapısı ve kâr payı dağıtım esasına göre bir sınıflandırma yapılabilir.

Açık Uçlu Fonlar: Pay sayısı sabit olmayan, talebin seviyesine göre pay sayısı artırılabi­len veya azaltılabilen fonlar açık uçlu (open-ended) yatırım fonları olarak tanımlanabilir. Açık uçlu yatırım fonlarının katılma belgeleri için ikincil bir piyasa söz konusu değildir. Yatırımcı fondan pay almak veya fondaki paylarını satmak isterse fon yönetimi ile alışveriş içine girmek zorundadır. Bu tür fonlarda pay sahibi, payını istediği an fona geri satabilme olanağına sahiptir. Dolayısıyla fon portföyünde bir miktar nakit veya hemen nakde dö­nüştürülebilecek varlıklar bulunması gereklidir. Bu fonlarda payların fiyatları, portföydeki kıymetlerin değerlerine ve toplam pay sayısına göre belirlenir. Dolayısıyla fiyatları arz ve taleple kontrol etmek olanaklı değildir. Fiyatlar belirlenirken bir önceki günün öğleden sonraki piyasa değerleri kullanılır ve fiyatlar gün boyunca sabittir. Pay fiyatları, fondaki kıymetlerin piyasa değerlerine bağlı olarak bulunan net aktif değerin pay sayısına bölün­mesiyle hesaplanır.

Kapalı Uçlu Fonlar: Yatırımcılar tarafından talep edildiğinde pay sayısı anında artırı­lamayan, yatırımcılar tarafından fona iade edilemeyen dolayısıyla pay sayısı azaltılamayan fonlar kapalı uçlu fonlar olarak tanımlanır. Kapalı uçlu bir fonun piyasa fiyatı, diğer alı­nıp satılan menkul kıymetler gibi dalgalanır ve piyasadaki arz ve talep tarafından belir­lenir. Bu tür fonların katılma pay değerleri net varlık değerlerinin üstünde veya altında bir fiyattan işlem görebilmektedir. Kapalı uçlu bir yatırım fonuna fazla talep olduğunda, katılma payları gerçek pay değerinin üzerinde bir fiyattan işlem görebilmektedir. Dolayı­sıyla, fonun katılma payları her zaman portföydeki menkul kıymetlerin gerçek değerini göstermemektedir.

Şemsiye fon, katılma payları tek bir içtüzük kapsamında ihraç edilen tüm fonları kapsayan yatırım fo­nudur.

Şemsiye fonlar aşağıdaki türlerde kurulabilir:

Şemsiye fonlar, Borçlanma Araçları Şemsiye Fonu, Pay Senedi Şemsiye Fonu, Kıymetli Madenler Şemsiye Fonu, Fon Sepeti Şemsiye Fonu, Para Piyasası Şemsiye Fonu, Katılım Şemsiye Fonu, Değişken Şemsiye Fon, Serbest Şemsiye Fon, Garantili Şemsiye Fon, Koruma Amaçlı Şemsiye Fon, Pay Senedi Yoğun Fon, Karma Şemsiye Fon’dur. 

Borçlanma Araçları Şemsiye Fonu: Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak yerli ve/veya yabancı kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırılan fonları kap­sayan şemsiye fonlara verilen addır.

Pay Senedi Şemsiye Fonu: Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak yerli ve/veya yabancı ihraçcıların paylarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Kıymetli Madenler Şemsiye Fonu: Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak borsada işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile kıymetli madenlere dayalı serma­ye piyasası araçlarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Fon Sepeti Şemsiye Fonu: Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak diğer fonların ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Para Piyasası Şemsiye Fonu: Portföyünün tamamı devamlı olarak, vadesine en fazla 184 gün kalmış likiditesi yüksek para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan ve port­föyünün günlük olarak hesaplanan ağırlıklı ortalama vadesi en fazla 45 gün olan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Katılım Şemsiye Fonu: Portföyünün tamamı devamlı olarak, kira sertifikaları, katılma hesapları, ortaklık payları, altın ve diğer kıymetli madenler ile Kurulca uygun görülen diğer faize dayalı olmayan para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Değişken Şemsiye Fon: Portföy sınırlamaları itibarıyla yukarıdaki türlerden herhangi birine girmeyen fonları kapsayan şemsiye fonlardır.

