MEMUR HUKUKU

Devlet memurları kasıt, kusur, ihmal veya tedbirsizlikleri sonucu yönetime verdikleri zararlardan sorumludur. Doğru cevap E'dir.

Memurun kusurundan dolayı yönetimin bireylere ödediği tazminatı, memurdan geri alabilmesi için de memura karşı adliye mahkemelerinde dava açması gerekir. İdare, bu tür alacağını kendiliğinden alamaz, başka bir deyişle memurun aylığından resen kesemez. Bunun için yasalarla açıkça yetkili kılınması gerekir. Doğru cevap A'dır.

İdari işlem denilince idarenin tek yanlı iradesiyle hukuki sonuç doğuran işlemler anlaşılır. Bunlar düzenleyici veya birel işlem niteliğinde olabilir. Düzenleyici idari işlemler; genel, soyut, sürekli, objektif nitelikte olup bir defa uygulanmakla tükenmezler. Örneğin tüzük, yönetmelik gibi. Birel idari işlemler ise koşul işlem ve öznel işlem olarak ikiye ayrılır. Koşul işlem; bir hukuki statüye girme, o statü içinde değişikliğe uğrama veya statüden çıkma sonucunu doğuran işlemlerdir. Örneğin, memuriyete atama, emekliye ayırma gibi. Öznel işlemler ise süjeye göre değişen işlemlerdir; her mükelleften geliri ile orantılı vergi alınması gibi. Doğru cevap E'dir.

Kast, hukuk kurallarını bilerek çiğneme arzusudur.

Söz konusu yönetmeliğe göre memurların zararları tazmin mükellefiyetinin doğması için; zararın mevcut olması, zararın doğrudan doğruya memurun fiilinden doğması ve zararın mücbir sebepten hasıl olmaması gerekir. Doğru cevap E'dir.

Zararın ödenmesinin sulh yolu ile sağlanması hâlinde sulh işleminin kesinleştiği tarihi izleyen aybaşından itibaren anlaşma esaslarına göre memurların aylıklarından kesinti yapılır. Memurların aylıklarından yapılacak kesinti miktarı, kendilerine ödenecek net aylıkların 1/3’ünden fazla ve 1/4’ünden az olamaz. Doğru cevap C'dir.

İdari faaliyet yürütülürken aniden ortaya çıkan, öngörülemeyen, önlenmesi mümkün olmayan durum, beklenmeyen (umulmayan hâl) olarak nitelendirilir. Bu tür hâller idare bakımından kusursuz sorumluluğu ortadan kaldırmaz iken idarenin kusurlu sorumluluğundan söz edilemez. Beklenmeyen hâlin idari hizmet içerisinde idari hizmetin işlemesine ilişkin olması gerekmektedir. Bu durumlara örnek olarak idareye ait bir aracın lastiğinin patlaması ya da nedeni belli olmayan bir patlama gösterilebilir. Doğru cevap A'dır.

Dışsallık, öngörülmezlik, önlenemezlik mücbir sebep kavramının unsurları arasında yer almaktadır.Dışsallık denilince, zararın tamamen idarenin dışındaki olgulardan kaynaklanması anlaşılır. Öngörülmezlik mücbir sebebe konu olayın önceden tahmin edilememesini ifade eder. Önlenemezlik, olayın karşı konulmaz nitelikte olmasını ifade eder. Doğru cevap D'dir.

Çekilmiş sayılanlar ile DMK md. 94/2’e uymadan görevlerinden ayrılanlar 1 yıl geçmeden yeniden memur olmaz. Doğru cevap A'dır.

Memur, izinsiz veya kurumlarınca kabul edilen mazereti olmadan görevini terk ederse ve bu terk eylemi, kesintisiz on gün devam ederse, bu memur, yazılı başvuru koşulu aranmadan, çekilme isteğinde bulunmuş sayılır. Doğru cevap C'dir.

