MENKUL KIYMET YATIRIMLARI - Deneme Sınavı - 2

Türev ürünlerin üç temel özelliği İslam hukuku açısından problem yaratmaktadır. İlk
olarak türev ürünler alıcıya sözleşme tarihinde mevcut olmayan malı alma olanağı tanımaktadır.
Bu durum İslami kontratların temel prensiplerinden olan sözleşme tarihinde
malın fiziki olarak bulunması (mevcudiyet) gerektiği prensibini ihlal etmektedir. İkinci
olarak, mal fiziki olarak bulunsa bile, İslami açıdan sahip olunmayan bir varlığın satışına
izin verilmemesi prensibine aykırı olarak bu sözleşmeler satıcıya sözleşme tarihinde sahip
olmadığı (sahiplik) malı satma hakkı vermektedir. Son olarak ise türev ürünler malın tesliminden
önce alıcının dayanak varlığı yeniden satmasına olanak vermektedir. Bu durum
ise İslami sözleşmelerin mülkiyet ve teslim gereklilikleri ile çelişmektedir.

“Tasarruf sahiplerinden fon katılma payı karşılığında toplanan para ya da diğer varlıklarla, tasarruf sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre Kurulca belirlenen varlık ve haklardan oluşan portföy veya portföyleri işletmek amacıyla portföy yönetim şirketleri tarafından fon iç tüzüğü ile kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan mal varlığına yatırım fonu adı verilir”. Yatırım fonları halktan topladıkları paralar karşılığı, ortaklık payı, tahvil gibi sermaye piyasası araçlarından ve kıymetli madenlerden oluşan portföyleri yönetirler. Her bir yatırımcı fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılma payını alarak fon portföyüne ortak olurlar.

Üç yoldan fon yatırımından para kazanılabilir. İlk olarak fon sahip olduğu menkul kıymetlerden kâr payı ve/veya faiz geliri elde eder. Fon elde ettiği bütün gelirini fon portföy değerine yansıtır. İkinci olarak, fonun sahip olduğu menkul kıymetlerin fiyatı artabilir. Eğer fon fiyatı yükselen bu menkul kıymeti satarsa sermaye kazancı elde eder. Fon elde ettiği bu sermaye kazancını veya zararını fon portföy değerine yansıtır. Üçüncü ve son olarak eğer yatırım fonu fiyatı yükselen menkul kıymeti satmıyor elinde tutuyorsa katılma paylarının fiyatı artar. Yüksek fon toplam değeri yatırımın yüksek değerli olduğunu gösterir. Böylece yatırımcılar katılma paylarını sattıklarında, yatırım fonlarının portföyünde o ana kadar gerçekleşen değer artışlarından/azalışlarından paylarını alırlar.

Yatırım fonları, bireysel yatırımcıların ve kurumların karmaşık ve değişken piyasa koşullarında tasarruflarını arzuladıkları risk-getiri kombinasyonunda değerlendirebilmelerini sağlamaktadır. Yatırım fonlarının amacı, tasarruf sahiplerine bu optimal risk getiri kombinasyonunu sunmaktır. Tasarruf sahiplerinin yatırım fonlarına dahil olabilmeleri ise katılma payı aracılığıyla gerçekleşmektedir. Yatırım fonu katılımcılarının fon portföyüne ortak olmaları nedeniyle edindikleri belgeye katılma payı denir. Bir başka deyişle, katılma payı, yatırımcının fon portföyüne kaç adet payla ortak olduğunu gösterir. Yatırım fonlarındaki katılma payları, şirketlerin ortaklık paylarına benzetilebilir. Nasıl ki yatırımcılar, ortaklık payı alarak şirketlere ortak olurlar ve o şirketler üzerinde hak sahibi olurlar ise benzer şekilde yatırım fonlarında da katılma payı ile fon portföyüne ortak olunur. Ancak, ortaklık payı sahipleri şirket yönetimine katılabilirken katılma payı sahiplerinin fon yönetimine katılma hakları yoktur

