MENKUL KIYMET YATIRIMLARI - Deneme Sınavı - 3

Ortalamalar genel olarak temsili bir hisse senedi grubunun spesifik bir zaman aralığı içerisinde gösterdiği fiyat davranışlarının aritmetik ortalamasını yansıtmaktayken endeksler ise belirli bir hisse senedi grubunun geçmişteki fiyat hareketlerine bağlı olarak hisse senetlerinin bugünkü mevcut fiyat davranışlarını ölçmektedir.

Piyasa endekslerinin hesaplanmasında genellikle üç tür ağırlık kullanılmakta ve endeks o adla anılmaktadır. Bunlar fiyat ağırlıklı endeksler, piyasa değeri ya da diğer bir ifadeyle kapitalizasyon ağırlıklı endeksler ve ağırlıksız ya da eşit ağırlıklı endekslerdir.
Endekslerin hesaplanmasında genel olarak bir baz dönem ve genellikle 100 olarak kabul edilen (1, 10, 50, 1.000 gibi başka sayılarda kullanılabilmektedir) bir baz değer kullanılır.
Ayrıca endekslerin hesaplanmasında aritmetik ve geometrik ortalama olmak üzere iki tür ortalama kullanılır. Bu anlamda da endeksler aritmetik ortalamalı endeksler ve geometrik ortalamalı endeksler olmak üzere ikiye ayrılır. Daha öncede ifade edildiği üzere ortalamalardan genellikle endekslerin hesaplanmasında faydalanılmaktadır.

Standard and Poor’s Endeksleri: Yayınladığı finansal göstergelere en çok güvenilen
uluslararası kurumlardan birisi de Standart and Poor’s (S&P) şirketidir. Standard and
Poor’s kapitalizasyon ağırlıklı piyasa endeksini ilk kullanan şirkettir. S&P 1935-1937’yi
baz dönem alarak ABD hisse senedi piyasası için değişik sektörlere ilişkin ayrı ayrı endeksler
hesaplamaktadır. S&P baz dönemi daha sonra 1941-1943 olarak değiştirmiş baz
değer olarak ise 10’u kabul etmiştir. S&P ilk dönemlerde sanayi endeksi, hizmetler endeksi,
ulaştırma endeksi ve bu endekslerde yer alan hisse senetlerinin tamamından oluşan
bileşik endeks olmak üzere dört temel endeks hesaplamaktayken daha sonra 1976 tarihi
itibariyle endeks kapsamında bulunan sektörler ve hisse senetleri açısından değişikliğe
gitmiştir. Buna göre S&P artık sekiz adet temel endeks hesaplamaktadır. Bu endeksler şu
şekilde özetlenebilir:
• S&P Sanayi Endeksi (SPI): 400 adet sanayi işletmesinin hisse senetleri kullanılarak
hesaplanan endekstir.
• S&P Ulaştırma Endeksi (SPT): 20 adet ulaştırma işletmesinin hisse senetleri kullanılarak
hesaplanan endekstir.
• S&P Hizmetler Endeksi (SPU): Kamuya ait 40 adet hizmet işletmesinin hisse senetleri
kullanılarak hesaplanan endekstir.
• S&P Finans Endeksi (SPF): Finans sektöründe faaliyette bulunan 40 adet işletmenin
hisse senetleri kullanılarak hesaplanan endekstir.
• S&P Bileşik Endeks (SP500): Sanayi, ulaştırma, hizmet ve finans sektörlerinde faaliyette
bulunan toplam 500 adet işletmenin hisse senetleri kullanılarak hesaplanan
endekstir.
• S&P Orta Büyüklükteki İşletmeler Endeksi: Orta büyüklükteki 400 adet işletmenin
hisse senetleri kullanılarak hesaplanan endekstir.
• S&P Küçük İşletmeler Endeksi: 400 adet küçük işletmenin hisse senetleri kullanılarak
hesaplanan endekstir.
• S&P 1500 Endeksi (SP1500): Bileşik endeks, orta büyüklükteki işletmeler endeksi
ve küçük işletmeler endeksinde yer alan toplam 1500 adet işletmenin hisse senetleri
kullanılarak hesaplanan endekstir.