İdari işlem denilince idarenin tek yanlı iradesiyle hukuki sonuç doğuran işlemler anlaşılır. Bunlar düzenleyici veya birel işlem niteliğinde olabilir. Düzenleyici idari işlemler; genel, soyut, sürekli, objektif nitelikte olup bir defa uygulanmakla tükenmezler. Örneğin tüzük, yönetmelik gibi. Birel idari işlemler ise koşul işlem ve öznel işlem olarak ikiye ayrılır. Koşul işlem; bir hukuki statüye girme, o statü içinde değişikliğe uğrama veya statüden çıkma sonucunu doğuran işlemlerdir. Örneğin, memuriyete atama, emekliye ayırma gibi. Öznel işlemler ise süjeye göre değişen işlemlerdir; her mükelleften geliri ile orantılı vergi alınması gibi.

• İdari İşlem: İdarenin tek yanlı iradesiyle hukuki sonuç doğuran işlemlerdir. • Düzenleyici İdari İşlem: Genel, soyut, sürekli, objektif nitelikte olup bir defa uygulanmakla tükenmeyen tüzük, yönetmelik gibi kural işlemlerdir. • Öznel İşlem: Süjeye göre değişen bireysel işlemlerdir.

İdari işlem denilince idarenin tek yanlı iradesiyle hukuki sonuç doğuran işlemler anlaşılır. Bunlar düzenleyici veya birel işlem niteliğinde olabilir. Düzenleyici idari işlemler; genel, soyut, sürekli, objektif nitelikte olup bir defa uygulanmakla tükenmezler. Örneğin tüzük, yönetmelik gibi. Birel idari işlemler ise koşul işlem ve öznel işlem olarak ikiye ayrılır. Koşul işlem; bir hukuki statüye girme, o statü içinde değişikliğe uğrama veya statüden çıkma sonucunu doğuran işlemlerdir. Örneğin, memuriyete atama, emekliye ayırma gibi. Öznel işlemler ise süjeye göre değişen işlemlerdir; her mükelleften geliri ile orantılı vergi alınması gibi.

“İdari eylem” deyimi ise dar anlamda idarenin kamu hukuku alanındaki maddi fiil ve hareketlerini anlatır (Ayanoğlu, 2004). İdare tarafından girişilen ya da gerçekleştirilen eylemler, çoğu kez alınan bir karar ya da bir işlemin uygulanması yönünde olmakla beraber, bunlardan bağımsız olarak yaratılan bazı durumlarla ilgili salt veya yalın olarak nitelenen idari eylemler de söz konusu olabilmektedir. İdari eylem nedeniyle oluşan zarar idarenin faaliyetleri sırasında gerek iradesi dışında gerçekleşen olaylar gerekse bilerek ve isteyerek yapmış olduğu maddi fiiller, hareketsiz kalması sonucu meydana gelen birtakım fiilî durumlar, hizmetin görülüşü sırasında ve yürütülen idari faaliyetle ilgili olarak idarenin araç ve gereçlerinin işleyişi veya işlemeyişi ya da idarenin personelinin zarar verici davranışı yüzünden doğan zarar şeklinde ifade edilebilmektedir.

Ölüm Yardımı Ödeneği: Memurun ölümü hâlinde sağlığında bildiri ile gösterdiği kimseye, eğer bildiri vermemiş ise eşine ve çocuklarına, bunlar yoksa ana ve babasına, bunlar da yoksa kardeşlerine en yüksek Devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) iki katı tutarında ölüm yardımı ödeneği verilir.

SORUMLULUĞU AZALTAN VEYA ORTADAN KALDIRAN HÂLLER Memurun mali sorumluluğundan söz edebilmek için maddi ve hukuki birtakım sebep ve şartlar bir araya gelmelidir. Bunlardan birinin yokluğu sorumluluğun tamamen ya da kısmen ortadan kalkması sonucunu doğurur. Memurun DMK md.12 ve 13 anlamında sorumluluğunun doğabilmesi için kişisel kusurunun bulunması gerekmektedir. Memurun kişisel kusurunun bulunmaması hâlinde sorumluluğu doğmayacaktır.

