MEMUR HUKUKU

• Uyarma, memura, görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir.

• Kınama, memura görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir.

• Aylıktan kesme, memurun brüt aylığından 1/30-1/8 arasında kesinti yapılmasıdır.

• Kademe ilerlemesinin durdurulması, fiilin ağırlık derecesine göre memurun, bulunduğu kademede ilerlemesinin 1-3 yıl durdurulmasıdır.

• Devlet memurluğundan çıkarma, bir daha Devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan çıkarmaktır.

“Disciple” kökünden gelen disiplin terimi günlük dilde birçok anlama gelmekle birlikte, hukuksal olarak istenilmeyen bir fiilin sonucu olarak uygulanan yaptırımı ifade eder. Disipline ilişkin kurallar sadece memurlara özgü uygulama alanı bulmaz. Bunlar kamu otoriteleri kadar, yarı kamusal ya da tamamen özel nitelikli teşekküllerde de etkili ve geçerlidir. Özel işletmelerde disiplinin başlıca gerekçesi ekonomi ve verimliliğin sağlanmasında bir araç olmasıdır.

Otokratik Disiplin Disipline bastırıcı bir işlev yükleyen, sert ve şiddetli yaptırımlar öngören disiplin anlayışı.

Demokratik Disiplin Disipline yapıcı bir işlev yükleyen disiplin anlayışı.

Disiplin Yaptırımı Kurum düzenini ve idareye duyulan güven ve saygıyı sağlamak amacıyla disipline aykırı davranışların bastırılması için uygulanan bireysel yaptırımlardır.

Manevi Nitelikli Disiplin Yaptırımları Devlet Memurları Kanunu’na göre; manevi nitelikli disiplin yaptırımları uyarma ve kınamadır. Bu tür yaptırımı gerektiren fiillere göz atılacak olursa bunların bizzat kendimiz ve etrafımızdakilerce sıkça yapılabildiğini görürüz. Eğer söz konusu hükümler sıkı sıkıya uygulanırsa bu tür yaptırımlara tâbi olmayacak memurun neredeyse kalmayacağı söylenebilir.

Mali Nitelikli Disiplin Yaptırımları Mali nitelikteki disiplin yaptırımları devlet memurları bakımından aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulmasıdır. Aylıktan kesme biçimindeki bir yaptırımın, memurun ailesini de doğrudan etkilemesi nedeniyle sosyal devlet ilkesine aykırı olduğu dü-şünülebilir.

Savunma hakkına saygı ilkesi, oranlılık ilkesi, çift disiplin yaptırımı uygulama yasağı disiplin hukukuna hakim başlıca ilkeler arasında yer almaktadır. Disiplin yaptırımları bakımından da kanunilik ilkesi geçerlidir. Disiplin yaptırımını gerektiren fiiller bakımından DMK kıyasa imkan vermektedir. Bu çerçevede DMK açısından disiplin yaptırımını gerektiren fiiller bakımından kanunilik ilkesinin geçerli olmadığı belirtilebilir. Aşağıda savunma hakkına saygı ilkesi, oranlılık ilkesi, çift disiplin yaptırımı uygulama yasağı ve DMK’da kıyasa imkan veren düzenleme açıklanmaktadır.

