Devlet Memurlarının Hakları ve Hizmet İçi Eğitimi

Çalışma saatleri içinde işinin başında bulunması gereken memura, izin hakkı tanınmıştır. Memurlara tanınan izinler; yıllık izin, mazeret izni, hastalık ve refakat izni, aylıksız izin olmak üzere dört ana başlık altında incelenebilir.

Memurların yıllık izin hakkı vardır. Devlet Memurları Kanunu, yıllık izin süresini memurların hizmet sürelerine göre düzenlemiştir. Hizmet süreleri on yıla kadar olanlara (on yıl dâhil) yirmi gün, on yıldan çok olanlara otuz gün yıllık izin verilir
(md.102).

Yıllık izinler, üstün uygun bulacağı zamanlarda, toptan ya da parça parça kullanılır. Birbirini izleyen iki yılın izni bir arada verilebilir. Cari yıl ile bir önceki yıl hariç, önceki yıllara ait kullanılmayan izin hakları düşer

Radyoaktif ışınlarla çalışan personele, yıllık izinlerine ek olarak verilen bir aylık izindir.

Memurlar için devlet içinde çalışmak hem ödev hem haktır. Bu hak kökenini Anayasa’mızda bulur (AY md.70). Memurların çalışma hakkı, kendi sınıfı içinde, kazanılmış hak derecesiyle herhangi bir görevde çalışabilmesidir. Memurun göreceği hizmeti, hizmet yerini, hizmetin gereklerine göre yönetim belirler (DMK md.76). Devlet Memurları Kanunu, hiçbir memurun sınıfının dışında ve sınıfının içindeki derecesinin altında bir derecenin görevinde çalıştırılamayacağı ilke ve kuralını benimsemiştir. Böyle olmakla birlikte yasa, yönetime, memurları meslekleri ile ilgili sınıftan, genel idare hizmetleri sınıfına ya da genel idare hizmetleri sınıfından meslekleri ile ilgili sınıfa geçirebilme yetkisini de tanımıştır (DMK md.71/2). Bundan başka idare, görev ve unvan eşitliği gözetmeden, kazanılmış hak aylık derecesi ile memurları en az bulundukları kadro derecesine eşit, kurumun merkez ya da taşradaki kadrolarına naklen atayabilir (DMK md. 76/1). Buna karşılık bazı kamu görevlilerinin belli bir görevde bulunma hakkı vardır. Bunlar daha çok Devlet Memurları Kanunu’ nun dışında kalan görevlerdir. Üniversite öğretim üyeliği gibi. Ayrıca olağandışı yükselme yöntemine göre bazı memurlar kazanılmış hak derecesinin üzerindeki kadrolara, derece yükselmesindeki süre kaydı aranmaksızın yasada öngörülen koşullar çerçevesinde atanabilirler (DMK md.68/B).

Devlet Memurları Kanunu konuya açıklık getirme yönünden memurlar için de dava ve şikayet hakkının bulunduğunu belirtmiştir. DMK’ye göre; memurlar, kurumlarıyla ilgili resmi ve şahsi işlerinden dolayı müracaat; üstleri ve kurumları tarafından kendilerine uygulanan yönetsel eylem ve işlemlerden dolayı şikâyet ve dava açma hakkına sahiptirler (md.21/1). Müracaat ve şikâyetler, sözlü veya yazılı olarak, en yakın amirden başlayarak silsile yolu ile şikayet edilen amirler atlanarak yapılır (md. 21/2).