*İlliyet (Nedensellik) Bağının Bulunmaması

*Zarara Uğrayanın Kusuru

*Üçüncü Kişinin Kusuru

*Mücbir Sebep veya Beklenmeyen Hâller

Çekilme Memurun isteği ile memurluktan ayrılmasına çekilme (istifa) denilir. DMK md.20’de düzenlenen istifa, memurun tek taraflı isteği ile sonuç doğuran, idarenin kabulüne bağlı olmayan bir haktır. Söz konusu düzenlemede, “Devlet memurları, bu kanunda belirtilen esaslara göre memurluktan çekilebilirler” hükmü yer almaktadır. Devlet Memurları Kanununun memurluğun sona ermesi başlıklı 4. bölümünde yer alan çekilme başlıklı 94. maddenin ilk cümlesinde de, “Devlet memuru bağlı olduğu kuruma yazılı olarak müracaat etmek suretiyle memurluktan çekilme isteğinde bulunabilir” hükmü yer almaktadır. Memura tanınmış bu hak kullanılırken kamu hizmetinin aksamaması için bazı sınırlamalar getirilmiştir. İstifa, memura derhâl görevini terk yetkisi vermez. Çekilmek isteyen memur yerine atanan kimsenin gelmesine veya çekilme isteğinin kabulüne kadar görevine devam eder. Yerine atanan kimse bir aya kadar gelmediği veya yerine bir vekil atanmadığı takdirde, üstüne haber vererek görevini bırakabilir. Olağanüstü mazeretle çekilenler, üstüne haber vermek şartıyla bir ay kaydına tabi değildirler (DMK md. 94). Çekilen Devlet memurlarından devir ve teslim ile yükümlü olanlar, bu işlemlerin sonuna kadar görevlerini bırakamazlar. Hizmet icaplarına göre devir ve teslim işlemleri için gerekli süreler, yönetmelikte belirtilir (DMK md. 95). Olağanüstü hal, seferberlik ve savaş hallerinde veya genel hayata müessir afetlere uğrayan yerlerdeki Devlet memurları çekilme istekleri kabul edilmedikçe veya yerine atanacaklar gelip işe başlamadıkça görevlerini bırakamazlar (DMK md. 96). İki defadan fazla olmamak üzere memurluktan kendi isteğiyle çekilenlerden veya DMK hükümlerine göre çekilmiş sayılanlardan tekrar memurluğa dönmek isteyenler, ayrıldıkları sınıfta boş kadro bulunmak ve bu sınıfın niteliklerini taşımak şartıyla, ayrıldıkları tarihte almakta oldukları aylık derecesine eşit bir derecenin aynı kademesine veya DMK’nın bir sınıftan başka bir sınıfa geçme başlıklı 71. madde hükümlerine uyulmak suretiyle diğer bir sınıfta eşit derecedeki kadrolara atanabilirler (DMK md. 92).