Katılma paylarının itibari (nominal) değeri bulunmamaktadır. Tasarruf sahiplerinin fona katılımı, katılma payı değerinin tam olarak nakden ödenmesi koşuluyla gerçekleşmektedir. Fona iştiraki sağlayan katılma payının fiyatı kurucu tarafından her işgünü itibariyle hesaplanmakta ve izleyen gün yapılan katılma payı alış satışlarında bu fiyat uygulanmaktadır. Hesaplamalarda ilk adım olarak değerleme gününde portföyde bulunan varlıkların işlem gördükleri, alınıp satıldıkları borsalarda oluşan fiyatları dikkate alınarak fon portföy değeri hesaplanmaktadır. İkinci adım olarak, fon portföy değerine fonun alacakları eklenmek ve borçları düşülmek suretiyle fonun toplam değeri belirlenmektedir. Üçüncü ve son adım olarak ise fon toplam değeri, değerleme gününde tedavülde olan pay sayısına bölünerek birim katılma payı fiyatı hesaplanmaktadır. Bu hesaplama aşağıdaki gibi formüle edilebilir.

Fon fiyatları günlük gazetelerin ekonomi sayfalarında da bulunabilir. Ancak gazetede ilan edilen fiyatın işlem günündeki değil bir gün öncesinin fiyatı olduğuna dikkat edilmelidir. Bunlara ilave olarak bazı fon kurucularının telefon hatlarından veya internet adreslerinden fonların günlük fiyatları öğrenilebilir. Haftalık ekonomi dergilerinde ise fonların haftalık performansları yer almaktadır. Sahip olunan bir fonun katılma payına bakarken fonun tam ismi bulunmalıdır. Çünkü bazı fon kurucularının birden fazla fonu vardır ve fon kurucuları bu fonların hepsine farklı bir isim verebilmektedirler.

Katılma Paylarının Alınıp Satılmasına Ait Esaslar: Katılma payı satın alınması veya fona iadesinde, Kurucunun izahnamede ilan edeceği katılma payının alım satımının yapılacağı yerlere başvurularak alım-satım talimatı verilir. Bunun dışında Kurulca uygun görülen fonların katılma paylarının alım-satımının yapılabileceği merkezi bir fon dağıtım platform olan Türkiye Elektronik Fon Dağıtım Platformu, Kurucunun veya fon katılma pay alım satım aracılık sözleşmesi imzaladığı Yatırım Kuruluşlarının telefon ve internet bankacılığı ile ATM sistemleri aracılığıyla da katılma payı alım-satım talimatı verilebilir. Yatırım fonu katılma payları gün içinde belli saatler içinde alınıp satılır. Para piyasası fonları ile kısa vadeli borçlanma araçları fonları dışındaki fonlarda fiyatlama ilkesi olarak “ileri fiyatlama” yöntemi uygulanmaktadır.

Riskin Dağıtılması İlkesi: Bu ilke sayesinde yatırım fonlarının, bireylerin kendi imkanları ile sağlayamayacakları ölçüde riski dağıtmaları mümkündür. Örneğin 10 bin TL’niz olduğunu düşünelim. Borsada ortaklık paylarının belirli miktarların (lot) altında işlem görememesinden dolayı bu para ile ancak bir kaç ortaklık payına yatırım yapılabilir ve bu durum riski artırır. Örneğin, ortaklık payını satın aldığınız 2 şirketin mali durumunun bozulması ve ortaklık paylarının fiyatlarının düşmesi ihtimali, 25 ayrı şirkete ait ortaklık paylarının fiyatlarının birden düşmesi ihtimalinden çok daha yüksektir. Yatırım fonları binlerce kişiden para toplayarak, milyonlarca TL’lik portföyler oluşturabilir. Yatırım fonları bu sayede çok daha fazla sayıda ortaklık payına sahip olur ve daha başka yatırım araçlarına da yatırım yapma hakkını elinde bulundurabilir. Bu sayede yatırım fonları ortaklık payı fiyatlarındaki herhangi bir düşüşten en az derecede etkilenme şansına sahip olurlar.