Koşullu Emirler: Sisteme girilen emrin aktif hâle gelmesi veya işleme dönüşebilmesi
için bazı koşulların tanımlanabildiği emirlerdir. Koşullu emirler dört şekilde verilebilir:
Miktar Koşullu Emirler: Belirtilen fiyat seviyesinde emrin içerdiği miktarın tamamı karşılanmıyorsa, işlem görmeyen ve ancak emrin içerdiği miktarın tamamının karşılanması hâlinde işleme tabi olurlar.
Fiyat Koşullu Emirler: Bir sermaye piyasası aracının cari fiyatının veya emir defterindeki en iyi alış veya satış fiyatının, koşul olarak belirtilen fiyat seviyesine ulaşması durumunda ilgili veya tanımlanmış bir diğer sermaye piyasası aracının emir defterinde aktif hâle gelen veya işleme dönüşen emirlerdir.
Zaman Koşullu Emirler: Seansın önceden belirlenen bir bölümünde aktif hâle gelen veya seansın bir bölümünde geçerli olmak üzere girilen emirlerdir
Kısmi Görünme Koşullu Emirler: Limit fiyatlı emirler, kısmen görünme koşulu ile girilebilir. Kısmen görünen emirlerde, emir defterinde görülmesi istenen kısmın tamamı işlem gördüğünde gizli bölümden belirlenen miktar kadar kısım açığa çıkar. Açığa çıkan bu kısım, açığa çıktığı anda girilmiş yeni bir emir gibi fiyat ve zaman önceliğine göre emir defterinde yerini alır.
Kotasyon Emirleri: Limit fiyatlı alış ve satış emrinden oluşan ve sadece piyasa yapıcı/likidite sağlayıcı üyeler tarafından sisteme girilebilen bir emir tipidir. Kotasyonu oluşturan alış ve satış emrine kotasyon emri denir. Kotasyon emri bir bütün olarak iptal edilebileceği gibi sadece alış veya satış tarafı da iptal edilebilir. 

Orta Nokta (Mid-Point) Emirleri: Orta Nokta (Mid-Point) emri, normal emir defterine kıyasla daha büyük miktarlı emirlerin kendi aralarında eşleşmesine imkân sağlayan ve piyasa katılımcılarına daha düşük işlem maliyeti sunan bir emir türüdür. Bu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum tutar kontrolü yapılır. Orta Nokta emirlerinin değeri, asgari 100.000 TL, azami 30 milyon TL olabilir. Ancak kısmi işlem görme durumunda, kalan kısım asgari sınırın altına düşse bile emrin
kalan miktarında değişiklik yapılmadığı sürece bu kısıt aranmaz.

Piyasadan Limite Emirler (Market To Limit Order): Piyasa emirleri gibi fiyatsız olarak sisteme girilen emirlerdir. Karşı taraftaki sadece en iyi fiyat kademesinde bekleyen emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Ancak işleme dönüşmeyen kısım, gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (ancak kalanı iptal et olarak girilirse pasife yazılmaz). Maksimum 3 milyon TL sınırına tabidir. Bu tutar piyasa emirlerinde olduğu gibi belirlenir.

Finansal anlamda online yatırım platformu, yatırımcıların hisse senedi, tahvil, döviz ve türev araçlar gibi finansal ürünlere ilişkin emirlerini bir iletişim ağı üzerinden aracı kurumlara iletebildikleri bir bilgisayar yazılım programını ifade etmektedir. Online yatırım platformları, yatırımcılara bir kullanıcı adı ve bir şifre vasıtasıyla istenilen her yerden sermaye piyasası işlemi yapabilme imkanı tanımaktadır.