Koşullarda Eksiklik Bir kimsenin devlet memurluğuna alınma şartlarını taşımadığının sonradan anlaşılması ya da memurluğu sırasında bu koşullardan birini kaybetmesi durumunda, memurluğu sona erer (DMK md.98). Bilindiği gibi bu koşullar genel ve özel koşullardır. Danıştay’ın 10.1.1983 tarihinde verdiği idari karara göre, bir kişinin memuriyetine son verebilmek için, memurluğa alınma şartlarından birini taşımama ya da yitirme hâlinin hâlen devam etmesi gerekir. Örneğin, 18 yaşını tamamlamadığı hâlde memuriyete alınan, fakat görevini sürdürürken 18 yaşını doldurmuş olan kişinin memur olma koşullarından birini taşımadığı artık ileri sürülemez. Memurluğun sona erdiğinin, idari-icrai bir kararla atamaya yetkili üst tarafından saptanması gerekir. Bu tür işlemlere karşı eğer koşullar varsa, idari yargı yolu açıktır. Bu durum özellikle memurun yasada sayılan zimmet, irtikap, sahtecilik gibi bir suçtan ya da kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına hüküm giymesi ya da kamu haklarından yoksun bırakılması hâllerinde kendini gösterir. DMK md. 48/A-5’te açıkça belirtildiği gibi taksirli suçlardan dolayı mahkûmiyet memuriyete engel değildir. Bu suçlardan dolayı verilen cezanın miktarının da memuriyete etkisi yoktur. Fakat taksirli suçun memur olmadan önce veya sonra işlenmiş olması hâllerinde pratik bakımdan farklı hukuki sonuçlar ortaya çıkabilir. Memur olmadan işlenen taksirli suç, memuriyete engel olmadığı hâlde söz konusu suç memur olduktan sonra işlenir ve bu suçtan dolayı memur hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkûm edilirse koşullarda eksiklik nedeniyle değil, ancak devamsızlık nedeniyle memuriyetine son verilebilir. Fakat bunun adil sonuçlar ortaya çıkarmadığı açıktır.

Zarar meydana getiren eylemden tazmin borcu doğabilmesi için o fiili işleyenin kusurunun bulunması gerekmektedir. Bu bakımdan kast, ihmal veya tedbirsizlik derecesinde kusurun varlığı şart olarak aranmaktadır. Kast, hukuk kurallarını bilerek çiğneme arzusudur. Hukuk düzeninin emir ve yasaklarına aykırı hareket eden kimse kasten değil de gerekli özeni göstermemesi veya işleri savsaklaması veya gerekli önlemleri almaması suretiyle oluşan haksız eylemi yüzünden bir zararın doğmasına sebep olmuşsa bu hâlde de zararı gidermekle sorumlu olur. Eğer kusurlu fiil memurun şahsına yüklenebilecek nitelikte ise kusur kişiseldir ve memur sorumlu tutulacaktır. Bu bakımdan kişisel kusur, hizmetle, kurumla, resmî kimlik ile doğrudan doğruya ya da dolaylı hiçbir ilgi ve irtibatı olmayan eylem ve davranışlar, başka bir deyişle hukukun, kamu personeli olsun olmasın herkese yüklediği genel ödevlere aykırı davranışlar olarak tanımlanabilir (Armağan, 1997, s. 83). Kamu görevlisinin özel yaşantısının, resmî yaşamıyla hiçbir ilgi ve irtibatı bulunmayan bu kategori eylem ve işlemlerinde tek sorumlu kendisidir. Görevin yerine getirilmesi nedeniyle yapılan kusurlu ve hukuka aykırı davranış ile kamusal görevin yürütülmesi sırasında yapılan kusurlu ve hukuka aykırı davranışları ayırmak ise güçlük yaratmaktadır. Bu ayrım için “gaye ilişkisi” ölçütü ileri sürülmüştür. Kamu personeli, idareye atıf ve izafesi mümkün olmayan kararları ve fiilleriyle üçüncü kişilere zarar vermişse kişisel kusurundan söz edilmelidir. Bu bakımdan kişisel kusur sadece kin, hınç, düşmanlık ve benzeri duyguların etkisi altında gerçekleşen eylemler bakımından değil, görevin gerekli kıldığı özenin gösterilmemesi ve mesleğin gerektirdiği ilkelere uyulmadan yerine getirilmesi durumunda da söz konusu olabilir

Emeklilik Emeklilik, belli bir yaşa gelmiş ve belli bir hizmet süresini tamamlamış memurların, memurluk statüsünden çıkıp emeklilik statüsüne girmesini ifade eder. Emeklilik sosyal devlet ilkesinin idare hukukundaki yansımalarından birisidir. Emeklilik işlemi idari, icrai, tek taraflı ve koşul işlem niteliğindedir. Devlet memurlarının emeklilik ve malullük hâllerinde kendilerinin, ölümleri hâlinde dul ve yetimlerinin sahip bulundukları haklar emeklilik kanunlarıyla düzenlenir (DMK md.187). Bu nedenle emeklilik hakkı yasadan doğan, başkasına devredilemeyen şahsa sıkı sıkıya bağlı haklardandır.