Yetkili makam, mesleki düzeni korumak ve kamu hizmetinin sürekli ve düzenli işlemesini sağlamak amacıyla serbestçe disiplin soruşturmasına başlayabilir. Disiplin soruşturmasına soruşturma emri ile başlanır fakat bunun için öncelikle disiplin yaptırımını gerektiren fiilin herhangi bir şekilde öğrenilmesi gerekir. Bunu öğrenmenin başlıca yolları; teftiş ve inceleme sırasında, basın yolu ile öğrenme, başka idari mercilerce yapılan bildirim, fiilin işlendiğinin bizzat yetkili amirce tesbit edilmesi, şikâyet veya ihbar yoludur. Eğer tutuklanma durumu varsa suçun işlendiği yönünde ciddi bir başlangıç şüphesi bulunduğundan disiplin soruşturmasına başlama da söz konusu olabilir. Fiilin teşebbüs derecesinde kalmış olması soruşturma yapılmasını engellemez. Memurun fiilinin, disipliner fiili işleme yönündeki davranışını ortaya koyması yeterlidir. Kurum dışında işlenen suçlar bakımından da ihbar, bilgi ve belge yoluyla idarenin fiilden haberdar olması gerekir. Genellikle bu konuyla ilgili bilgi ve belgelerin idareye gönderilmesinden sonra soruşturma açılır. Disiplin fiilini işleyen memurun belirlenmesi gerekliyse bunun araştırması yapılır. Disiplin soruşturması açılırken fail belli olmayabilir. Bu durumda disiplin soruşturması öncelikle işlenen disipliner ihlalin muhtemel fail ya da faillerinin belirlenmesine yönelik olmalıdır. Fail belirlendikten sonra gerekli tebligat yapılmak sureti ile disiplin soruşturmasına devam edilir

Disiplin yaptırımını gerektiren fiilin işlenmesi hâlinde bu fiil ne şekilde öğrenilirse öğrenilsin soruşturmaya soruşturma emri ile başlanır. Soruşturma emri yetkili makamca verilmeli, hangi konu veya konularda kim veya kimler hakkında soruşturma yapılmasının istendiği belirtilmeli ve konuyla ilgili belgeler soruşturma emrine eklenmelidir. Soruşturma emrinde fiil, disiplin faili ve soruşturulması istenen hususun, iddianın belirtilmesi gerekmekle birlikte, eğer disiplin faili belli değilse belirlenmesi de istenir. Soruşturma emri doğrudan yetkili disiplin amirinden gelebileceği gibi yetkili disiplin amirinden soruşturma emrini vermesi talep de edilebilir. Örneğin, müfettişlerce yapılan denetim sırasında ihbar veya şikâyet dilekçesi verilmiş ve iddiaların duruma göre önemli nitelik taşıdığı görülmüşse müfettişlerin yetkili disiplin amirinden soruşturma emri istemeleri gerekir. Soruşturma emri verilirken soruşturmacı sıfatıyla soruşturma yapma yetkisi verilen görevlinin, hakkında soruşturma yapılacak kişiye göre daha üst ya da ona eşit düzeyde görev ve ünvana sahip bir görevli olmasına dikkat edilmelidir. Soruşturma emri verilmesine ilişkin iç işlemin itiraz yoluyla incelenmesi, yargı yoluna gidilmesi mümkün değildir.

Disiplin hukukuna hâkim olan esaslardan birisi de kusursuz yaptırım olmayacağı kuralı olup, disiplin soruşturmasının tamamında her şeyden önce memurun kusurlu olup olmadığı araştırılmalıdır. Memurun işlediği disiplin fiilinin hatalı niteliğini, dolayısıyla disiplin sorumluluğunu ortadan kaldıran sebepler bulunabilir. Memurun disiplin fiilini  işlediği sırada akli melekesinin iradesi dışında yerinde olmadığının uzman hekimler tarafından belirlenmesi durumunda, disiplin sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. Göreve sarhoş gelmek ve görev yerinde alkollü içki içmek ise, DMK md. 125/D-a’da, başlı başına bir disiplin kusuru olarak öngörülmüştür.  Memurun işlediği fiilin hukuka aykırı bir fiil olması gerekir. Hiyerarşik amirin emrine uyma, disiplin fiilleri açısından hukuka uygunluk sebebi olarak kabul edilmelidir. Bunun sınırı ise kanunsuz emir ve ona ilişkin ilkeler olmalıdır. Hukuka uygunluk hâllerinin varlığı hâlinde disiplin yaptırımı uygulanmamalıdır. Ceza hukukunda uygulama alanı bulan hukuka uygunluk sebepleri mahiyetine uyduğu oranda disiplin hukukunda da hukukun genel ilkeleri ve hakkaniyet gereği uygulanabilmelidir.