Serbest Şemsiye Fon: Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılmak üzere ku­rulmuş olan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Garantili Şemsiye Fon: Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, ta­mamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin bilgilendirme dokü­manlarında belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri ödenmesi uygun bir yatırım stratejisine ve garantör tarafından verilen garantiye dayanıla­rak taahhüt edilen fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Koruma Amaçlı Şemsiye Fon: Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümü­nün, tamamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin bilgilendirme dokümanlarında belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri ödenmesi uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlanan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Pay Senedi Yoğun Fon: Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak menkul kıy­met yatırım ortaklıkları payları hariç olmak üzere Borsa İstanbul A.Ş’ de işlem gören ih­raçcı paylarından oluşan ve pay senedi şemsiye fonuna bağlı olarak ihraç edilen fonlara verilen addır.

Karma Şemsiye Fon: Fon portföyünün tamamı, ortaklık payları, borçlanma araçları, altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilen sermaye pi­yasası araçlarının en az ikisinden oluşan ve her birinin değeri fon toplam değerinin %20’sinden az olmayan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Kar Dağıtan Fonlar: Bu fon türünde, yatırım fonlarını yöneten kuruluş yıl sonlarında değer artışı ve tahsil edilen temettü ve faiz tutarı olarak fonun karını hesaplar. İç tüzüğe göre belli bir miktarı katılma belgesi sahiplerine kâr payı olarak öder. Bu ödeme sonucunda katılma belgelerinin değeri de pay senedi ve tahvillerde olduğu gibi, yapılan ödeme kadar düşer. Bu durumda, katılma belgelerinin temettü kuponu taşıması gerekir.

Kar Dağıtmayan Fonlar: Portföydeki menkul kıymetlerin kupon ödeme zamanı geldiğinde tahsil edilen kupon bedelleri, dağıtılmayıp fona eklenir ve bunlarla yeniden menkul değer satın alınması suretiyle fon portföyünün büyütülmesi ve katılma belgeleri­nin değerinin arttırılması yolu izlenir. Katılma payı sahipleri, belgelerini herhangi bir iş gününde fona geri sattıklarında paylarını fona sattıklarında ellerinde tuttukları süre için fonda oluşan kârdan paylarını almış olurlar.

Türkiye’de menkul kıymet yatırım fonlarının kurulması ve katılma belgelerinin piyasa­ya sürülmesi ile ilgili olarak ilk örneğe 1979 yılında rastlanmıştır. Bu tarihte bir bankerlik kuruluşu olarak çalışan MEBAN Menkul Değerler Bankerlik ve Finansman A.Ş. bünye­sinde MEBAN yatırım fonu adı altında bir fon kurulmuş ve iştirak belgeleri piyasaya sü­rülmüştür. Ülkemizde yatırım fonlarının başlangıç tarihi 1987 olarak kabul edilmektedir. Başlangıç tarihinin 1979 değil de 1987 olmasının nedeni, bankaların, bankerler aracılığıy­la mevduat sertifikası alış ve satışının yasaklanmasıdır. Bu yasak mali piyasada büyük bir çalkantıya yol açmış ve yatırımcılar paralarını bankerlerden geri almak istemiş ancak ban­kerler, çıkardıkları senetler için taahhüt ettikleri geri alma sözlerini yerine getirememiş­lerdir. Başarısızlıkla sonuçlanan ve 1980’li yıllarda mali piyasada krize neden olan banker­lik uygulamalarının, gerçek anlamda yatırım fonu uygulaması olarak kabul edilmesi söz konusu değildir. Bu nedenle ülkemizde ilk resmî yatırım fonu uygulaması 1987 yılında İş Bankası tarafından ihraç edilen katılma belgeleri olarak kabul edilmektedir.

Yatırım fonlarının Türki­ye’deki piyasalarda işlem görmesinin gecikmesinde başlıca üç önemli neden vardır. Bun­lardan ilki Borsa İstanbul’un açılmamış olmasıdır. Borsa faaliyete geçmediği için menkul değer alım-satımları rayiç bedel üzerinden yapılamamıştır. Ayrıca kurulacak bir fona ya­sal yoldan portföy oluşturmak olanaksızdır. İkinci neden Sermaye Piyasası Kurulu’nun katılma belgelerinin halka arzına dair tebliğinin gecikmiş olmasıdır. Bu tebliğ ancak Ara­lık 1986’da yayımlanmıştır. Üçüncü ve son neden, vergi yasalarından kaynaklanmıştır. Kurumlar Vergisi’nden muaf olan fonlar, Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesine göre %10 stopaja tabi olmalarının fonlara ilgiyi azaltacağı düşüncesiyle kurumlar/kurucular katılma belgesi ihraç edememişlerdir. Bu sorun Ağustos 1987’de giderilebilmiş ve katılma belgelerinin halka arzı başlamıştır.

