MEMUR HUKUKU

Michel Foucault’ya göre, disiplin yetkisinin kullanılmasının izlediği yollar sonuçta birbirine çıkar. Bunlar gözlem altında tutma ve cezalandırmadır. Bazen bu yolların kesiştikleri de söylenebilir.

Devlet memuru hakkında savunması alınmadan disiplin cezası verilemez. Soruşturmayı yapanın veya yetkili disiplin kurulunun yedi günden az olmamak üzere verdiği süre içinde veya belirtilen bir tarihte savunmasını yapmayan memur, savunma hakkından vazgeçmiş sayılır (DMK md.130). İnsan haklarına saygılı olma kaygısının özel olarak ortaya çıktığı alanlardan birisi de disiplin alanıdır. Disiplin usulünde de memurun korunması gerekir. Disiplin soruşturmalarında dar ve katı anlamda savunma hakkı, iddia karşısında yapılan savunmadır. Geniş anlamda savunma hakkı ise, söz konusu disiplin yaptırımının veril- mesi anına kadar geçen süreç ve usulde ilgilinin bilgi sahibi olma hakkı, talebi reddetme hakkı ile kara- rın değiştirilmesi için hukuki başvuru imkânının mevcudiyetini kapsamaktadır.

Disiplin hukuku alanında devlet memuruna uygulanan yaptırım ile bunu gerektiren disiplin fiili arasında adil bir “oran” olmalı, “oransızlık” hâlinde yaptırım uygulanamamalıdır.

Bir disiplin fiili birden fazla disiplin yaptırımının konusunu oluşturabilecek nitelikte bir gö- rünüm arz ediyorsa ve diğer deliller ile de farklı bir sonuca ulaşılamıyorsa daha ağır nitelikli disiplin yaptırımına göre karar vermek kanımızca hakkaniyetle bağdaşmayacağı için sadece hafif olan disiplin yaptırımına göre karar verilmelidir.

Soruşturmaya Başlanması

Yetkili makam, mesleki düzeni korumak ve kamu hizmetinin sürekli ve düzenli işlemesini sağlamak amacıyla serbestçe disiplin soruşturmasına başlayabilir. Disiplin soruşturmasına soruşturma emri ile başlanır fakat bunun için öncelikle disiplin yaptırımını gerektiren fiilin herhangi bir şekilde öğrenilmesi gerekir. Bunu öğrenmenin başlıca yolları; teftiş ve inceleme sırasında, basın yolu ile öğrenme, başka idari mercilerce yapılan bildirim, fiilin işlendiğinin bizzat yetkili amirce tesbit edilmesi, şikâyet veya ihbar yoludur. Eğer tutuklanma durumu varsa suçun işlendiği yönünde ciddi bir başlangıç şüphesi bulunduğundan disiplin soruşturmasına başlama da söz konusu olabilir.

Fiilin teşebbüs derecesinde kalmış olması soruşturma yapılmasını engellemez. Memurun fiilinin, disipliner fiili işleme yönündeki davranışını ortaya koyması yeterlidir. Kurum dışında işlenen suçlar bakımından da ihbar, bilgi ve belge yoluyla idarenin fiilden haberdar olması gerekir. Genellikle bu konuyla ilgili bilgi ve belgelerin idareye gönderilmesinden sonra soruşturma açılır. Disiplin fiilini işleyen memurun belirlenmesi gerekliyse bunun araştırması yapılır. Disiplin soruşturması açılırken fail belli olmayabilir. Bu durumda disiplin soruşturması öncelikle işlenen disipliner ihlalin muhtemel fail ya da faillerinin belirlenmesine yönelik olmalıdır. Fail belirlendikten sonra gerekli tebligat yapılmak sureti ile disiplin soruşturmasına devam edilir.

Geçici görevlendirme durumunda görevlendirilen yerde disipliner bir ihlal söz konusu ise, her ne kadar memurun asıl kadrosu kendi kurumunda olsa da kanımızca, delillere daha kolay ulaşma imkânı ve disipliner ihlalin yapıldığı yerdeki kurum düzenini sağlama zorunluluğu nedeniyle memurun asıl kadrosunun bulunduğu kurumun değil, geçici olarak görevlendirildiği kurumun disiplin soruşturmasını yapması gerektiği görüşündeyiz.

Uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları disiplin amirleri tarafından; kademe ilerlemesinin durdurulması cezası, memurun bağlı olduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra, ata- maya yetkili amirler il disiplin kurullarının kararlarına dayanan hallerde Valiler tarafından verilir. Devlet memurluğundan çıkarma cezası amirlerin bu yoldaki isteği üzerine, memurun bağlı bulunduğu ku- rumun yüksek disiplin kurulu kararı ile verilir. Disiplin kurulu ve yüksek disiplin kurulunun ayrı bir ceza tayinine yetkisi yoktur, cezayı kabul veya reddeder. Ret halinde atamaya yetkili amirler 15 gün içinde başka bir disiplin cezası vermekte serbesttirler. Özel kanunların disiplin cezası vermeye yetkili amir ve kurullarla ilgili hükümleri saklıdır.

Kınama

Memura, görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir. Kınama ceza- sını gerektiren fiil ve haller şunlardır; a) Verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasın- da, görev mahallînde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımından kusurlu davranmak, b) Eşlerinin, reşit olmayan veya mahcur olan çocuklarının kazanç getiren sürekli faaliyetlerini belirlenen sürede kurumuna bildirmemek, c) Görev sırasında amire hâl ve hareketi ile saygısız davranmak, d) Hizmet dışında Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak, e) Devlete ait resmî araç, gereç ve benzeri eşyayı özel işlerinde kullanmak, f ) Devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzeri eşyayı kaybetmek, g) İş arkadaşlarına, maiyetindeki personele ve iş sahiplerine kötü muamelede bulunmak, h) İş arkadaşlarına ve iş sahiplerine söz veya hareket- le sataşmak, ı) Görev mahallînde genel ahlak ve edep dışı davranışlarda bulunmak ve bu tür yazı yazmak, işaret, resim ve benzeri şekiller çizmek ve yapmak, j) Verilen emirlere itiraz etmek, k) Borçlarını kasten ödemeyerek hakkında yasal yollara başvurulmasına neden olmak, l) Kurumların huzur, sükun ve çalışma düzenini bozmak, m) Yetkili olmadığı hâlde basına, haber ajanslarına veya radyo ve televizyon kurumlarına bilgi veya demeç vermek (DMK md. 125/B).

Aylıktan Kesme

Memurun, brüt aylığından 1/30-1/8 arasında kesinti yapılmasıdır. Aylıktan kesme cezasını ge- rektiren fiil ve hâller şunlardır; a) Kasıtlı olarak; verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yapmamak, görev mahallînde kurumlarca belirlenen usul ve esasları yerine getirmemek, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçleri korumamak, bakımını yapmamak, hor kullanmak, b) Özürsüz olarak bir veya iki gün göreve gelmemek, c) Devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzerlerini özel menfaat sağlamak için kullanmak, d) Görevle ilgili konularda yükümlü olduğu kişilere yalan ve yanlış beyanda bulunmak, e) Görev sırasında amirine sözle saygı- sızlık etmek, f ) Görev yeri sınırları içerisinde herhangi bir yerin toplantı, tören ve benzeri amaçlarla izinsiz olarak kullanılmasına yardımcı olmak, g) Hizmet içinde Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak (DMK md. 125/C).