Yasalarda belirtilen durumlar dışında, devlet memurunun memurluğuna son verilemez, aylık ve başka hakları elinden alınamaz (DMK md.18). Memuriyet ancak mevzuatta belirtilen durumlardan birisinin gerçekleşmesi ile sona erdirilebilir. Devlet memurlarına, memurlukla ilgili tüm kuralların kendilerine uygulanmasını isteme hakkı da tanımıştır (DMK md. 17). Bu da memur güvenliğinin bir parçasıdır. Güvenlik hakkının diğer bir boyutu da devlet memurlarının görevlerini belli bir güvenlik ortamında yerine getirmeleri olup, bu hem memurlar açısından hem kamu hizmeti yönünden gereklidir. Memurluk bir meslek olarak tanındığına göre, bu mesleğe girenlere, belli koşullaraltında meslek güvenliğinin sağlanması doğaldır.

Devlet memurları hakkındaki ihbar ve şikâyetler, garaz veya mücerret hakaret için, uydurma bir suç isnadı suretiyle yapıldığı ve soruşturma veya yargılamanın tabi olduğu kanuni işlem sonucunda bu isnat sabit olmadığı takdirde, merkezde bu memurun en büyük amiri, illerde valiler, isnatta bulunanlar hakkında kamu davası açılmasını Cumhuriyet Savcılığından isterler (DMK md.25). Memurun görevi dolayısıyla karşılaşabileceği her türlü isnat ve iftiralara karşı korunması, görevin doğru bir şekilde yerine getirilmesinin ön koşulu olarak kabul edilmektedir. Kamu hizmetlerinin görülmesinde tarafsızlık ve eşitlik asıldır. Bu ise her türlü haksız isnat ve iftiralara karşı korunmuş, kendine güveni ve cesareti olan memurlar eliyle gerçekleştirilebilir.

Hizmet içi eğitim, iş yerlerinde maaş veya ücret karşılığında hizmete alınmış ve çalışmakta olan bireylere, görevleriyle ilgili gerekli bilgi ve becerileri kazandırarak, mesleki gelişimlerini sağlamak üzere uygulanan yaygın bir eğitim türüdür. Hizmet içi eğitim; üretim ve hizmette etkililiğin, verimin, kalitenin yükseltilmesi, ürünün üretimi ve tüketimi sürecinde meydana gelebilecek hataların ve kazaların azaltılması, maliyetlerin düşürülmesi, satış ve hizmet sunumunda nitel ve nicel yönden gelişmenin sağlanması, kârın artırılması, vergi gelirlerinin ve tasarruflarının artırılması amacıyla iş gücüne verilen temel meslek eğitimi yanında verim düzeyini yükseltici planlı eğitim etkinlikleridir.

Hizmet içi eğitim verilirken öncelikle temel bazı ilkelerin göz önünde bulundurulması gerekir. Bu ilkeler, “hizmet içi eğitimin sürekliliği ilkesi” ile “doğru eğitimin doğru personele verilmesi ilkesi”dir. Bu eğitimin iş ve mesleki performansla ve ücret, yükselme, disiplin, yer değiştirme gibi diğer yönetim işlevleriyle ilgisinin kurulması gerekir. Bunun yanında “kurum içinde aynı statüdeki personelin hizmet içi eğitimden eşit olarak yararlandırılması ilkei” de önemlidir. Hizmet içi eğitimin temel amacı adaya işin nasıl yapılacağını öğretmektir. Adaylara, daha işe başlamadan önce iş hakkında bilgi verilmelidir ki diğer insan kaynağının yaptığı işler hakkında bilgi sahibi olsun, hizmetler aksamasın. Adaya, hangi birimde çalışacaklarsa o birime ilişkin iş, kural ve hizmetleri anlatmak, işe başladıktan sonra insan kaynağının verimli olmasına çalışmak, ortaya çıkan sorunların çözümünde insan kaynağı katkısını artırmak, insan kaynağının artışıyla ortaya çıkan görev ve sorumluluk artısında varsa eksiklikleri gidermek, kuruluş içi ve dışındaki teknik ve sosyal değişme ve gelişmelerden insan kaynağını haberdar etmek ve bilgilendirmek, farklı bir ortamda verilecek olan hizmet içi eğitim ile insan kaynağının moralini yükseltmek amaç edinilmelidir.