Yatırımcıların yatırım amacıyla bir araya gelip, fonlarını birleştirdikleri bir havuz yoluy­la yatırımlarını gerçekleştirmeleri fikri Avrupa’da 1800’lü yıllarda ortaya çıkmıştır. İlk yatırım fonunun kuruluşu 1868 yılında Londra’da gerçekleşmiştir. Yatırım fonlarının Amerika’da gelişimi ise 1920’lerin başına rastlamıştır. 1924 yılında kurulan Massachusetts Investors Trust Fonu Amerika’nın ilk resmî yatırım fonu olmuştur. Sadece pay senetlerine yatırım yapan ilk yatırım fonları 1920’li yıllarda finans dünyasında önemli bir yere sahip olmalarına karşın, borsalarda önemli bir etkiye sahip olamamışlardır. Ancak günümüzde yatırım fonları gelişmiş sermaye piyasalarında oldukça önemli bir yere sahiptirler. Örne­ğin, 1992’nin ilk yarısında ABD pay senedi piyasasına yapılan toplam yatırımın %96’sı yatırım fonları tarafından gerçekleşmiştir. 1999 sonu itibariyle ABD’de 6,8 trilyon $, dünya çapında ise 11 trilyon $ düzeyinde aktif büyüklüğüne ulaşmıştır.

TEFAS tek bir yatırım hesabıyla özel şartlara tabi olan yatırım fonları hariç olmak üzere, Sermaye Piyasası Kurulu’nun izniyle kurulmuş olan ve sermaye piyasamızda faaliyette olan tüm yatırım fonlarına erişim imkanı sağlayan elektronik bir platformdur.

TEFAS aracılığı ile alım-satımı yapılan fonların risk-getiri analizlerine, portföy dağı­lımlarına, dönemsel getirilerine hızlı bir şekilde ulaşılabildiği gibi yatırımcıların beklen­tileri doğrultusunda istenilen fon seçimi de kolaylıkla yapılabilmektedir. TEFAS kurul­madan önce, yatırımcılar sadece yatırım hesaplarının bulunduğu bankanın ya da aracı kurumun fonlarını alıp satabilmekteydiler. Bu durum yatırımcıları sınırlamakta ve diğer alternatifleri bloke etmekteydi. TEFAS’tan önce herhangi bir aracı kurumun fonlarından biriyle ilgilenen bir yatırımcının, ilgili aracı kurum nezdinde hesap açtırması gerekmek­teydi. TEFAS’ın yatırımcılar için en büyük önemi, yatırımcının sadece yatırım hesabının olduğu kurumun fonlarına ulaşması yerine sayısız birçok diğer fona da erişimini müm­kün kılmasıdır. Bu şekilde yatırım fonu almayı düşünen bir yatırımcı, kendi için en uy­gun yatırım fonunu seçme şansı bulacaktır. TEFAS yatırımcılara, tüm yatırım fonlarını ve diğer yatırım alternatiflerini göz önüne alarak, varlık dağılımı ve performans açısından bir karşılaştırma yapıp kendileri için en uygun fonu seçebilme özgürlüğü tanımaktadır. Ayrıca yatırımcılar hem Türkiye’den hem de yurtdışından bu platformdaki fonlara ulaşıp alım-satım yapabileceklerdir.