Disiplin Yaptırımına Karar Verilmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Disiplin cezası verilmesine sebep olmuş bir fiil veya hâlin cezaların özlük dosyasından silinmesi- ne ilişkin süre içinde tekerrüründe bir derece ağır ceza uygulanır. Aynı derecede cezayı gerektiren fakat ayrı fiil veya hâller nedeniyle verilen disiplin cezalarının üçüncü uygulamasında bir derece ağır ceza verilir. Geçmiş hizmetleri sırasındaki çalışmaları olumlu olan ve ödül veya başarı belgesi alan memurlar için verilecek cezalarda bir derece hafif olanı uygulanabilir. Disiplin cezası verilmesini gerektiren fiil ve hâllere nitelik ve ağırlıkları itibarıyla benzer eylemlerde bulunanlara da aynı neviden disiplin cezaları verilir. Öğrenim durumları nedeniyle yükselebilecekleri kadroların son kademelerinde bulunan Devlet memurlarının, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasının verilmesini gerektiren hâllerde, brüt aylıklarının 1/4’ü-1/2’si kesilir ve tekerrüründe görevlerine son verilir. Özel kanunların disiplin suçları ve cezalarına ilişkin hükümleri saklıdır. Disiplin kovuşturmasının yapılmış olması, fiilin genel hükümler kapsamına girmesi hâlinde sanık hakkında ayrıca ceza kovuşturması açılması- na engel teşkil etmez (DMK md.125).

Haksız Tahrik

Cezayı azaltan bir nedendir. TCK’ ye göre, haksız bir fiilin meydana getirdiği öfke veya şiddetli üzüntünün etkisi altın- da suç işleyen kişiye daha az ceza verilir (TCK md. 29).

Disiplinin amacının ne olması gerektiğinin tesbiti önemlidir. Disiplin, yaptırım mı yoksa bir eğitim aracı olarak mı görülmelidir? Disipline yapıcı (consructive) ve bastırıcı (repressive) olmak üzere iki farklı işlev yüklenebilir. Bu bağlamda  bastırıcılığı esas alan otokratik disiplin çalışma hayatında en geniş ölçüde hakim olan disiplin anlayışı olup bu tür disiplinde yaptırımlar sert, şiddetli olmakta ve
empoze edilmektedir.

Disiplin Kavramı
“Disciple” kökünden gelen disiplin terimi günlük dilde birçok anlama gelmekle birlikte, hukuksal olarak istenilmeyen bir fiilin sonucu olarak uygulanan yaptırımı ifade eder. Disipline ilişkin kurallar sadece memurlara özgü uygulama alanı bulmaz. Bunlar kamu otoriteleri kadar, yarı kamusal ya da tamamen özel nitelikli teşekküllerde de etkili ve geçerlidir.

Disiplin yaptırımı, kurum düzenini ve idareye duyulan güven ve saygıyı sağlamak amacıyla disipline aykırı davranışların bastırılması (disipliner ihlalin bastırılmasını temin) için uygulanan bireysel yaptırımlardır. Disiplin yaptırımının hukuki niteliğini açıklamakta kullanılan teorik yaklaşımlardan biri, sözleşme görüşüdür. Bu görüş, devletin kamu görevlileri üzerinde sahip olduğu disiplin yaptırımı yetkisini sözleşmeye dayandırmaktadır. Diğer bir görüşe göre ise disiplin yaptırımı uygulama yetkisi sözleşmeden çok kurumsal kurallardan kaynaklanır.

Devlet memuru hakkında savunması alınmadan disiplin cezası verilemez. Soruşturmayı yapanın veya yetkili disiplin kurulunun yedi günden az olmamak üzere verdiği süre içinde veya belirtilen bir tarihte savunmasını yapmayan memur, savunma hakkından vazgeçmiş sayılır (DMK md.130). İnsan haklarına saygılı olma kaygısının özel olarak ortaya çıktığı alanlardan birisi de disiplin alanıdır. Disiplin usulünde de memurun korunması gerekir.

Kınama
Memura, görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir.

Memura, görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir.
Uyarma cezasını gerektiren fiil ve hâller şunlardır;
a) Verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasında, görev mahallînde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımında kayıtsızlık göstermek veya düzensiz davranmak,

b) Özürsüz veya izinsiz olarak göreve geç gelmek, erken ayrılmak, görev mahallîni terk etmek,

c) Kurumca belirlenen tasarruf tedbirlerine riayet etmemek, d) Usulsüz müracaat veya şikâyette bulunmak,

e) Devlet memuru vakarına yakışmayan tutum ve davranışta bulunmak,

f) Görevine veya iş sahiplerine karşı kayıtsızlık göstermek veya ilgisiz kalmak, g) Belirlenen kılık ve kıyafet hükümlerine aykırı davranmak,

