MEMUR HUKUKU

Gizli Bilgileri Açıklama Yasağı Memurlar, görevlerinden ayrılmış bile olsalar, kamu hizmetleriyle ilgili gizli bilgileri, yetkili bakanın yazılı izni olmadıkça açıklayamaz (DMK md.31). Memurlar, kamu görevleriyle ilgili olarak kitle haberleşme araçlarına bilgi ya da demeç veremez. Bu konuda gerekli bilgiler bakanın yetkili kıldığı görevliler, illerde valiler ya da yetkili kılacakları görevliler tarafından verilir. Askeri hizmet ile ilgili bilgiler özel kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin yetkili, kıldığı personel dışında hiç bir kimse tarafından açıklanamaz. (DMK md.15). Devlet sırrına ilişkin bilgi ve belgeler, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamı dışındadır (4982 s. Kanun md. 16). Gizli bilgilerin hukuka aykırı olarak açıklanması hâlinde ilgililer hakkında DMK md.125’teki disiplin yaptırımları, cezai ve mali sorumluluk gündeme gelir. Yetki almadan gizli bilgileri açıklamak, Devlet memurluğundan çıkarma yaptırımını gerektiren bir fiildir (DMK md. 125/1-E-h).

1136 sayılı Avukatlık Kanunu md.14’te yapılan değişiklikle getirilen “Emeklilik veya istifa gibi sebeplerle görevlerinden ayrılan adlî, idarî ve askerî yargı hâkim ve savcılarının son beş yıl içinde hizmet gördükleri mahkeme veya dairelerin yargı çevresinde, görevden ayrılma tarihinden itibaren iki yıl süre ile avukatlık yapmaları yasaktır’’ hükmü, Anayasa Mahkemesi tarafından çalışma özgürlüğüne getirilen ölçüsüz bir sınırlama olarak değerlendirilmiş ve Anayasa’nın 10, 13 ve 48. maddelerine aykırı bulunarak iptal edilmiştir. (AYM, E.2001/309, K.2002/91, T.15.10.2002) Maddenin sonraki düzenlemesi “Emeklilik ve istifa gibi sebeplerle görevlerinden ayrılan adli, idari ve askeri yargı hakim ve savcıların son beş yıl içinde hizmet gördükleri mahkeme veya dairelerin yargı çevresinde görevden ayrılma tarihinden itibaren iki yıl süre ile avukatlık yapmaları yasaktır. Yüksek yargı ve bölge mahkemeleri hakim ve savcıları ile raportörlerinin son beş yıl içinde münhasıran hizmet gördükleri mahkeme veya dairelerde, buralardan ayrılma tarihinden itibaren iki yıl süre ile avukatlık yapmaları yasaktır.’’ şeklinde yapılmış ve Anayasa Mahkemesi tarafından ikinci kez aynı gerekçelere dayananılarak iptal edilmiştir. (AYM, E. 2009/67, K.2009/119, T.01.10.2009

Günün 24 saatinde devamlılık gösteren hizmetlerde çalışma saat ve usulünün tesbitine gelince, DMK md. 101’deki düzenleme şöyledir: “Günün yirmidört saatinde devamlılık gösteren hizmetlerde çalışan Devlet memurlarının çalışma saat ve şekilleri kurumlarınca düzenlenir. Ancak, kadın memurlara; tabip raporunda belirtilmesi hâlinde hamileliğin yirmidördüncü haftasından önce ve her hâlde hamileliğin yirmidördüncü haftasından itibaren ve doğumdan sonraki iki yıl süreyle gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez. Engelli memurlara da isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez.”

Alman Memur Hukukunda haftalık çalışma süresi ortalama 44 saatten fazla olmaz. Şayet hizmet zorunlu kılıyorsa günlük çalışma süresinden daha fazla süre çalışabilir. Bu süre ayda 5 saatten fazla olamaz ve söz konusu fazla çalışma süresi takip eden üç ay içerisindeki çalışma saatlerinden mahsup edilir. Öte yandan özel memur grupları için (söz gelimi hastanedeki asistanlar gibi) bunun toplamı yılda 480 saatten fazla olamaz (§72Bundes-beamtengesetz (BBG). Fazla çalışma hâlinde fazla çalışma ücreti ödenir. Çalışma saatlerinin insan takatini zorlayacak ölçüde olmaması ve insan onurunu zedeler ölçüde olmaması anayasal zorunluluktur. Ölçülülük ilkesinin ihlal edilmemesi gerekir. Çalışma saatlerinin azaltılması da idarenin iznine ve yasada öngörülen koşullara bağlı olarak mümkündür. Örneğin çocuğuna bizatihi bakmak zorunda kalan memurlar gibi.

