MEMUR HUKUKU

Memurların, idareye karşı mali sorumlulukları Devlet Memurları Kanununun 12. maddesine göre aşağıdaki gibi özetlenebilir;

DMK yürürlüğe girinceye kadar ülkemizde “sorumluluk sistemi” uygulanmaktaydı. Buna göre, memur görevi ile ilgili olarak verdiği zararlardan dolayı hizmetten yararlanan üçüncü kişilere karşı mali yönden sorumluydu. Bu sistemin karşısında “güvence sistemi” yer alır. Buna göre, kişiler kamu hukukuna tabi görevlerle ilgili olarak uğradıkları zararlardan dolayı memura karşı tazminat davası açamaz. Yönetilenlerin tazminat davasını doğrudan idareye karşı açmaları gerekir. Kurumun genel hükümlere göre sorumlu personele rücu hakkı saklıdır (DMK md.13). Devlet Memurları Kanunu’ nun getirdiği sistem, hem memuru hem de hizmetten yararlanan üçüncü kişileri koruyan bir anlayış sergilemektedir. Çünkü kişiler, karşılarında ödeme gücü olan idareyi bulmaktadır. Öte yandan, bu sistemin memur bakımından yararı ise kişilerin dava açma tehdidinden kısmen de olsa uzaklaşmalarını sağlamasıdır.

Kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken düşmanlık, siyasal kin ve rekabet, kişisel ihtiras ya da kişisel menfaat temini gibi nedenlerle zarar verici işlem ya da eylemlerde bulunmaları da kişisel kusur kapsamındadır.

Devlet memurunun kasıt, kusur, ihmal veya tedbirsizliği sonucu idare zarara uğratılmışsa bu zararın ilgili memur tarafından rayiç bedeli üzerinden ödenmesinin esas olduğu, zararların ödettirilmesinde bu konudaki genel hükümlerin uygulanacağı, ancak fiilin meydana geldiği tarihte en alt derecenin birinci kademesinde bulunan memurun brüt aylığının yarısını geçmeyen zararların kabul etmesi halinde disiplin amiri veya yetkili disiplin kurulu kararına göre ilgili memur tarafından ödeneceği vurgulanmıştır. Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil veya muhafaza edilen para ve para hükmündeki değerli kâğıtların ilgili personel tarafından zimmete geçirilmesi hâlinde zimmete geçirilen miktar, cezai takibat sonucu beklenmeden Hazine tarafından hak sahibine ödenir. Kurumun, genel hükümlere göre sorumlu personele rücu hakkı saklıdır.

Memurun mali sorumluluğundan söz edebilmek için maddi ve hukuki birtakım sebep ve şartlar bir araya gelmelidir. Bunlardan birinin yokluğu sorumluluğun tamamen ya da kısmen ortadan kalkması sonucunu doğurur. Bunlar; İlliyet (nedensellik) bağının bulunmaması, zarara uğrayanın kusuru, üçüncü kişinin kusuru, mücbir sebep veya beklenmeyen hâllerdir.

Mücbir sebep; idarenin iradesi dışında ortaya çıkan, önceden görülmesi ve önlenmesi mümkün olmayan harici olaylardır.

Yasaya göre memurluğu sona erdiren nedenlerden birisi ölümdür. Memurun isteği ile memurluktan ayrılmasına çekilme (istifa) denilir. DMK md.20’de düzenlenen istifa, memurun tek taraflı isteği ile sonuç doğuran, idarenin kabulüne bağlı olmayan bir haktır. Kanunda öngörülen koşulların gerçekleşmesi hâlinde idarenin yapacağı bir işlemle istifa etmiş sayılan memurlar çekilmiş sayılırlar. Memurların kanunda öngörülen esaslara uymamaları durumunda memuriyetten çekilmiş sayılmaları, genellikle atamaya yetkili amirin kanundaki nedenlere dayalı idari işlemi ile gerçekleşir. Emeklilik, belli bir yaşa gelmiş ve belli bir hizmet süresini tamamlamış memurların, memurluk statüsünden çıkıp emeklilik statüsüne girmesini ifade eder.

Memurun isteği ile memurluktan ayrılmasına çekilme (istifa) denilir. Devlet Memurları Kanununun memurluğun sona ermesi başlıklı 4. bölümünde yer alan çekilme başlıklı 94. maddenin ilk cümlesinde de, “Devlet memuru bağlı olduğu kuruma yazılı olarak müracaat etmek suretiyle memurluktan çekilme isteğinde bulunabilir” hükmü yer almaktadır. Memura tanınmış bu hak kullanılırken kamu hizmetinin aksamaması için bazı sınırlamalar getirilmiştir. İstifa, memura derhâl görevini terk yetkisi vermez. Çekilmek isteyen memur yerine atanan kimsenin gelmesine veya çekilme isteğinin kabulüne kadar görevine devam eder. Yerine atanan kimse bir aya kadar gelmediği veya yerine bir vekil atanmadığı takdirde, üstüne haber vererek görevini bırakabilir. İstifa edenlerin yeniden atanabilmeleri için belirli sürelerin geçmesi gerekir. Bu süreleri topluca belirtmek gerekirse DMK md. 94/2 ve 94/3’e uygun olarak istifa edenler 6 ay geçmeden yeniden memur olamaz. Çekilmiş sayılanlar ile DMK md. 94/2’e uymadan görevlerinden ayrılanlar 1 yıl geçmeden yeniden memur olmaz. Çekilmede devir ve teslimle yükümlü olup bunu yerine getirmeyen memurlar 3 yıl geçmeden yeniden memur olamazlar.

DMK’de öngörülen çekilmiş sayılma nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Aylıksız izin süresinin bitiminden önce, mazereti gerektiren nedenin ortadan kalkması durumunda memur on gün içinde görevine dönmek zorundadır. Aylıksız izin süresinin sonunda veya mazeret nedeninin kalkmasını izleyen on gün içinde göreve dönmeyen memurlar, memuriyetten çekilmiş sayılırlar.