TEFAS’da Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kuruluşuna ve bu platformda işlem görmesine izin verilmiş yatırım fonlarının tümüne tek bir ekrandan ulaşmak müm­kün olacaktır. Yatırımcıların satın alacakları yatırım fonları Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. nezdinde işlem yaptığı yatırım kuruluşu veya portföy yönetim şirketinin saklayıcısı altında kendi adlarına açılan hesapta saklanacaktır. Yatırımcılar satın aldıkları yatırım fonlarını Platform’da belirtilen saatlerde, fon tarafından açıklanan fiyat üzerinden geri satabilecek­lerdir. TEFAS üzerinden yapılan fon alım satım işlemleri üzerinden, fon dağıtım kuruluş­ları (yatırım kuruluşları, portföy yönetim şirketleri) tarafından yatırımcılardan ayrıca bir ücret ya da komisyon alınmayacaktır. Yatırımcılar dağıtım kuruluşlarının doğrudan şube­leri kanalıyla ya da bu kuruluşların internet şubeleri üzerinden TEFAS’a erişim imkanına sahip olacaktır. TEFAS, yatırımcılara tercihlerine uygun yatırım fonlarını alıp satabilme ve fonlar arasında karşılaştırma yapma imkanı sunacaktır. TEFAS’ta işlem yapan yatırımcılar, yatırım kararı verirken kendilerine yardımcı olacak, hem platformda alınıp satılacak yatı­rım fonları, hem de faiz, altın, borsa endeksi gibi diğer yatırım alternatiflerine ilişkin getiri bilgilerine Fon Bilgilendirme Platformundan ulaşabilecektir. Bu bilgiler yatırımcıların fon­lar arasında ve alternatif yatırım araçları arasında karşılaştırma yapabilmesine ve sağlıklı yatırım kararları verebilmelerine yardımcı olacaktır. TEFAS’ın yatırımcılar kadar fon dağı­tım kuruluşları üzerinde de olumlu etkileri bulunmaktadır. TEFAS ile fon kurucuları sahip oldukları kendi dağıtım ağlarının yanı sıra platforma üye olacak diğer kuruluşların dağıtım ağlarından da yararlanmak üzere, fonlarını daha geniş kitlelere sunma imkanı bulacaklar­dır. Kendisine dağıtım kanalı bulamayan fonların bu platformla birlikte pazarlanmasına imkan verilecektir. Ayrıca, yatırımcıların karar alma sürecinde fonları karşılaştırabilmesi ve fonlar arasında seçim yapabilmesi, fon portföy yönetiminde rekabeti artıracak ve dola­yısıyla fon performanslarının üzerinde olumlu bir etki oluşturacaktır.

TEFAS üzerinden fon alım-satım işlem­leri yapabilmek için yatırımcının hesabının bulunduğu banka veya aracı kurumun şubesi ya da internet şubesi aracılığıyla istenilen fonun alımının yapılması mümkündür. Eğer ya­tırımcı şube aracılığıyla işlem yapmayı tercih ederse müşteri temsilcisine talebini iletmesi yeterli olacaktır. Yatırımcının internet şubesi üzerinden işlem yapmayı tercih etmesi du­rumunda ise “Yatırım Fonları” butonunun altında bulunan “TEFAS Fonları” veya “Diğer Kurum Fonları” başlıkları altında tüm fonlara erişimi sağlanmaktadır.

Kurul tarafından işlem yapma zorunluluğu getirilen fonlar dışında, Kurucu tarafından Platformda işlem görmesi talep edilen likit fonlar ile kısa vadeli tahvil ve bono fonları da sisteme kabul edilebilirler. Kurucunun faaliyetlerinin durdurulması durumunda, fonların Platformda işlem görmeye devam edip etmeyeceği, Kurul tarafından faaliyetlerin durdurulmasına ilişkin alınan ilgili karardaki esaslara göre Takasbank tarafından belirlenir.

Platformda işlem gören fona ilişkin tüm iş ve işlemlerin Kurucu tarafından yerine getirilmesi esastır. Bununla birlikte, Kurucu söz konusu iş ve işlemleri gerçekleştirmek üzere bir “Operatör Üye” tayin edebilir. Kuru­cunun operatör üye olarak yetkilendireceği kurumun Platform üyesi olması zorunludur. Platformda işlem görmek üzere tanımlanan her fon için Takasbank Saklama Sistemi’nde tanımlı olan fon operatör üyesi, Platform için de operatör üye olarak kabul edilir. Ope­ratör üye, Kurucu tarafından istenildiğinde değiştirilebilir. Değişiklik ertesi iş gününden itibaren geçerli olur. Platform işlemlerinin tamamını kendisi yapmak isteyen Kurucunun, sistemde otomatik olarak atanan operatör üye tanımını değiştirmesi gerekir. Operatör üye tayin edilmesi hâlinde Kurucunun yapması gereken tüm işlemler operatör üye tarafından gerçekleştirilir ve operatör üye tarafından gerçekleştirilen işlemlerden doğan tüm sorum­luluk müteselsilen Kurucuya da aittir. Platformda işlem gören her fon için yalnızca bir operatör üye yetkilendirilebilir.

