Menkul Kıymet Yatırımlarında Davranışsal Faktörlerin Önemi

Kuramsal olarak hisse senedi fiyatlarının tahminine yönelik iki geleneksel yaklaşım bulunmaktadır: 1. Sabit Baz Kuramı (Firm-Foundation Theory), 2. Gökyüzündeki Kaleler Kuramı (Castle-in-the-Air Theory)

Temel Analiz, Sabit Baz Kuramı’na, Teknik Analiz ise Gökyüzündeki Kaleler Kuramı’na karşılık gelmektedir.

Sabit Baz Kuramı, her bir hisse senedinin, mevcut koşulların ve geleceğe ilişkin beklentilerin dikkatli bir analizi ile belirlenebilen bir gerçek değerinin olduğunu varsayar.

Gökyüzündeki Kaleler Kuramı psikolojik faktörler üzerine odaklanmaktadır.

Yeni Yatırım Teknolojisi geçmişteki hareketlerin temel alınarak gelecekteki eğilimlerin öngörülemeyeceğini ileri sürmektedir.

Etkin bir piyasanın başlıca koşulları şunlardır: 1. Piyasa, hiçbiri tek başına piyasayı etkileyebilecek güçte olmayan çok sayıda katılımcıdan oluşmalıdır, 2. Piyasadaki menkul kıymetlerle ilgili bilgiler tam ve doğru olarak, kolaylıkla ve düşük maliyetle sağlanabilmeli; ekonomik, politik ve sosyal yapıdaki değişiklikler derhal piyasaya yansımalıdır, 3. Piyasaya katılanların davranışları rasyonel olmalı ve yatırımcılar elde ettikleri bilgiyi doğru değerlendirmelidirler, 4. İşlem maliyetleri düşük ve likidite yüksek olmalıdır, 5. Piyasanın kurumsal yapısı gelişmiş olmalıdır ve düzenleyici mevzuat piyasaların istikrarlı çalışmasını sağlamalıdır.

Menkul kıymet piyasalarında etkinliğin üç ayrı boyutu bulunmaktadır: Bilgisel Etkinlik, İşlemsel Etkinlik, Dağıtımsal Etkinlik.

Bilgisel Etkinlik: Bir menkul kıymetin her hangi bir andaki fiyatının o menkul kıy-metle ilgili bütün bilgileri yansıtması ve bu bilgiler kullanılarak piyasadan aşırı kazanç sağlanamaması bilgisel etkinlik olarak adlandırılmakta ve bu tür piyasalara da bilgisel etkin piyasa denilmektedir.

İşlemsel Etkinlik: Finansal piyasalarda “kaynak aktarımını en az maliyetle gerçekleştirmek” olarak açıklanan işlemsel etkinliğin sağlanmasında en önemli amaç işlem maliyetlerinin en aza indirilmesidir.

Dağıtımsal Etkinlik: Hisse senedi piyasasının öncelikli rolü, bir ekonomideki sermaye stokunun sahipliğinin yaygınlaştırılmasıdır.

Davranışsal finans iki temel üzerinde durarak etkin piyasa teorisine karşı çıkar: 1. Arbitraj imkânları sınırlıdır, 2. Yatırımcı psikolojisinin fiyat oluşumunu etkiler.

Yanlış olduğu düşünülen fiyatlamadan faydalanmak üzere kurulan arbitraj stratejileri riskli ve maliyetli olabilir. Arbitraj yapmayı planlayan rasyonel yatırımcının karşı karşıya olduğu bazı riskler şunlardır:

1. Temel Risk: X hissesinin pahalı olduğunu düşünen bir yatırımcı aynı sektördeki Y hissesini alıp X hissesini satarak risksiz bir getiri elde etmek isteyebilir. X, Y’yi temsil etmeyebilir.

2. Gürültücü Yatırımcı (Noise Trader) Riski: Fiyatları gerçek değerden farklılaştıran irrasyonel yatırımcı arbitraj yapan rasyonel yatırımcıya göre daha güçlü olabilir.