DMK’de öngörülen çekilmiş sayılma nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Mesleklerine ait hizmetlerde yetiştirilmek, eğitilmek, bilgilerini arttırmak veya stajlarını yapmak için yabancı ülkelere izinli olarak gönderilen memurlar, yol süresi dışında, izinlerinin bitiminde, on beş gün içinde görevlerine dönmek zorundadırlar. Sürelerinin bitiminde görevlerine başlamayanlar çekilmiş sayılır. Bu şekilde görevinden çekilmiş sayılanlar, aylık ve yol giderleri de içinde olmak üzere kendilerine kurumlarca yapılmış bulunan bütün masrafları iki kat olarak ödemeye mecburdur (DMK md. 79).

• Başka yerlerdeki görevlere atanan memurlar, atama emirlerinin kendilerine tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde o yere hareket ederek, belli yol süresini izleyen iş günü içinde yeni görevlerine başlamak zorundadırlar (DMK md.62). Başka yerdeki bir göreve atananlardan, atama emrinin tebellüğünden itibaren on beş günlük süre içinde hareket ederek belli yol süresi sonunda yeni görevlerine başlamayanlara, eski görevlerinden ayrılış ve yeni görevlerine başlayış tarihleri arasında aylık verilmemek koşulu ile on günlük bir süre daha verilebilir. Belge ile kanıtlanması mümkün zorlayıcı nedenler olmadan, bu süre sonunda da yeni görevlerinde işe başlamayan memurlar, memurluktan çekilmiş sayılır (DMK md. 63/son).

• Muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere silah altına alınan ve askerlik görevini tamamladıktan sonra memurluk görevine dönmek isteyenler, terhis tarihinden başlayarak otuz gün içinde daha önce çalıştıkları kurumlarına başvuruda bulunmalıdır. Bu şekilde başvuruda bulunan kişilerin kurumları da başvurma tarihinden başlayarak en çok otuz gün içinde memurluğa dönmek isteyen kişiyi göreve başlatmak zorundadır (DMK md. 83). Barışta eğitim ve manevra amacıyla veya savaşta muvazzaflık hizmeti dışında silah altına alınan memurların, terhislerinden sonra görevlerine başlamaları 62 ve 63. maddelerin yer değiştirme suretiyle atamaya ilişkin hükümlerine tabidir (DMK md.82). Dolayısıyla yukarıda belirtildiği gibi öngörülen sure içinde göreve başlamayan memurlar, memurluktan çekilmiş sayılır.

• Memur, izinsiz veya kurumlarınca kabul edilen mazereti olmadan görevini terk ederse ve bu terk eylemi, kesintisiz on gün devam ederse, bu memur, yazılı başvuru koşulu aranmadan, çekilme isteğinde bulunmuş sayılır (DMK md. 94/1).

• Aylıksızizin süresinin bitiminden önce, mazereti gerektiren nedenin ortadan kalkması durumunda memur on gün içinde görevine dönmek zorundadır. Aylıksız izin süresinin sonunda veya mazeret nedeninin kalkmasını izleyen on gün içinde göreve dönmeyen memurlar, memuriyetten çekilmiş sayılırlar (DMK md. 108/F).

Çekilmiş Sayılma (Müstafi Addedilme) Kanunda öngörülen koşulların gerçekleşmesi hâlinde idarenin yapacağı bir işlemle istifa etmiş sayılan memurlar çekilmiş sayılırlar. Memurların kanunda öngörülen esaslara uymamaları durumunda memuriyetten çekilmiş sayılmaları, genellikle atamaya yetkili amirin kanundaki nedenlere dayalı idari işlemi ile gerçekleşir.

Bağdaşmazlık: Memurun memurlukla bağdaşmayan bir görevi kabul etmesi hâlinde memurluğun sona ermesidir.