Zamanaşımı Uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarında disiplin yaptırımını gerektiren fiil ve hallerin işlendiğinin öğrenildiği tarihten itibaren bir ay içinde disiplin soruşturmasına, memurluktan çıkarma cezasında altı ay içinde disiplin kovuşturmasına başlanmadığı takdirde disiplin cezası verme yetkisi zaman aşımına uğrar. Belirtilen tarihlerden sonra açılan soruşturma sonucu verilen yaptırım kararları hukuka aykırı olur. Disiplin cezasını gerektiren fiil ve hâllerin işlendiği tarihten itibaren nihayet iki yıl içinde disiplin cezası verilmediği takdirde ceza verme yetkisi zamanaşımına uğrar (DMK md.127). Disiplin hukukunda da iki tür zamanaşımı vardır. Bunlardan ilki disiplin soruşturması açma zamanaşımı; ikincisi ise disiplin yaptırımına karar verme zamanaşımıdır. Disiplin yaptırımını gerektiren fiil ve hâlleri öğrenmeden itibaren bir veya altı ay içerisinde disiplin soruşturmasına başlanmalıdır. Buna kısaca soruşturma zamanaşımı denilebilir.

Soruşturma Zamanaşımı Disiplin cezasını gerektiren fiil ve durumların öğrenildiği tarihten itibaren belli bir sure içinde disiplin soruşturmasına başlanmasını gerektiren, aksi hâlde disiplin soruşturması açılmasını engelleyen zamanaşımı türü.

Yaptırım Zamanaşımı Disiplin yaptırımını gerektiren fiil ve hâllerin işlendiği tarihten itibaren iki yıl içinde disiplin yaptırımı uygulamasına karar verilmediği takdirde yaptırım uygulama yetkisini kaldıran zamanaşımı türü.

DMK, m. 125/3: Geçmiş hizmetleri sırasındaki çalışmaları olumlu olan ve ödül veya başarı belgesi alan memurlar için verilecek cezalarda bir derece hafif olanı uygulanabilir.

Haksız Tahrik Cezayı azaltan bir nedendir. TCK’ ye göre, haksız bir fiilin meydana getirdiği öfke veya şiddetli üzüntünün etkisi altında suç işleyen kişiye daha az ceza verilir (TCK md. 29).

Disiplin yaptırımlarının affına dair kanunlar, devlet memurluğundan çıkarmayı kapsam dışı tutabilir. Disiplin ile ilgili bugüne kadar çıkarılan başlıca af kanunları, 1986 yılında 3249 sayılı Kanun, 1992 yılında yürürlüğe konulan 3817 sayılı “Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Disiplin Cezalarının Affı Hakkında Kanun” yine 4455 sayılı “Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Disiplin Cezalarının Affı Hakkında Kanun” olup, söz konusu kanunun 1/1. maddesinde “23 Nisan 1999 tarihinden önce işlenmiş, Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlarla basit veya nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyet kırıcı suçlar veya istimal veya istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma suçları sebebiyle kurumla sürekli olarak ilişik kesilmesi sonucunu doğuran disiplin cezaları ile 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar kanununun 68 inci maddesinin (e) ve (f ) bentlerine ve 69 uncu maddesinin bir ilâ dördüncü fıkralarına göre verilmiş yer değiştirme veya meslekten çıkarma, mülga 2556 sayılı Hakimler Kanununun 92 nci maddesinin bir, iki, dört ve altıncı fıkralarına göre verilmiş meslekten çıkarma cezaları hariç olmak üzere; kanun, tüzük ve yönetmelikler gereğince memurlar ve diğer kamu görevlileri ile bu görevlerde bulunmuş olanlar hakkında verilmiş disiplin cezaları bütün sonuçları ile affedilmiştir” hükmü ile ancak hükümde belirtilen suçlar veya hâkimler bakımından belirtilen özel hükümler nedeniyle disiplin yaptırımlarının affedilmeyeceği diğerleri için ise affın uygulanacağı belirtilmiştir. Dolayısıyla söz gelimi kademe ilerlemesinin durdurulması yaptırımını gerektiren fiillerde tekerrür nedeniyle disiplin yaptırımı olarak devlet memuriyetinden çıkarma yaptırımına tabi tutulanların af kanunundan yararlanabileceği kabul edilmiştir.