h) Görevin iş birliği içinde yapılması ilkesine aykırı davranışlarda bulunmak

Kademe İlerlemesinin Durdurulması
Fiilin ağırlık derecesine göre memurun; bulunduğu kademede ilerlemesinin 1-3 yıl durdurulmasıdır. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektiren fiil ve hâller şunlardır: a) Göreve sarhoş gelmek; görev yerinde alkollü içki içmek; b) Özürsüz ve kesintisiz 3-9 gün göreve gelmemek; c) Görevi ile ilgili olarak her ne şekilde olursa olsun çıkar sağlamak; d) Amirine veya maiyetindekilere karşı küçük düşürücü veya aşağılayıcı fiil ve hareketler yapmak; e)Görev yeri sınırları içinde herhangi bir yeri toplantı; tören ve benzeri amaçlarla izinsiz kullanmak veya kullandırmak; f) Gerçeğe aykırı rapor ve belge düzenlemek; g) Ticaret yapmak veya devlet memurlarına yasaklanan diğer kazanç getirici faaliyetlerde
bulunmak; h) Görevin yerine getirilmesinde dil; ırk; cinsiyet; siyasi düşünce; felsefi inanç; din ve mezhep ayrımı yapmak, kişilerin yarar veya zararını hedef tutan davranışlarda bulunmak, ı) Belirlenen durum ve sürelerde mal bildiriminde bulunmamak; j) Açıklanması yasaklanan bilgileri açıklamak;

Disiplin cezasını gerektiren fiil ve hâllerin işlendiği tarihten itibaren nihayet iki yıl
içinde disiplin cezası verilmediği takdirde ceza verme yetkisi zamanaşımına uğrar (DMK md.127). Disiplin hukukunda da iki tür zamanaşımı vardır. Bunlardan ilki disiplin soruşturması açma zamanaşımı; ikincisi ise disiplin yaptırımına karar verme zamanaşımıdır. Disiplin yaptırımını gerektiren fiil ve hâlleri öğrenmeden itibaren bir veya altı ay içerisinde disiplin soruşturmasına başlanmalıdır. Buna kısaca soruşturma zamanaşımı denilebilir.

Disiplin cezasını gerektiren fiil ve durumların öğrenildiği tarihten itibaren belli bir
sure içinde disiplin soruşturmasına başlanmasını gerektiren, aksi hâlde disiplin
soruşturması açılmasını engelleyen zamanaşımı türü.

Karar Süresi ve Kararda Bulunması Gereken Hususlar
Disiplin amirleri uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarını soruşturmanın tamamlandığı günden itibaren on beş gün içinde vermek zorundadırlar. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektiren hâllerde soruşturma dosyası, kararını bildirmek üzere yetkili disiplin kuruluna onbeş gün içinde tevdi edilir. Disiplin kurulu, dosyayı aldığı tarihten itibaren otuz gün içinde soruşturma evrakına göre kararını bildirir. Memurluktan çıkarma cezası için disiplin amirleri tarafından yaptırılan soruşturmaya ait dosya, memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kuruluna tevdiinden itibaren azami altı ay içinde bu kurulca karara bağlanır.

Görevden Uzaklaştırmada Yetkili Makam
DMK md. 138’de görevden uzaklaştırma yetkisine sahip olanlar belirtilmiştir. Özel düzenlemelerde de görevden uzaklaştırma yetkisine yer verilebilir. Nitekim Anayasa md. 127/4’e uygun olarak Belediye Kanununda, görevleriyle ilgili bir suç nedeniyle haklarında soruşturma veya kovuşturma açılan belediye organları veya bu organların üyelerinin kesin hükme kadar İçişleri Bakanı tarafından görevden uzaklaştırılabileceği düzenlenmiştir (5393 sayılı Kanun md. 47/1). Bu çerçevede görevden uzaklaştırmada yetkili makam konusu öncelikle DMK’daki durum, ardından Belediye örneği dikkate alınarak özel düzenlemelerdeki durum başlıkları altında incelenmektedir.