Platform genel çalışma saatleri Takasbank tarafından belir­lenir. İşlemler, Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu Anonim Şirketi sistemlerinin açık olduğu günlerde aşağıda belirtilen süreler içerisinde gerçekleştirilebilir. Çalışma saatlerinin değiştirilmesi hâlinde üyelere genel duyuru yapılır. Genel çalış­ma saatleri içinde kalmak ve Takasbank sistemine tanımlanmış olmak kaydıyla Kurucu/Operatör Üye ilgili fonların fon paylarının alım/satım işlemleri için farklı işlem saatleri belirleyebilir.

Her işlem gününde, işlemlerde geçerli olacak fon payı fiyatının, Kurucu/Operatör Üye tarafından saat 10:00’a kadar Takasbank sistemine ta­nımlanması gerekir. Saat 09:30 itibariyle fiyat bilgisi tanımlanmayan fonların operatör üyesine elektronik ortamda uyarı mesajı gönderilir. Takasbank sistemine tanımlanan fon payı fiyatı, aynı gün valörlü işlemlerde işlem fiyatı olarak, ileri valörlü işlemlerde ise bloke edilecek olan miktarı hesaplamak için kullanılır. İleri valörlü işlemlerin gerçekleştirilme­sinde “fiyat valörü” tarihindeki fon payı fiyatı dikkate alınır. Sistemde fiyat bilgisi olmayan fonlar için talimat girişine ve işlem gerçekleşmesine izin verilmez. Kurucu tarafından fiyat değişikliği yapılması hâlinde üyeler elektronik ortamda bilgilendirilir. Fiyatı değişen aynı gün valörlü fon alım talimatları sistem tarafından otomatik iptal edilir.

Platforma talimat iletimi; ya üye temsilcileri tarafından Takasbank ekranlarından giriş yapılarak ya da Web servis teknolojisi ile gerçekleştirilir. İşlemlerde öncelik, fon bazında talimatın sisteme giriş saatine göre uygulanır. Alım sa­tım talimatları Fon Dağıtım Kuruluşları tarafından müşteri bazında iletilir. Adına talimat girilen müşteri hesabının Merkezi Kayıt Kuruluşu Anonim Şirketi sisteminde tanımlı ve işlem yapabilir nitelikte olması gerekir. Fon Dağıtım Kuruluşunun saklama hizmetini baş­ka bir kurumdan alması durumunda, sisteme tanımlanan alım satım talimatlarının işleme alınması için saklamacı kurumun onayı gerekir. Bu durumda nakit ve fon payı hareketleri saklamacı kurum hesaplarından gerçekleşir. Talimatın sisteme tanımlandığı gün, talimata konu adet kadar fon payı; alım işlemlerinde Kurucu Platform Havuz Hesabında, satım iş­lemlerinde müşteri hesabında bloke edilir. İşlemin valör tarihinde ise platform üyesi işlem tutarı kadar borçlandırılır veya alacaklandırılır. Dağıtım Kuruluşları platforma iletmiş oldukları tüm alım/satım emirlerini, Operatör Üye ise yetkili olduğu fonlar için sisteme iletilen fon payı alım/satım emirlerini Takasbank sistemi aracılığı ile izleyebilir.

Fon payı alış talimatlarının sisteme iletilmesi aşamasında, Fon Dağıtım Kuruluşu “Kalanı İptal Et”, “Kalanı Beklet” ya da “Tamamını Al” seçenekle­rinden birini tercih edebilir. “Kalanı İptal Et” emrinde mevcut adet için eşleştirme yapılır. Geri kalan iptal olur. “Kalanı Beklet” emrinde talimat için gerekli tutar tamamlanıncaya kadar parçalı eşleşir. İptal saatinde eşleşmeyen kısmı iptal olur. Son olarak “Tamamını Al” emrinde havuzda işlem miktarını karşılayacak bakiye bulunmaması hâlinde talimat sisteme alınmaz.