Yatırım fonları yatırımcılara üç farklı şekilde maliyet getirebilmektedirler. Bunlardan birincisi alım satım nedeniyle yatırımcılardan kesilen komisyonlardır. Ancak bu tür komisyonlar zorunlu değildir ve fonlar bunu uygulayıp uygulamamakta serbesttir. Uygulamak istemeleri durumunda ise fon içtüzüğü ve izahnamesinde giriş çıkış komisyonlarının nasıl hesaplandığına yer verilmesi gerekmektedir. İkinci maliyet unsuru olan yönetim ücretidir. Bu ücret fon kurucusuna fonun yönetimi karşılığında ödenen ücrettir. Genel olarak fon giderleri arasında en büyük payı fon yönetim ücreti almaktadır. Yatırımcılar açısından katlanılması gereken diğer maliyet unsuru fonun işletilmesi sırasında fon varlığından yapılan harcamalardır. Bu harcamalar fon varlıklarından karşılandığı için birim pay fiyatını ve fonun getirisini azaltmakta ve bu etkinin yatırımcılar tarafından anlaşılması daha güç olmaktadır.

Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de kurulan ihraçcılara ait paylar, özel sektör ve kamu borçlanma araçları, Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar hükümleri çerçevesinde alım satımı yapılabilen yabancı, özel sektör ve kamu borçlanma araçları ile ihraçcı payları, 12 aydan uzun vadeli olmamak üzere vadeli mevduat, katılma hesabı ve mevduat sertifikaları, Borsada işlem görmeleri kaydıyla; altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilen sermaye piyasası araçları, Fon katılma payları, Repo ve ters repo işlemleri, Kira sertifikaları, Gayrimenkul sertifikaları, Varantlar ve sertifikalar, Takasbank para piyasası işlemleri, Türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri, Kurulca uygun görülen özel tasarlanmış yabancı yatırım araçları ve ikraz iştirak senetleri, Kurulca uygun görülen diğer yatırım araçları.

Yatırım fonlarına yatırım kararı verirken risk düzeyi, geçmiş performans, gider oranları ve yatırım fonu ile ilgili diğer unsurlar önemle incelenmelidir.
Risk Düzeyi: Yatırım fonuna yatırım kararı vermek aynı zamanda bir risk üslenmek anlamına da gelmektedir. Çünkü fon tarafından alınan menkul kıymetlerin değeri artabileceği gibi düşebileceği için yatırım yapılan anaparanın bir kısmını kaybedilebilir. Ancak her yatırım fonunun riski aynı düzeyde değildir. Yatırım fonlarını kendi içlerinde daha riskli ve daha az riskli olarak ayırmak mümkündür. Bunun için kullanılabilecek en önemli ölçü yatırımcı bilgi formunda yer alan risk değeridir. Diğer yandan genellikle potansiyel olarak yüksek getiri, yüksek kayıp yani yüksek risk demektir. Riskli fonların kaybettirme ihtimali daha yüksek olmakla beraber, piyasaların iyi gitmesi durumunda diğerlerine göre daha yüksek oranlarda kazandırmaları da mümkündür. Bu nedenle farklı risk düzeyleri arasında tercih yaparken daha fazla kazanabilmek için kaybetme riskinin ne kadar göze alındığı önemlidir. Yatırımdan önce ilgilendiğiniz fonun amacının ve riskinin sizin yatırımcı profilinize ne kadar uyup uymadığına karar vermek için bir yatırım danışmanına danışmanız veya yatırım dergilerini incelemeniz faydalı olacaktır. Diğer yandan fonları mevduat ile karıştırmamak gerekmektedir. Mevduatta garanti varken yatırım fonlarında herhangi bir garanti yoktur.
Geçmiş Performans: Genel olarak tüm menkul kıymet yatırımlarında özel olarak da yatırım fonlarına yapılan yatırımlarda, geçmiş dönemde o menkul kıymetin ya da yatırım fonunun elde ettiği getirinin gelecek dönemde de elde edileceği yönünde bir garantinin olmadığının tüm yatırımcılar tarafından bilinmesi gerekmektedir. Fonun geçmiş dönemdeki performansından bir fikir edinmekle beraber, bu performansın önümüzdeki dönemde tekrar yakalanmasının garanti olmadığını unutmamak gereklidir. Ayrıca, fon performansını karşılaştırmak üzere kendisine karşılaştırma ölçütü belirlemiş olan fonlar performans sunumlarını KAP’ta ve kolektif yatırım kuruluşlarının internet sitesinde yayımlamaktadır.