Yatırımcıların yatırım amaçlarını ve planlarını belirlemelerinde, amaçlarına uygun menkul kıymetlerin seçiminde ve potansiyel yatırım imkanlarının analiz edilmesinde büyük öneme sahip olan ve özellikle online yatırım platformları vasıtasıyla kendi yatırım kararlarını kendileri veren online yatırımcılar tarafından sürekli olarak takip edilmesi gereken araçların bazıları şunlardır:

Online hesap makinesi ve not defteri: Finansal planlama ve yatırımlara ilişkin yatırımcıların aklında oluşan sorulara cevap bulmalarına yardımcı olan önemli araçların başında online hesap makineleri ve not defterleri gelmektedir. Bu araçlar vasıtasıyla yatırımcılar çeşitli yatırım fırsatlarından ne kadar kazanç sağlayabileceklerini hesaplayabilmekte ve yaptıkları yatırımlardan sağladıkları geri dönüşleri kaydederek, yatırımlarının amaçlarına uygun gerçekleşip gerçekleşmediğini denetleyebilmektedir. Örneğin online hesap makineleri aracılığıyla yatırımcılar, hangi fiyat seviyesinde satış gerçekleştirirlerse ilgili menkul kıymetten istedikleri kazancı elde edebilecekleri, ellerindeki hisse senetlerini elde tutmaları sonucunda elde edecekleri kâr payı kazancı ile satmaları durumunda elde edecekleri kazancın karşılaştırılması, ücret ve maliyetlerin yatırım fonu alım-satımındaki etkisi ve tahvillerin vadeye kadar verimlerinin hesaplanması gibi birçok konuda bilgi sahibi olabilmektedir.

İnceleme araçları (Screening): Bu araçlar, yatırımcılar açısından büyük veri tabanları aracılığıyla, her biri özel karakteristiklere sahip hisse senedi, tahvil, yatırım fonu gibi yatırım alternatiflerinin hızlı bir şekilde bulunması ve sıralanmasına imkan vermektedir. Örneğin inceleme araçları vasıtasıyla yatırımcılar, hisse senetleri için, fiyat-kazanç oranı, piyasa değeri ve kâr payı getirisi, tahviller için, endüstri, vade tarihi veya getiri, yatırım fonları için, minimum yatırım miktarı, endüstri veya coğrafi sektör gibi bilgiler girerek amaçlarına uygun bir biçimde söz konusu yatırım alternatiflerini hızlıca sıralayabilmekte ve aralarından kendilerine en uygun olanlarını seçebilmektedir.

Grafikler: Özellikle hisse senetlerinin gün, ay, yıl, on yıl veya daha uzun dönemler boyunca performansının izlenebilmesine imkan tanıyan araçlardır. Bugün bir hisse senedinin performansına ilişkin bir grafiğe online olarak saniyeler içerisinde ulaşılabilmektedir. Nokta ve şekil, çubuk, çizgi ve mum gibi çeşitleri mevcuttur. Grafikler vasıtasıyla yatırımcılar yatırım yapmayı düşündükleri hisse senetlerinin performanslarını ayrıntılı olarak inceleyerek yatırım kararı verebilmektedir.

Hisse senedi fiyatları ve portföy izleme araçları: Hemen hemen bütün online yatırım platformlarında hisse fiyatları ve portföy izleme araçları mevcuttur. Bu araçlar vasıtasıyla yatırımcılar sadece hisse senedinin sembolünü sisteme girerek ilgili hisse senedinin gerçek zamanlı fiyatını öğrenebilmektedir. Ayrıca yatırımcı eğer kendisine bir portföy oluşturmuşsa sistem bu araçlar vasıtasıyla portföyün değerindeki değişmeleri otomatik olarak güncelleyerek yatırımcının sisteme her girdiğinde portföyün değerini gerçek zamanlı olarak görebilmesine imkan tanımaktadır.