Disiplin soruşturmasıyla ilgili soruşturma raporunda ve ona dayalı olarak alınan kararda başlıca şu hususların bulunması gerekir; •    Hakkında soruşturma yapılan kişinin kimliği, görevi ve adresini belirleyen bilgiler,

• İsnat edilen fiilin işlendiği tarih ile idarenin olayı öğrendiği tarih ve soruşturmaya başlama tarihi. Özellikle karar verilirken zamanaşımı sürelerinin dolup dolmadı-ğının araştırılması ve olayda gerekçelendirilmesi gerekir.

• Meydana gelen olayın özeti,

• Soruşturma çerçevesinde toplanan deliller ve bu delillerin özeti (tanık beyanları ve diğer maddi belgeler); delillere ilişkin asıl belgeler soruşturma evrakına eklenecek ve oraya yollama yapılacak, kararda sadece özete yer verilecektir.

• Sanığın daha önce aldığı disiplin yaptırımları, ödüller veya başarı belgesi varsa belirtilir. Çünkü bunlar disiplin yaptırımına karar verilmesinde ağırlatıcı ya da hafifletici neden olarak dikkate alınacaktır.

• Disiplin soruşturmasında sanığa usulüne uygun savunma hakkının tanınıp tanınmadığı ve tanınmakla birlikte bu hakkın kullanılıp kullanılmadığı belirtilmelidir.

• Delillerin tartışılması; kararda uygun illiyet bağının olay ve toplanan deliller çerçevesinde gerçekleşip gerçekleşmediği, hakkında soruşturma yapılan sanığın üzerine atılı fiili işlediği sonucuna varılıp varılmadığı deliller tartışılarak ortaya koyulur. Şayet delillerin tartışmasına girmeden önce zamanaşımı gibi nedenlerle soruşturmanın düşmesine karar verilmesi söz konusu ise bu husus öncelikle belirtilmelidir.

• Failin işlediği fiil ve uygulanacak yaptırım; delillerin tartışılması sonucunda söz konusu fiilin doğru olduğu, toplanan delillere göre bunun soruşturulan memur tarafından işlendiği kanaatine ulaşılmışsa söz konusu fiil ve bunun için öngörülen yaptırım belirtilir. Şayet, soruşturulan memurun fiili öngörülen disipliner sebeplerden hiçbirisine girmemekle birlikte niteliği gereği “benzer bir fiil” olduğu kanaatine varılırsa mevzuatta öngörülen ve kıyasen uygulanması mümkün olan fiil gösterilir ve buna göre yaptırım belirtilir.

• Soruşturulan memurun isnat edilen fiili işlediği ve hangi yaptırımın uygulanması gerektiği gerekçelendirildikten sonra ağırlaştırıcı ve hafifletici nedenlerin uygulanabilirliği irdelenir. Memura uygulanacak disiplin yaptırımının belirlenmesi, “disiplin hukukunda yerindelik” kavramı içerisinde değerlendirilebilecek bir husus olup, disiplin makamının takdir yetkisi de bu bağlamda değerlendirilmelidir. Alman Disiplin Hukukunda bu noktada “özgür takdir yetkisi” ve “bağlı takdir yetkisi” kavramları üzerinde durulmakta olup, keyfiliğin ortaya çıkmaması için takdir yetkisi kullanılırken “yükümlülüğün ölçüsü”, “hizmetin türü”, “olaya”, “zamana”, memurun kişiliğine göre değerlendirme yapılabileceği belirtilmiştir.

• Varılan nihai sonuç.

Devlet Memurları Kanunu’na göre; manevi nitelikli disiplin yaptırımları uyarma ve kınamadır.

Tasfiye edici, memurun memuriyet sıfatını sona erdirici yaptırım ise devlet memurluğundan çıkarmadır.

Devlet Memurları Kanunu’na göre savunmanın usulüne uygun olabilmesi için sanığa tebligatın yapıldığı tarihten itibaren yedi günden az olmamak üzere süre verilmesi gerekir (DMK md. 130/2).

Uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları disiplin amirleri tarafından; kademe ilerlemesinin durdurulması cezası, memurun bağlı olduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra, atamaya yetkili amirler, il disiplin kurullarının kararlarına dayanan hallerde Valiler tarafından verilir.