Gider Oranları: Fonun gider oranları getiri üzerinde olumsuz bir etki yapmaktadır. Ancak bu gider oranı daha yüksek olan bir fon daha kötü bir getiri elde edecek demek değildir. Çeşitli nedenlerle fonların gider oranları değişebilmektedir. Örneğin bir fon portföyü bir kere oluşturup daha sonra fazla alım-satım yapmamayı tercih ederken diğer bir fon daha sık alım satım yaparak günlük fiyat hareketlerinden kazanç sağlamayı hedefleyebilir. Doğal olarak ikinci fon daha fazla alım satım komisyonu ödeyecek ve gider oranı daha yüksek olacaktır. Ancak belki de bu alım-satımlarla elde ettiği kazançlar bu giderleri fazlasıyla karşılayacak ve bu fon daha yüksek bir getiriye ulaşacaktır. Yine de yatırım yapmadan önce fonların gider oranları hakkında bilgi edinilmesi faydalı olacaktır.
Yatırım Fonu ile İlgili Diğer Unsurlar: Yatırım fonu katılma payına yatırım yapmayı planlayan tasarruf sahipleri fonun kurucusu ve bu kurucunun yönettiği fonların türü, fonun portföyünü yöneten portföy yöneticisi, fonun en yakın tarihli portföy bileşimi ve stratejisi, fonun yönetim ücreti oranı ve fon toplam gider oranı, kurucunun fonlarının geçmiş dönemlerdeki performansı ve diğer fonlara göre başarı durumu, fon katılma paylarının alınıp satılabileceği yerler, işlem saatleri ve alım satım şartları, giriş–çıkış komisyonu olup olmadığı gibi bazı önemli konularda yeterli bilgi edinmelidir.
Yana Çıkma: Yatırım fonlarına yatırım kararı verirken risk düzeyi, geçmiş performans, gider oranları ve yatırım fonu ile ilgili diğer unsurlar önemle incelenmelidir.

Açık Uçlu Fonlar: Pay sayısı sabit olmayan, talebin seviyesine göre pay sayısı artırılabilen veya azaltılabilen fonlar açık uçlu (open-ended) yatırım fonları olarak tanımlanabilir. Açık uçlu yatırım fonlarının katılma belgeleri için ikincil bir piyasa söz konusu değildir. Yatırımcı fondan pay almak veya fondaki paylarını satmak isterse fon yönetimi ile alışveriş içine girmek zorundadır.

Borçlanma Araçları Şemsiye Fonu: Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak yerli ve/veya yabancı kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.
Pay Senedi Şemsiye Fonu: Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak yerli ve/veya yabancı ihraçcıların paylarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.
Kıymetli Madenler Şemsiye Fonu: Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak borsada işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile kıymetli madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.
Fon Sepeti Şemsiye Fonu: Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak diğer fonların ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.
Para Piyasası Şemsiye Fonu: Portföyünün tamamı devamlı olarak, vadesine en fazla 184 gün kalmış likiditesi yüksek para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan ve portföyünün günlük olarak hesaplanan ağırlıklı ortalama vadesi en fazla 45 gün olan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır

Serbest Şemsiye Fon: Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılmak üzere kurulmuş olan fonları kapsayan şemsiye fonlara verilen addır.