İslami finans endüstrisi 1970’li yıllarda Orta Doğu’da ortaya çıkmış ve global finansal piyasalara hızla yayılmıştır. İslami finansmana olan talep her geçen gün artmış ve endüstri yüksek büyüme rakamlarına ulaşmıştır. Başlangıçta küçük bir yatırımcı grubuna hitap eden İslami finans profili günümüzde birçok yatırımcı tarafından büyük ilgi görmekte ve İslami finans endüstrisi 75’ten fazla ülkede geleneksel sektörlerden hızlı bir şekilde büyümesini sürdürmektedir.
İslami finansman, her koşulda faizsiz faaliyet ve işlemlerin uygulandığı bir sistemi ifade etmektedir. Bu sistemde yatırımcılar, katılım bankaları aracılığı ve genel olarak kâr zarar ortaklığı esasına göre fon temin edebilirler. Faizsiz finansmanın temel amacı faizsiz yöntem ve araçlar ile en fazla kârın elde edilmesidir. Bu amaç doğrultusunda farklı ihtiyaç ve kriterlere bağlı olarak mudaraba, muşaraka, murabaha, icara, selem satış, istisna, teverruk, müzaara, karz-ı hasen vb. birçok farklı İslami finansman yöntemi geliştirilmiştir. Son yıllarda geniş bir uygulama alanı bulan tekafül ise geleneksel sigortaya alternatif olarak İslami finans alanında kullanılmaktadır. Bu sigortacılık türünde bir şahsın hayatına ya da değerli bir varlığına ilişkin risk, yardımlaşma ve gönüllülük esasına göre bir grup insan tarafından karşılıklı olarak garanti altına alınmaktadır. Geniş bir uygulama alanı bulan İslami sigortada, tekafül esasına dayanan ve “mudaraba”, “vekâlet” ve “hibrit” model olarak adlandırılan üç farklı model bulunmaktadır.
İslami sermaye piyasaları ise başta geleneksel hisse senedi piyasalarının İslami kanun ve kurallar çerçevesinde filtrelenmiş hâli olan İslami hisse senedi piyasaları olmak üzere gelişimini hızla sürdürmektedir. Bununla birlikte günümüzde pek çok global piyasada ve ülke borsalarında İslami hisse senetlerinden oluşturulan endeksler bulunmaktadır. İslami hisse senedi endeksleri, İslami hukukuna uygun olarak faize dayalı finans, tütün mamulleri, kumar, şans oyunu, alkollü içecek vb. alanlarda faaliyeti olmayan şirketler baz alınarak oluşturulan endekslerdir

Türev ürünler bir varlığın ya da değerin gelecekte belirli bir fiyattan alım veya satımı üzerine yapılan finansal sözleşmedir. İslami finans alanında ortaya çıkan risk yönetim ihtiyacı, İslami türev ürünlerin geliştirilmesine ve İslami finans endüstrisinde kullanılmaya başlanmasına neden olmuştur. İlerleyen süreçte ise belirli koşulların sağlanmasına bağlı olarak İslam hukuku açısından uygun görülen İslami forward, İslami opsiyon, kâr paylı swap vb. birçok farklı İslami türev ürün geliştirilmiştir.

Mudaraba yönteminde üç ayrı taraf bulunabilir.
• Finansman ihtiyacını karşılayan sermaye sahibi / fon sağlayan mudi
• Proje sahibi girişimci ,emek sahibi
• Belirtilen tarafların vekili olarak banka

Ayrıca banka önceden belirlenen şartlar dışında gerçekleşen faaliyetler ile düzensiz çalışma sonucu ortaya çıkabilecek zarar olasılığına karşı denetim yetkisine sahiptir.

Muşaraka genellikle sanayinin finansmanında ve demirbaş yatırımları gibi üretimin desteklenmesi kapsamında kullanılmaktadır. Muşarakada ortaklardan her biri eşit ya da farklı tutarlarda yatırım yapma olanağına sahiptir. Yöntem, iki ya da daha fazla ortağın sermaye ve emeklerinin birleştirilmesi şeklinde tasarlanmıştır. Bu bağlamda hem risk ve hem de kâr ve zar birlikte paylaşılmaktadır. Yöntemde sadece yeni bir proje değil aynı zamanda devam eden bir yatırım da finanse edilebilir. Muşaraka yöntemi süreli veya süresiz olabileceği gibi faaliyet kapsamı ile ilgili bir kısıt bulunmamaktadır. Sözleşmeler faaliyet türüne bağlı olarak kısa ve uzun dönemli düzenlenebilmektedir.