Anayasa’ nın 71.maddesi, kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmalarını öngörmektedir. Devlet Memurları Kanunu da, devlet memurlarının, kendileriyle eşlerine ve velayetleri altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmaz malları, alacakları ve borçları hakkında, özel yasada yazılı hükümler uyarınca mal bildiriminde bulunacaklarını düzenlemiştir (DMK md.14)2). Mal varlığı bildirimi, hazırlanan çizelgeye göre ilgilinin taşınmaz ve taşınır mal ve parasıyla alacak ve borçlarını da içerir. Mal bildirimi verilmesi gereken görevlere devam edenler sonu (0) ve (5) ile biten yılların en geç Şubat sonuna kadar mal bildirimlerini yenilemek zorundadırlar (3628 s. Kanun md. 7). Mal bildirimleri kural olarak gizli tutulur (3628 s. Kanun md. 9).

Devlet memurları, görevleri sona erdiğinde, görevle ilgili belge, araç ve gereçleri geri vermekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, memurların mirasçılarına da geçmektedir. Memurlar, görevleri ile ilgili belge, araç ve gereçleri yetki verilen yerlerin dışına çıkaramayacakları gibi özel işlerinde de kullanamazlar (DMK md.16). Örneğin, makam aracının kamu hizmeti dışında kullanılması suçtur. Görevden ayrılan memurun, görevin sona ermesine rağmen kendisine teslim edilen resmî belge, araç ve gereçleri iade etmemesi de genel hükümler uyarınca sorumluluğunu doğuracaktır.

MEMURLAR İÇİN KONAN YASAKLAR

Kamu hizmetini yürüten devlet memurlarının, gerek hizmet içinde gerekse hizmet dışında bazı faaliyetlerde bulunmaları yasaklanmıştır. Söz konusu yasaklamalar hizmetin gereklerinden kaynaklanmaktadır. Memurlara konan yasaklar arasında, başka görev alma, birlikte çekilme, ticaret ve kazanç getirici faaliyetlerde bulunma, hediye ve çıkar sağlama, siyasal partilere girme yasakları yer alır.

Ticaret Yapma Yasağı Memurlar Türk Ticaret Kanunu’na göre tacir veya esnaf sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi müesseselerinde görev alamaz, ticari mümessil veya ticari vekil veya kolektif şirketlerde ortak veya komandit şirkette komandite ortak olamazlar (Görevli oldukları kurumların iştiraklerinde kurumlarını temsilen alacakları görevler hariç). Memurlar, mesleki faaliyette veya serbest meslek icrasında bulunmak üzere ofis, büro, muayenehane ve benzeri yerler açamaz; gerçek kişilere, özel hukuk tüzel kişilerine veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ait herhangi bir iş yerinde veya vakıf yükseköğretim kurumlarında çalışamaz. Memurların üyesi oldukları yapı, kalkınma ve tüketim kooperatifleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulmuş yardım sandıklarının yönetim, denetim ve disiplin kurulları üyelikleri ile özel kanunlarda belirtilen görevler bu yasaklamanın dışındadır. Eşleri, reşit olmayan veya mahcur olan çocukları, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gün içinde bağlı oldukları kuruma bildirmekle yükümlüdürler (DMK md. 28). Eşlerinin, reşit olmayan veya mahcur olan çocuklarının kazanç getiren sürekli faaliyetlerini belirlenen sürede kurumuna bildirmeyen memurlar açısından DMK’da öngörülen disiplin yaptırımı kınamadır.