Eşleşmemiş olan ve işlem limiti yetersizliği nedeniyle sis­temde bekleyen fon payı alım talimatları sisteme girildiği gün içinde her an, eşleşen alım satım talimatları ise Kurucu/Operatör Üye tarafından belirlenmiş olan iptal son saatine kadar talimatı giren üye tarafından iptal edilebilir. Farklı tarihlerde talep toplayıp ileri bir tarihte takası yapılan fonlara ait eşleşen talimatlar Kurucu tarafından belirlenmiş olan talep bitiş tarihindeki iptal son saatine kadar her an talimatı giren üye tarafından iptal edilebilir. Talimat iptal saatine kadar eşleşmeyen ve işlem limit yetersizliği nedeniyle bek­leyen talimatlar sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. Talimat iptal saatinin belir­lenmesinde Kurucu tarafından tanımlanan veya Platform genel iptal saatinden önce olan dikkate alınır. Valör atlama saatinden sonra sisteme iletilen eşleşen ileri valörlü talimatlar ertesi gün Kurucu tarafından belirlenen iptal son saatine kadar iptal edilebilir. Fon birleş­meleri, fiyat güncellemeleri v.b. nedenlerle eşleşen alım/satım talimatları sistem tarafın­dan otomatik olarak iptal edilebilir.

Valör gününde alım-satım işlemlerine ilişkin nakit tutarlar saat 14:00 itibariyle netleştirilir. Fon payı bazında netleş­tirme yapılmaz. Fon payı aktarımları talimat bazında gerçekleştirilir. Net nakit yükümlü­lükleri saat 15:00’e kadar “TEFAS Nakit Borç Kapatma Hesabı”na yatırılarak yerine getiri­lir. Saat 15:00 itibariyle yerine getirilmeyen nakit yükümlülükler için üye temerrüde düşer. Üyenin fonlama limitini aşmamak üzere yükümlülüğü Takasbank tarafından karşılanır. Net nakit alacakları üyelerin Takasbank nezdindeki serbest cari hesaplarına aktarılır.

Alım talimatları kurucunun tercihine göre adet ve/veya tutar üzerinden, satım talimatları ise sadece adet üzerinden iletilebilir. İleti­len talimatlarda yer alan müşteri hesabının Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. sisteminde işlem görebilir nitelikte olmaması hâlinde talimat işleme alınmaz. Alım talimatlarında; Talimatı gönderen üyenin işlem limitinin yeterli olması ve Kurucunun Platform Havuz Hesap ba­kiyesinin müsait olması durumunda, talimat eşleştirilir. Fon Dağıtım Kuruluşunun işlem limitinin yeterli olması ancak Kurucu Platform Havuz Hesap bakiyesinin yetersiz olması nedeniyle eşleşemeyen alış talimatları, Fon Dağıtım Kuruluşunun yine talimatta belirttiği tercihe göre iptal edilir ya da eşleşme için sistemde bekletilir. Eşleşme için sistemde bek­leyen talimatlar, Kurucu Platform Havuz Hesabı bakiyesinin yeterli duruma gelmesiyle öncelik sırasına göre eşleştirilir. Kurucu Platform havuz hesap bakiyesinin yeterli olması ancak üye işlem limitinin yetersiz olması durumunda talimat sisteme teminat bekleyen durumunda kabul edilir ve işleme konu fon adedi Kurucu Platform Havuz Hesabı’nda blokelenir. Talimat iptal saatine kadar limitin açılmaması halinde talimat iptal edilerek havuzda bloke edilen fon payları serbestleştirilir. Satım talimatlarında ise; talimat siste­me girildiği anda Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. sisteminde ilgili müşteri hesabında yeterli fon katılma belgesi olması hâlinde fon katılma belgeleri bloke edilerek talimat eşleştirilir. Eşleşen ileri valörlü fon payı alım/satım talimatları valör tarihine kadar sistemde bekleti­lir. Valör tarihinde, Kurucu/Operatör Üye tarafından sisteme girişi yapılan ve işlemlerde geçerli olacak fon payı fiyatı üzerinden işleme alınır. Eşleşerek sistemde bekleyen fon payı alım satım talimatlarının nakit tutarları valör gününde saat 14:00 itibariyle netleştirilir. Netleştirme sonucunda; Üye nakit alacaklı ise; tüm fon payı aktarımları hemen, nakit ala­cak aktarımı ise Platform Havuz Hesabı’nda bakiye oluştukça gerçekleştirilir. Üye nakit borçlu ise; borçlu olduğu fon payı aktarımları hemen, alacaklı olduğu fon pay aktarımları ise kapatmış olduğu nakit borçla orantılı olarak gerçekleştirilir. Ancak fon payı aktarım talimatları parçalı olarak gerçekleştirilmez.