Genel bir çerçeve içerisinde, kamu yönetiminin kendine özgü bazı kural ve uygulamaları hizmet içi eğitim verilmesini zorunlu kılmıştır. Bu zorunluluğun nedenleri arasında hizmete alınmadan önceki bilgilerin çok genel ve eksik olması ya da yetersiz olmasından söz edilebilir. Hizmet içi eğitim ile önceki eğitimin eksik yönlerinin giderilmesi de mümkün hâle gelmektedir. Ayrıca değişen ve gelişen çalışma koşullarına personelin uyumlulaştırılması da sağlanmış olur.

Devlet memurlarının yetişmelerini sağlamak, verimliliğini artırmak ve daha ileriki görevlere hazırlamak amacıyla uygulanacak hizmet içi eğitim, Devlet Personel Başkanlığı tarafından ilgili kurumlarla birlikte hazırlanacak yönetmelikler dâhilinde yürütülür (DMK md.214).

Hizmet içi eğitim faaliyetleri; mesleki faaliyetlere yönelik eğitim, görevde yükselme eğitimleri, idarecilerin eğitilmesi, eğitimcilerin eğitilmesi şeklinde sınıflandırılabilir.

Hizmet içi eğitimle ilgili prosedür bilhassa eğitim sonrasında bir değerlendirme şeklinde ortaya çıkmaktadır. Görevde yükselme veya unvan değişikliği suretiyle atanacakların yazılı ve sözlü sınavda başarılı olmaları gerekir (Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Esaslarına Dair Genel Yönetmelik md. 8). Yazılı sınav kurum ve kuruluşlarca yapılabileceği gibi, Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığına, Millî Eğitim Bakanlığına veya yükseköğretim kurumlarından birine yaptırılabilir. Yazılı sınav, yüz tam puan üzerinden değerlendirilir. Yazılı sınavda en az altmış puan alanlar başarılı sayılırlar (Yönetmelik md. 12). Yazılı sınavda en yüksek puan alan adaydan başlamak üzere ilan edilen kadro veya pozisyon sayısının beş katına kadar aday sözlü sınava alınır. Son adayla aynı puana sahip olan personelin tamamı sözlü sınava alınır. Sözlü sınavda yüz üzerinden en az yetmiş puan alanlar başarılı sayılır (Yönetmelik md. 12 A). Görevde yükselme suretiyle ilan edilen boş kadro veya pozisyon sayısı kadar atama yapılmasında başarı puanı esas alınır. Başarı puanı, yazılı ve sözlü sınav puanlarının aritmetik ortalaması esas alınmak suretiyle tespit edilir ve kurumların resmi internet sitesinde ilan edilir (Yönetmelik md. 12 B). Yükselme için değinilmesi gereken bir nokta da disiplin şartıdır. Kurumlar atama yapacakları kadrolar için başvurularda aranacak disiplin şartını çıkaracakları özel yönetmeliklerinde belirler (Yönetmelik md. 7).

Hizmet içi eğitimin performansa olumlu etki edebilmesi için başlıca şu hususlara dikkat etmek gerekir; hizmet içi eğitim faaliyetleri sonunda verilen belgeler atama, yer değiştirme ve yükselmede etkili olmalıdır. Aksi takdirde bu faaliyetlere katılım düşmektedir. Hizmet içi eğitim; verimlilik artışı, meslekte ilerleme ilişkisi başta öğretmenlik olmak üzere tüm meslek dallarında meslek basamaklarının oluşmasında ölçüt olarak kullanılmalıdır. Hizmet içi eğitim faaliyetleri sonunda katılan personelin özlük haklarında olumlu yönde bir değişiklik yapılmadığı için yetiştirilen eleman kurum değiştirerek, daha iyi çalışma koşullarını tercih etmektedir. Hizmet içi eğitim faaliyetlerinde görevli öğreticilere ödenen ek ders ücretlerinin ve kursiyerlere ödenen yollukların düşüklüğü bu faaliyetlere olan ilgi ve katılımı düşürmektedir. Meslekte ilerleme ve üst basamaklardaki görevlere gelme, hizmet içi eğitim faaliyetleri sonunda başarılı olma şartına bağlanmalıdır.