3. Uygulama Maliyetleri: Kısa pozisyon (menkul kıymeti ödünç alarak satmak) için ödenecek faizin yüksekliği ve ödünç verme sürelerinin kısalığı arbitraj imkânını ortadan kaldırabilir.

Fiyatları bozan ve anomalilere zemin teşkil eden başlıca yatırımcı inanışları şunlardır; Aşırı Özgüven, Optimist ve Niyet Anlatan Düşünce Yapısı, Temsil/Genelleme, İnançlaştırma, Çapa, Gözlemleme Sorunu.

Piyasa etkinliğini bozan başlıca anomaliler şunlardır: Düşük Fiyatlı Hisse Senedi Anomalisi, Fiyat/Kazanç Oranı Anomalisi, Fiyat/Satış Oranı Anomalisi, Piyasa Değeri/Defter Değeri Anomalisi, Haftanın Günleri Etkisi, Ocak Ayı Anomalisi, Ay İçi Anomalisi, Tatil Öncesi Anomalisi, Firma Büyüklüğü Anomalisi, İhmal Edilmiş Firma Anomalisi, Sürpriz Kazanç Etkisi, Hisse Senedi Bölünmesi veya Bedelsiz Hisse Etkisi, Yeni Şirketler Anomalisi (İlk Halka arzda Ucuz Fiyat Etkisi).

Yatırımcıların popüler olmayan hisse senetlerine yatırım yaparak normal üstü getiri sağladığı çeşitli ampirik çalışmada ortaya konulmuştur. Bu duruma ihmal edilmiş firma anomalisi denmektedir.

1979’da, bir psikoloji profesörü olan Daniel Kahneman’ın insan sezgileri ve karar alma süreçleri üzerine başlattığı çalışmalar, ekonomi ve finans alanında da çok etkili olmuştur. Bu çalışmalar büyük ölçüde davranışsal finans modellerinin temellerini oluşturmuştur. Bu çalışmalarla, yatırımcıların rasyonel olduğu fikrini benimseyen ve seçimlerine ilişkin sistematik yaklaşımlar öneren klasik ekonomi anlayışı tartışılır hâle gelmiştir.

Piyasalarda meydana gelen pek çok anomalinin nedeninin insan psikolojisinden kaynaklanabileceği göz önüne alınarak ya da karar alma süreçlerine psikolojik faktörlerin de eklenmesiyle davranışsal finans ortaya çıkmıştır.

Davranışsal finans; psikoloji, sosyoloji, antropoloji bilimlerinden türetilmiş, insan davranışlarına dayanan kuramlardan yararlanarak finansal piyasaların davranışlarını anlamaya çalışır. Davranışsal finansın temeli, finansal piyasaların davranışları hakkındaki bilginin geliştirilmesinde yararlı olabilecek bu üç sosyal bilimden türetilen prensiplere dayanır.

Yatırımcılar tarafından düzenli olarak yapılan akılla ilgili yanlışlıklar davranışsal finansın alanına girmektedir. Davranışsal finans yatırımcıların duyguları veya şirketlerin temel değişkenlerini incelemekten daha fazlasını yapmakta, beynin sorunları nasıl çözdüğü ile ilgilenmektedir. Yatırımcılar, bazı konularda yanlış yapma eğilimindedirler. Davranışsal finans; bilgisel piyasa etkinliğinden sapmaları piyasa oyuncularının tam rasyonel olmayan davranışları ile açıklamaktadır.

Yanlış tahminin kaynaklarından biri olan bilişsel kısayol kullanımına bireyler şu durumlarda başvurmaktadırlar: aşırı bilgi yüklendiklerinde, bilgiyi tamamen işlemeleri güçleştiğinde, bir sorun hakkında dikkatlice düşünmeye vakitleri yoksa, şansa bağlı ve önemli olmayan olayları akışına bırakmak istediklerinde ve karar alma aşamasında gerekli olan bilgilerin çoğuna sahip olmadıklarında.