Uyarma cezasını gerektiren fiil ve hâller şunlardır;
a) Verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasında, görev mahallînde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımında kayıtsızlık göstermek veya düzensiz davranmak, b) Özürsüz veya izinsiz olarak göreve geç gelmek, erken ayrılmak, görev mahallîni
terk etmek, c) Kurumca belirlenen tasarruf tedbirlerine riayet etmemek, d) Usulsüz müracaat veya şikâyette bulunmak, e) Devlet memuru vakarına yakışmayan tutum ve davranışta bulunmak, f) Görevine veya iş sahiplerine karşı kayıtsızlık göstermek veya ilgisiz kalmak, g) Belirlenen kılık ve kıyafet hükümlerine aykırı davranmak, h) Görevin iş birliği içinde yapılması ilkesine aykırı davranışlarda bulunmak (DMK md. 125/A)

Kınama cezasını gerektiren fiil ve haller şunlardır; a) Verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasında, görev mahallînde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımından kusurlu davranmak, b) Eşlerinin, reşit olmayan veya mahcur olan çocuklarının kazanç getiren sürekli faaliyetlerini belirlenen sürede kurumuna bildirmemek, c) Görev sırasında amire hâl ve hareketi ile saygısız davranmak, d) Hizmet dışında Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak, e) Devlete ait resmî araç, gereç ve benzeri eşyayı özel işlerinde kullanmak, f ) Devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzeri eşyayı kaybetmek, g) İş arkadaşlarına, maiyetindeki personele ve iş sahiplerine kötü muamelede bulunmak, h) İş arkadaşlarına ve iş sahiplerine söz veya hareketle sataşmak, ı) Görev mahallînde genel ahlak ve edep dışı davranışlarda bulunmak ve bu tür yazı yazmak, işaret, resim ve benzeri şekiller çizmek ve yapmak, j) Verilen emirlere itiraz etmek, k) Borçlarını kasten ödemeyerek hakkında yasal yollara başvurulmasına neden olmak, l) Kurumların huzur, sükun ve çalışma düzenini bozmak, m) Yetkili olmadığı hâlde basına, haber ajanslarına veya radyo ve televizyon kurumlarına bilgi veya demeç vermek (DMK md. 125/B).

Aylıktan kesme cezasını gerektiren fiil ve hâller şunlardır; a) Kasıtlı olarak; verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yapmamak, görev mahallînde kurumlarca belirlenen usul ve esasları yerine getirmemek, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçleri korumamak, bakımını yapmamak, hor kullanmak, b) Özürsüz olarak bir veya iki gün göreve gelmemek, c) Devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzerlerini özel menfaat sağlamak için kullanmak, d) Görevle ilgili konularda yükümlü olduğu kişilere yalan ve yanlış beyanda bulunmak, e) Görev sırasında amirine sözle saygısızlık etmek, f ) Görev yeri sınırları içerisinde herhangi bir yerin toplantı, tören ve benzeri amaçlarla izinsiz olarak kullanılmasına yardımcı olmak, g)  Hizmet içinde Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak (DMK md. 125/C).

Uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarında disiplin yaptırımını gerektiren fiil ve hallerin işlendiğinin öğrenildiği tarihten itibaren bir ay içinde disiplin soruşturmasına, memurluktan çıkarma cezasında altı ay içinde disiplin kovuşturmasına başlanmadığı takdirde disiplin cezası verme yetkisi zaman aşımına uğrar.

Devlet memurluğundan çıkarma cezasından başka bir disiplin cezasına çarptırılmış olan memur uyarma ve kınama cezalarının uygulanmasından 5 sene, diğer cezaların uygulanmasından 10 sene sonra atamaya yetkili amire başvurarak, verilmiş olan cezalarının özlük dosyasından silinmesini isteyebilir » hükmü yer almaktadır.

DMK md. 135’e göre “Disiplin amirleri tarafından verilen uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı disiplin kuruluna, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yüksek disiplin kuruluna itiraz edilebilir.