Eğitimciler için yalnız konunun bilinmesi yeterli sayılamaz, bilgileri en iyi biçimde öğretebilme yeteneklerinin de bulunması gereklidir. Hizmet içi eğitimde görev alacak eğitimcilerin saptanması ve gerekiyorsa yetiştirilmesi yönetmeliklerce kurumun kendi sorumluluğuna verilmiştir. Genellikle verilecek eğitimin konusu üzerinde çalışan üniversite öğretim elemanları bu konuda görevlendirilir. Ülkemizde uzmanlık alanlarına yönelik hizmet içi eğitim verecek eğitimcilerin sayıca eksikliği, olanların yetersizliği problem teşkil eder. Bazı kurumlar bu problemi, eğitimcilerini de kendileri yetiştirme yoluna giderek çözme yoluna gitmiştir. Eğitimci yetiştirme eğitimleri için kurum bünyesinde çalışan personele öncelik verilmektedir.

Bu tür hizmet içi eğitimlerde amaç mesleki bilgiyi ön plana çıkarmak ve personelin, teknolojinin bütün alanlara yansıması ve diğer sosyolojik, siyasi etkenlere, değişen mesleki bilgilere uyumu olup, personelin kişisel gelişimi ön plandadır. Örneğin, Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde yer alan Küçükleri Koruma Şubelerinde, çalışan elemanların çocukların hakları, özellikleri ve ihtiyaçları konularında bilgilendirilmesi hizmet içi eğitim kapsamına alınmıştır. Yine idareci, öğretmen, memur ve teknisyenlere bilgisayar kursu; rehber öğretmenlere rehberlik semineri; okulların proje ekiplerineyse Avrupa Birliği proje hazırlık ve yaygınlaştırma faaliyet seminerleri bu tür eğitime örnek gösterilebilir.

Hizmet içi eğitim yöntemleri başlıca üç grupta toplanabilir:
• Bilgilendirme ve örgün eğitim yöntemleri
• Benzetim yöntemleri
• İşbaşında eğitim yöntemleri.

1- Bilgilendirme ve örgün eğitim yöntemleri; seminerler, kurs ve konferanslar, resim gösterme, okuma listesi verme, interaktif multimedia (CDROM, video) gösterimi, kapalı devre televizyonla eğitim, sistemli gözlemleme, duyarlılık eğitimi, laboratuvar, grup eğitimi, örgüt geliştirme (örgütsel verilerin analizi) eğitimidir.

2-Benzetim yöntemleri; örnek olaylara göre eğitim, eksik bilgilerle tahmine dayalı sorun çözme eğitimi, rol alma eğitimi, programlı grup alıştırmaları, görevlendirme modelleri eğitimi, yönetim stratejisi ve taktik (oyunları) eğitimi, değerlendirme merkezi eğitimi, davranış modelleme eğitimidir.

3- İşbaşında eğitim yöntemleri; çıraklık eğitimi, eşik eğitimi, işbaşında uygulama eğitimi, oryantasyon eğitimi, dönerli iş değiştirerek çalışma, staj görme, kilit görevlere hazırlama, mesleki yol gösterme-yetiştirmedir.

Evet verilebilir. Ancak yurt dışında personele verilecek hizmet içi eğitim açısından, hizmetle ilgili hususların ancak yabancı memlekette sağlanma zorunluluğunun bulunması gerekir. Mevzuat çerçevesinde ve zorunlu hizmet karşılığında kamu görevlileri eğitim amacıyla yurt dışına gönderilebilir.