Muşaraka ve mudaraba yöntemleri ortaklık kapsamında benzerlik gösterse de aralarında farklılıklar bulunmaktadır. Muşarakanın mudarabadan farkı, ortaklar farklı oranlarda sermayeyi bir araya getirerek ortaklığa dâhil olabilirler. Ayrıca mudarabada taraflardan biri sermaye diğeri ise emek sunarken, muşaraka işleminde taraflar hem sermayelerini hem de emeklerini sunarlar. Bu bağlamda muşaraka hem finansörün hem de girişimcinin etkin olduğu bir ortaklıktır. Diğer yandan muşaraka işleminde zarar, mudarabadan farklı olarak her iki tarafa da aittir. Bu nedenle muşaraka, mudarabaya benzer şekilde zarar ihtimali yüksek riskli finansman yöntemidir.

Mudaraba yönteminde önceden belirlenen kâr paylaşımı ile finansman ihtiyacı karşılanan kişiye “Mudarib” adı verilmektedir.

Faizsiz sistemde farklı ortaklık türleri bulunmaktadır. Ortaklık kurulması olarak ifade edilen muşaraka; iştirak etme, bir işletmenin sermayesine katılarak ortak olunması anlamına gelmektedir. Bu bağlamda ekonomik faaliyet yürütmek üzere meydana gelen bir kâr zarar ortaklığı olarak tanımlanmaktadır ve genel olarak sermaye ortaklığını ifade etmektedir. İslam hukukunda “şirket-i inan” olarak ifade edilen bu işlem, esas olarak hem sermayeye hem de ortaklığa işaret eden bir yapıya sahiptir.

Murabaha; Yöntemde malın müşteriye satışı peşin ya da vadeli taksitler halinde gerçekleşebilir. Bununla birlikte anlaşmanın sadece vadeli satışı içermesi, diğer bir ifadeyle mal teslimi yapılırken ödemenin ertelenmesi “Bey-i Müeccel” olarak adlandırılır. Bu bağlamda her murabaha işleminde bey-i müeccel yer alırken, her bey-i müeccel işleminde murabaha bulunmamaktadır.

Uygulanan kâr oranını etkileyen faktörler ise şu şekildedir;
• İşlem miktarı ve vadesi
• Müşterinin pazarlık gücü
• Müşterinin finansal riski
• Bankanın likiditesi
• Enflasyon ,nominal faiz vb .makroekonomik göstergeler

Esnek finansman, enflasyona karşı korunma, vergi, verimlilikesnek finansman, enflasyona karşı korunma, vergi, verimlilik vb. konularda avantaj sağlamaktadır. 

İcara yönteminde banka, kendisine gelen talebe bağlı olarak belirli bir malı satın alarak müşterisine kiralamaktadır. Yönteme konu olan mal makine, donanım, taşıt vb. olabileceği gibi üretim ve faaliyetlerinin devamlılığı konusunda işletme için gerekli olan farklı demirbaşlar da olabilir. Gayrimenkul finansmanında da kullanabilen bu yöntem, genellikle üretimde verimlilik artışı sağlamak amacıyla yeni ve gelişmiş teknolojileri içeren demirbaşların finansmanında kullanılmaktadır. İcara yönteminde banka belirlenen malı satın aldıktan sonra söz konusu malı anlaşılan bir bedel karşılığında müşterisine kiraya vermektedir. Bu süreç içerisinde malın mülkiyeti bankaya, kullanım hakkı ise kiracıya aittir.