Kar Dağıtan Fonlar: Bu fon türünde, yatırım fonlarını yöneten kuruluş yıl sonlarında değer artışı ve tahsil edilen temettü ve faiz tutarı olarak fonun karını hesaplar. İç tüzüğe göre belli bir miktarı katılma belgesi sahiplerine kâr payı olarak öder. Bu ödeme sonucunda katılma belgelerinin değeri de pay senedi ve tahvillerde olduğu gibi, yapılan ödeme kadar düşer. Bu durumda, katılma belgelerinin temettü kuponu taşıması gerekir

Yatırım fonlarının Türkiye’deki piyasalarda işlem görmesinin gecikmesinde başlıca üç önemli neden vardır. Bunlardan ilki Borsa İstanbul’un açılmamış olmasıdır. Borsa faaliyete geçmediği için menkul değer alım-satımları rayiç bedel üzerinden yapılamamıştır. Ayrıca kurulacak bir fona yasal yoldan portföy oluşturmak olanaksızdır. İkinci neden Sermaye Piyasası Kurulu’nun katılma belgelerinin halka arzına dair tebliğinin gecikmiş olmasıdır. Bu tebliğ ancak Aralık 1986’da yayımlanmıştır. Üçüncü ve son neden, vergi yasalarından kaynaklanmıştır. Kurumlar Vergisi’nden muaf olan fonlar, Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesine göre %10 stopaja tabi olmalarının fonlara ilgiyi azaltacağı düşüncesiyle kurumlar/kurucular katılma belgesi ihraç edememişlerdir. Bu sorun Ağustos 1987’de giderilebilmiş ve katılma belgelerinin halka arzı başlamıştır.

TEFAS’ın Avantajları: TEFAS’ın 9 Ocak 2015 tarihi itibariyle faaliyete geçmesiyle birlikte tasarruf sahipleri tek bir yatırım hesabıyla Platform üzerinden yatırım fonu alıp satabileceklerdir. TEFAS’da Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kuruluşuna ve bu platformda işlem görmesine izin verilmiş yatırım fonlarının tümüne tek bir ekrandan ulaşmak mümkün olacaktır. Yatırımcıların satın alacakları yatırım fonları Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. nezdinde işlem yaptığı yatırım kuruluşu veya portföy yönetim şirketinin saklayıcısı altında kendi adlarına açılan hesapta saklanacaktır. Yatırımcılar satın aldıkları yatırım fonlarını Platform’da belirtilen saatlerde, fon tarafından açıklanan fiyat üzerinden geri satabileceklerdir. TEFAS üzerinden yapılan fon alım satım işlemleri üzerinden, fon dağıtım kuruluşları (yatırım kuruluşları, portföy yönetim şirketleri) tarafından yatırımcılardan ayrıca bir ücret ya da komisyon alınmayacaktır. Yatırımcılar dağıtım kuruluşlarının doğrudan şubeleri kanalıyla ya da bu kuruluşların internet şubeleri üzerinden TEFAS’a erişim imkanına sahip olacaktır. TEFAS, yatırımcılara tercihlerine uygun yatırım fonlarını alıp satabilme ve fonlar arasında karşılaştırma yapma imkanı sunacaktır. TEFAS’ta işlem yapan yatırımcılar, yatırım kararı verirken kendilerine yardımcı olacak, hem platformda alınıp satılacak yatırım fonları, hem de faiz, altın, borsa endeksi gibi diğer yatırım alternatiflerine ilişkin getiri bilgilerine Fon Bilgilendirme Platformundan ulaşabilecektir. Bu bilgiler yatırımcıların fonlar arasında ve alternatif yatırım araçları arasında karşılaştırma yapabilmesine ve sağlıklı yatırım kararları verebilmelerine yardımcı olacaktır. TEFAS’ın yatırımcılar kadar fon dağıtım kuruluşları üzerinde de olumlu etkileri bulunmaktadır. TEFAS ile fon kurucuları sahip oldukları kendi dağıtım ağlarının yanı sıra platforma üye olacak diğer kuruluşların dağıtım ağlarından da yararlanmak üzere, fonlarını daha geniş kitlelere sunma imkanı bulacaklardır. Kendisine dağıtım kanalı bulamayan fonların bu platformla birlikte pazarlanmasına imkan verilecektir. Ayrıca, yatırımcıların karar alma sürecinde fonları karşılaştırabilmesi ve fonlar arasında seçim yapabilmesi, fon portföy yönetiminde rekabeti artıracak ve dolayısıyla fon performanslarının üzerinde olumlu bir etki oluşturacaktır.