Kamu Görevlileri Etik Kurulunun Yapısı Cumhurbaşkanı, 5176 sayılı Kanun kapsamındaki konularda her türlü kararı almak ve uygulamak üzere; Bakanlık görevi yapmış olanlar arasından bir üye, il belediye başkanlığı yapmış olanlar arasından bir üye, Yargıtay, Danıştay, Sayıştay üyeliği görevlerinden emekliye ayrılanlar arasından üç üye, müsteşarlık, büyükelçilik, valilik, bağımsız ve düzenleyici kurul başkanlığı görevlerinde bulunmuş veya bu görevlerden emekliye ayrılanlar arasından üç üye, üniversitelerde rektörlük veya dekanlık görevlerinde bulunmuş öğretim üyeleri veya bunların emeklileri arasından iki üye, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında en üst kademe yöneticiliği yapmış olanlar arasından bir üye olmak üzere toplam on bir üyeyi biri başkan olmak üzere seçer ve atar. Üyelerin görev süresi dört yıldır. Süresi dolan üyeler Cumhurbaşkanınca yeniden seçilebilir. Kurul üyelerinin görev süresi dolmadan görevlerine son verilemez. Ancak üyeler, ciddi bir hastalık veya engellilik nedeniyle iş görememeleri veya atamaya ilişkin şartları kaybetmeleri halinde, atandıkları usule göre süresi dolmadan görevden alınır. Üyeler, görevi kötüye kullanmaktan veya yüz kızartıcı bir suçtan mahkûm olmaları halinde ise Cumhurbaşkanı onayıyla görevden alınır. Görevden alma nedeniyle veya süresi dolmadan herhangi bir sebeple boşalan Kurul üyeliklerine bir ay içerisinde Cumhurbaşkanınca yeniden atama yapılır. Bu şekilde atanan üye, yerine atandığı üyenin görev süresini tamamlar.

Kurul, başvurular hakkındaki inceleme ve araştırmasını etik davranış ilkelerinin ihlal edilip edilmediği çerçevesinde yürütür. Kurul, kendisine şikâyet veya ihbar yoluyla ulaşan başvurular üzerine yapacağı inceleme ve araştırmayı en geç üç ay içinde sonuçlandırmak zorundadır. Kurul, inceleme ve araştırma sonucunu ilgililere ve Cumhurbaşkanlığı ve Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı Makamına yazılı olarak bildirir. Bu Kanuna göre yapılan inceleme ve araştırmalar, genel hükümlere göre ceza kovuşturmasına veya tabi oldukları personel kanunları hükümlerine göre, disiplin kovuşturmasına engel teşkil etmez (5176 sayılı Kanun md. 5). Bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşları, Kurulun başvuru konusu ile ilgili olarak istediği bilgi ve belgeleri vermek zorundadırlar. Kurul, 5176 sayılı Kanun kapsamındaki kuruluşlardan ve özel kuruluşlardan ilgili temsilcileri çağırıp bilgi alma yetkisine de sahiptir (5176 sayılı Kanun md. 6).

Memurların haftalık çalışma süresi, cumartesi ve pazar günleri
çalışmamak üzere 40 saattir.

Alman Memur Hukukunda haftalık çalışma süresi ortalama 44 saatten fazla olmaz.

Mal bildirimi verilmesi gereken görevlere devam edenler sonu (0) ve (5) ile
biten yılların en geç Şubat sonuna kadar mal bildirimlerini yenilemek zorundadırlar.

Hukuka aykırı olarak ve toplu biçimde, görevlerini terk eden, görevlerine gelmeyen, görevlerini geçici de olsa kısmen veya tamamen yapmayan veya yavaşlatan kamu görevlilerinin her biri hakkında üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.

Kamu Görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları İşler Hakkında Kanunun 2. maddesinde, birinci madde kapsamına giren yerlerdeki görevlerinden ayrılanların, ayrıldıkları tarihten önceki iki yıl içinde hizmetinde bulundukları kuruma karşı, ayrıldıkları tarihten başlayarak üç yıl süre ile kurumdaki görevleriyle ilgili görev veya iş alamayacakları ve taahhüde giremeyecekleri, komisyonculuk ve temsilcilik yapamayacakları belirtilmiştir.

Emeklilik ve istifa gibi sebeplerle görevlerinden ayrılan adli, idari ve askeri yargı hakim ve savcıların son beş yıl içinde hizmet gördükleri mahkeme veya dairelerin yargı çevresinde görevden ayrılma tarihinden itibaren iki yıl süre ile avukatlık yapmaları yasaktır.

Eşleri, reşit olmayan veya mahcur olan çocukları, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gün içinde bağlı oldukları kuruma bildirmekle yükümlüdürler.

Memurlar şahıs şirketlerine ortak olamaz. Buna karşılık, anonim veya limited
şirket gibi sermaye şirketlerine ortak olabilirler fakat bu şirketlerde yönetim kurulu, denetim kurulu üyesi veya müdür olamaz.

Üyelerin görev süresi dört yıldır.

Toplam on bir üye biri başkan olmak üzere Kamu Görevlileri Etik Kurulu oluşur.

DMK’ye göre, memurlar çok sınırlı biçimde, yasalarda öngörüldüğü ölçüde ikinci görev üstlenebilir (DMK md. 87-89). Örneğin öğretmenler, yönetsel bir görev alabilir.