Selem satışa benzerlik gösteren istisna yöntemi, konusu bir malın imal ettirilmesi olan
ve alıcı ile satıcı arasında düzenlenen bir sözleşmeyi ifade eder. Üretim yapmak anlamına
gelen yöntemde satıcı, belirlenen bir malı alıcının talebine bağlı olarak üretmeyi ve ileri
bir dönemde teslim etmeyi taahhüt etmektedir. Yöntemin selemden temel farkı, ödeme
ve teslim dönemleri konusunda zorunluluk bulunmamasıdır. Diğer bir ifadeyle istisnada
satıcı işleme konu olan malı parçalar dâhilinde teslim edebileceği gibi alıcı da ödemeleri
taksitle gerçekleştirebilir. Yöntem genellikle hem yol, köprü vb. yapımı ve temini uzun süreli
olan altyapı yatırımlarında hem de uzun vadeli finansman gerektiren işler için kullanılmaktadır.
Bu nedenle sözleşmeye konu olan işin ya da malın bedeli peşin ödenebileceği
gibi hak edişlere veya teslim tarihine bağlı olarak da ödenebilir.

Cuala, belirlenen bir işin yapılması karşılığında alıcının belirli bir ücret vermeyi beyan ettiği bir sözleşmedir

Likidite ihtiyacını karşılamak üzere bir malın satıcıdan vadeli olarak alınması ve bu satıcıdan başka bir alıcıya peşin olarak satılmasını ifade etmektedir

Tarımsal faaliyetin finanse edilmesi amacıyla taraflardan birinin arazisini, diğerinin ise emeğini ortaya koyduğu bir ziraat ortalığı işlemidir

Hisse senedi endekslerinin üç temel rolü bulunmaktadır. İlk olarak bu endeksler piyasa veya sektör performansının ölçüsü olmaktadır. İkinci olarak fonların ve fon yöneticilerinin performansını değerlendirmede ölçüt olarak  kullanılmaktadır ve son olarak türev araçlar ve yapılandırılmış ürünler için dayanak varlık olmaktadır. Bu bağlamda, İslami hisse senetleri için oluşturulan endeksler de bulunmaktadır. İslami hisse senedi endeksleri, İslam hukukuna uygun olarak faize dayalı finans, tütün mamulleri, kumar, şans oyunu, alkollü içecek vb. alanlarda faaliyeti olmayan şirketler baz alınarak oluşturulan endeksler olarak tanımlanabilir. Bu endekslerde yer alan şirketler İslam hukuku tarafından belirlenen gereklilikleri sağlamak zorundadır. Günümüzde pek çok global piyasada ve ülke borsalarında İslami hisse senetlerinden oluşturulan endeksler bulunmaktadır. Bu endekslerden en bilineni Dow Jones İslami Piyasa Endeksi’dir.

Türev: ürünler bir varlığın ya da değerin gelecekte belirli bir fiyattan alım veya satımı üzerine yapılan finansal sözleşmedir

İslami Forward Sözleşmeler türev piyasalarda kullanımı en basit ürünlerdir

İslami Future Sözleşmeler
Forward işlemlerde taraflar fiyat değişimlerine karşı risklerini azaltırken diğer yandan karşı taraf riskini, diğer bir ifadeyle karşı tarafın yükümlülüğünü yerine getirmeme riskini üstlenmiş olmaktadır. Bu nedenle bu sözleşmelerde tarafların birbirine güven duyması son derece önemlidir. Forward sözleşmelerdeki bu eksiklik future sözleşmelerin doğmasına neden olmuştur. Bu bağlamda future sözleşmeler kullanım amacı aynı olan forward sözleşmelerin standartlaştırılmış halidir. Forward sözleşmelerden, farklı olarak future sözleşmeler standart ürün özelliklerine, kontrat büyüklüklerine ve vade tarihlerine sahiptir. Ayrıca future piyasalarda her iki taraf için de güvenliği arttıran günlük netleştirme sistemi uygulanmaktadır.

İslami Opsiyonlar sözleşmesi: prim ödeyen tarafa (alıcı) dayanak varlığı ileriki bir tarihte ya da vade boyunca belirli bir fiyattan alma ya da satma hakkını veren ve aldığı prime karşılık satıcıya yükümlülük getiren bir sözleşmedir