Valör tarihinde, saat 15:00 itibariyle nakit yükümlü­lüğünü yerine getirmeyen üye herhangi bir ihbara gerek kalmaksızın temerrüde düşmüş sayılır ve temerrüt faizi öder. Temerrüt işleminin tespitinde, nakdin üyenin “TEFAS, Nakit Borç Kapatma Hesabı”na aktarım saati dikkate alınır. Temerrüt faizi hesaplamasında, TCMB geç likidite penceresi (LON) borç verme faiz oranı ile Borsa İstanbul Anonim Şir­keti tarafından oluşturulan, kamu menkul kıymetlerinin işlem gördüğü repo-ters repo pazarlarında, TCMB Bankalararası Para Piyasası’nda veya Takasbank Para Piyasası’nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanı esas alınır. Hesapla­mada, valör tarihinden borcun kapandığı tarihe kadar geçen süre içerisinde her gün için belirlenen faiz oranı kullanılır. Temerrüt faizi, işlemin valör tarihi ile yükümlülüklerin yerine getirildiği tarih arasındaki takvim günleri esas alınarak hesaplanır. Temerrüt fai­zi, yükümlülüğün yerine getiriliş saatine göre aşağıdaki tabloda yer alan katsayılar kulla­nılarak hesaplanır. Fon payı fiyatı bildirim yükümlülüğünü saat 10:00 itibariyle sisteme tanımlamayarak geç yerine getiren Kurucu/Operatör Üye ise geç bildirim yaptığı her bir gün için aşağıdaki tabloda belirtilen maktu gecikme bedelini ödemekle yükümlüdür.

Aracılık komisyonu, Plat¬formda işlem gören yatırım fonlarının alım-satım işlemlerini yapan Fon Dağıtım Kuru¬luşlarına, Takasbank nezdindeki fon hesabından ödenen komisyondur.

Aracılık komisyon oranı, Kurucu/Operatör Üye tarafından sisteme tanımlanan fon yönetim ücretinin belir­lenen bir oranıdır. Komisyon oranı, Kurucu/Operatör Üye tarafından her fon için ayrı ol­mak üzere Takasbank sistemine tanımlanır. Aracılık komisyon oranı ve fon yönetim ücre­ti oranının Kurucu/Operatör Üye tarafından sisteme tanımlanması zorunludur. Aracılık komisyon oranı “genel komisyon oranı” ve “özel komisyon oranı” olarak tanımlanabilir. Kurul tarafından belirlenen orandan farklı “genel komisyonu oranı” tanımlanmasına sis­tem tarafından izin verilmez. Kurucu tarafından özel anlaşma yapılan kurumlar için üye bazında Kurul tarafından belirlenen asgari ve azami sınırlar içerisinde kalmak koşuluyla “özel komisyon oranı” da tanımlanabilir. Fon yönetim ücreti, Kurucu/Operatör Üye tara­fından istenildiği zaman değiştirilebilir, ancak aracılık komisyon oranı üçer aylık dönem­ler itibariyle değiştirilebilir. Aracılık komisyonu oranlarının belirlenmesinde Ocak-Mart, Nisan-Haziran, TemmuzEylül, Ekim-Aralık dönemleri esas alınır.

Platformda işlem görecek fonlar için üyelik giriş aidatı, üyelik aidatı ve işlem komisyonu olmak üzere üç tür komisyon alınır.

Üyelik Giriş Aidatı: Platforma üye olmak için başvuran Kurucudan, Platformda işlem görecek fonlar için fon bazında bir kez olmak üzere üyelik giriş ücreti alınır.

Üyelik Aidatı: Platforma üye olan tüm kuruluşlardan (Kurucu, Operatör Üye ve Fon Dağıtım Kuruluşu) aylık dönemler itibariyle üyelik aidatı alınır.

İşlem Komisyonu: Platformda gerçekleştirilen işlemler üzerinden alınacak işlem ko­misyonu, Yönetim Kurulunun önerisi üzerine ikinci fıkra çerçevesinde belirlenir.