Dolayısıyla finans piyasalarının küreselleşmesi; teknolojik ilerlemeler sayesinde farklı coğrafyalardaki piyasalara eş zamanlı yatırım yapılabilmesi, finansal piyasalardaki serbestleşmeler, küresel piyasalara yönelik yeni yatırım araçlarının ortaya çıkması ve piyasaların kurumsallaşması gibi faktörlerin bir araya gelmesi ile gerçekleşmiştir.

Firmalar, uzun vadeli ya da daimi kaynak sağlamak amacıyla sermaye piyasası araçlarını borsalara kote ederler. Bu işlem firmanın, ilgili sermaye piyasası aracını borsa bünyesinde yer alan piyasalar içerisindeki bir veya birden çok pazara kote etmesiyle gerçekleşir. Böylece bu işletmeler bir yandan yeni ve sürdürülebilir sermaye kaynaklarına ulaşırlarken aynı zamanda likiditeye ulaşma, itibar görme, yaygın tanıtım sağlama ve kurumsallaşma gibi firmanın genel anlamda sürdürülebilirliği için gerekli olan niteliklere de ulaşabilirler.

Çifte kotasyonun ihraççılara sağladığı faydalar; 
• Çifte kotasyon ile şirketler daha geniş, farklı ve yeni bir yatırımcı tabanına ulaşabilmektedir.
• Çifte kotasyonun ihraççılara kazandırdığı itibar ve farkındalık, yerel piyasadaki yatırımcılar
için daha güvenilir bir izlenim oluşturmaktadır.
• Çifte kotasyon ile şirketin yapması gereken kamuyu aydınlatma yükümlülükleri ve
uyması gereken zorunlu muhasebe standartları, şirketin faaliyetlerinin kalitesini
olumlu yönde etkilemektedir.
• Farklı piyasalarda işlem görmek, genel olarak ihraççı şirketleri kurumsal yönetim
uygulamalarına uymaya teşvik etmektedir.

olarak sıralanabilir

Doğrudan Alım İşlemleri: Piyasada kalıcı bir likidite sıkışıklığı varsa Merkez Bankası eksik olan likidite tutarınca borçlanma aracı satın alarak piyasaya likidite sağlar. Hazineye kredi verilmesi anlamında değerlendirildiği için, çağdaş merkez bankacılığı ilkeleri Merkez Bankalarının birincil piyasadan menkul kıymet almasına imkan vermemektedir. Doğrudan alım işlemi sonucunda, piyasalar kalıcı olarak ekonominin ihtiyaç duyduğu likiditeye kavuşurken faizlerin enflasyon hedefi ile tutarlı düzeylerde kalması sağlanmış olur.

Doğrudan Satım İşlemleri: Piyasada kalıcı olarak likidite fazlası varsa Merkez Bankası fazla olan likidite tutarınca borçlanma aracı satarak piyasadaki likidite fazlasını çeker. Bu işlem sonucunda, bankalardaki fazla likidite kalıcı olarak azaltılmış, faizlerin enflasyon hedefi ile tutarlı düzeylerde kalması sağlanmış olur. 

Repo İşlemleri: Likidite sıkışıklığında piyasanın kısa vadede, geçici süre için fonlanmasıdır. Merkez Bankası, repoya konu olan borçlanma araçlarını işlemin vadesinde geri satmak üzere, belirli bir süre için satın alır, piyasaya likidite enjekte eder. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleşir.

Ters Repo İşlemleri: Piyasadaki likidite fazlalığının geçici süre için piyasadan çekilmesidir. Merkez Bankası, portföyündeki borçlanma araçlarını işlemin vadesinde geri almak üzere, belirli bir süre için satarak piyasadaki likidite fazlalığını çeker. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleşir.