Memuriyete Giriş ve Atama İşlemleri

Hiç kimsenin isteği dışında memur olmaya zorlanamaması; memur olmanın kişinin isteğine bağlı olması.

Memurluğa girişte, bireyler arasında görevin gerektirdiği niteliklerin dışında bir ayırım yapılmayarak aynı hukuki durumda olanlara aynı hukuki muamelenin yapılması.

Kanunun belli bir durumda belli bir kararı almayı idareye emretmesi; idarenin yetkiyi kullanıp kullanmamak konusunda takdir hakkının olmaması durumunda bağlı yetki söz konusudur.

Bir ferdi belirli bir devlete bağlayan bağ olan vatandaşlık, siyasi bir kamu hakkı olup (AY md.66), kamu hizmetine girme hakkının sadece Türklere ait olduğu Anayasa md.70/1’de vurgulanmıştır. Vatandaşlık hakkı, siyasal kamu haklarından birisi olduğu için sınırlanması ancak kanunla olur. Avrupa Birliği memurları ise Avrupa Birliği’ne üye devlet vatandaşları arasından seçilir. AB’ne üye devlet vatandaşları Avrupa Birliği vatandaşıdır. AB vatandaşlığı gerçek bir vatandaşlık değildir. Ancak kimi haklardan yararlanmayı sağlamaktadır. Serbest dolaşım, iş kurma imkânlarından yararlanma gibi. 

Devlet Memurları Kanunu’nda genel kural on sekiz yaşını tamamlamadır (DMK md.40). Bir
meslek veya sanat okulunu bitirenler, en az on beş yaşını doldurmuş olmak ve Medeni Kanun’un 12.
maddesine göre, kazai rüşt kararı almak şartı ile devlet memuru olabilirler (DMK md.40/2). Söz
konusu on beş yaşı bitirme istisnası daha çok ebe, bahçıvanlık okulu gibi meslek veya sanat eğitimi
veren öğretim kurumlarının mezunları arasında rastlanmakta olup bunlar orta öğretim derecesinde
eğitim yapan kurumlar olduklarından mezunlarının okulu bitirdikleri yaş ile devlet memuriyetine
girebilmeleri için gerekli yaş arsında uzunca bir zaman farkı kaldığından, kanun koyucu bu yolla
insan gücü israfı ve muvazaalı usullere başvurulmasının önüne geçmek istemiştir. Kanun’da açıkça belirtilmediğinden evlenme yolu ile kazanılan rüştün memuriyete girme hakkını veremeyeceği sonucuna
ulaşılabilir. Öte yandan yaş tashihi durumlarında tashih edilen ve mahkemece belirlenen yaş durumu
esas alınmalı ve koşullarda eksikliğin olup olmadığı buna göre belirlenmelidir.

Ülkemizde olduğu gibi askerliğin zorunlu bir vatandaşlık ödevi olduğu ülkelerde aranan bir koşuldur. Bu bağlamda memuriyete giriş bakımından askerlikle ilgisi bulunmama koşulu getirilmiştir. Diğer bir değişle ya askerliğini yapmış ya da askerliğe elverişli olmadığına dair sağlık kurulu raporu almış olmak gerekir. Şu hâlde askerliği mutlaka yapmış olmak değil, onunla ilgisinin bulunmaması önemlidir. Askerlik mükellefiyetinin ifa şekli ve süresi de bu bakımdan önemli değildir. 1111 sayılı Askerlik Kanunu’na göre askere giriş yaşı kural olarak yirmidir. Bu nedenle henüz askerlik çağına gelmemiş olmasına rağmen diğer koşullara sahip olanlar memur olabilirler. Bunların dışında askerlik çağına gelenler ise, ya askerliğini erteletmiş olmalı ya da yedek sınıfa geçirilmiş olmalıdır. Bu durumlarını ilgili askerlik şubesinden alacakları belge ile kanıtlamaları gerekir.

Kurumların özel kanunlarıyla veya genel, objektif nitelikteki düzenleyici işlemlerle özel koşullar
getirilebilir. Özel koşul olarak belirli bilgi düzeyi, fiziksel performans veya yeterlilik, yaş sınırlaması, iş tecrübesi, cinsiyet gibi özellikler aranabilir. Örneğin, avukatlık hizmetleri sınıfında istihdam
için avukatlık stajını yapıp avukatlık sınavını kazandıktan sonra baroya kayıtlı olmak; zabıt katibi
olabilmek için daktilo, bilgisayar kullanabilmek; Dışişleri Bakanlığının yurt dışı teşkilatında çalışabilmek için yabancı dil bilmek; genel idari hizmetler sınıfında yer alan şoför kadrosuna atabilmek için sürücü belgesine sahip olmak gibi. Ancak özel koşullar kişi hak ve hürriyetlerinin özüne dokunur nitelikte olamaz. Ayrıca özel koşullar ancak görevin
gerektirdiği niteliklere uygun olarak belirlenebilir (AY md.70/2) ve genel koşullara aykırı olamaz.
Danıştay kararına göre, “Davacının, kanun, tüzük, yönetmelik yerine, sınav kılavuzunda getirilen yaş koşulunu taşımadığından bahisle atama talebinin reddi yolundaki işlemde hukuka uyarlık bulunmamaktadır.” (D. 12.D., E. 2006/970, K. 2006/4488, T. 08.11.2006, (www.kazanci.com.tr)).

Sınav bir ölçme-değerlendirme yöntemidir. Liyakatin belirlenmesinde önemli bir göstergedir. Belirtelim ki, memuriyete giriş sınavının düzenlenmesinde ilgilinin hilesi veya yalan beyanından kaynaklanmayan, idarenin hatalı ve usulsüz işlemleri, işlemin tesis edildiği tarihten itibaren dava açma süresi içerisinde geri alınabilir. Bu süre geçtikten sonra geri alma idari istikrar ve güven ilkelerine aykırılık oluşturur (D. 5.D., E.1995/2951, K.1995/1071, DD., S.90, sh.1217). Genel ve özel şartları sağlayan her Türk vatandaşı idareye başvurarak memur olarak atanmasını sağlayamaz (Akyılmaz/Sezginer/Kaya, sh. 664.). İdare boş kadroları tespit ederek bu kadrolara atama yapmak için her zaman sınav açabilir. İdare, boş olan kadroya atama yapıp yapmama konusunda sahip olduğu takdir yetkisini kullanarak harekete geçtiği andan itibaren tesis ettiği işlemler yargı denetimine açıktır.

Devlet memurluğuna girmek isteyenlerden yarışma sınavını kazanmış bulunanlarla, sınavsız olarak kabul edilenlerden ihtiyaca göre alınacaklar, kurumlarınca “memur adayı” olarak atanırlar. Adaylık döneminde kişi, disiplin amirleri tarafından sınanmaktadır (DMK md.54-58). Dolayısıyla adaylık esasen eğreti ve asli memuriyete göre daha az güvenceli bir hukuki durumu ifade eder.

Sınavlarda başarılı olanlardan devlet memurluğuna girmek isteyenler başarı listesindeki sıraya ve DMK
md.47’ye göre ilan edilen kadro sayısı kadar kurumlarınca memur adayı olarak atanırlar. Aday olarak
atanmış devlet memurunun adaylık süresi bir yıldan az iki yıldan çok olamaz ve bu süre içersinde aday
memurun başka kurumlara nakli yapılamaz (DMK md.54). Alman Memur Hukukunda, bu süre azami 5
yıla kadar çıkabilmektedir.

Kurumlarca memur adayı olarak yapılan atama tek taraflı idari bir tasarruftur. İdare, yarışma sınavı
sonunda ilgili kişiyi memur adayı olarak atayıp atamamakta bir takdir yetkisine sahiptir. Ancak, bu yetki
tamamen serbest kullanılamaz. Danıştay kararlarından anlaşılacağı üzere bu yetki kamu yararı ilkesinin
gözetilmesiyle sınırlıdır. Devlet memurluğuna ilk defa girecekler sınav ve adaylık şartlarını yerine getirmekle yükümlü tutulmuşlardır. Hâlen memur olarak çalışan ve daha önce adaylık hükümlerinden geçen
memurların başka bir göreve atanmalarında ikinci kez adaylık hükümlerine tabi olmamaları doğaldır.

Aday memur, asli memurdan farklıdır. Adaylık süresi içinde temel, hazırlayıcı eğitim ve staj devrelerinin her birinde başarılı olan ve bu süre içinde adaylığı kaldırılan kişilere asli memur denir. Aday memur, sınav ve değerlendirmeye tabi tutulur. Sınav; temel ve hazırlayıcı eğitim dönemleri sonunda yapılacak değerlendirmeler için bilgi seviyesini ölçme işlemidir. Değerlendirme; temel ve hazırlayıcı eğitim dönemleri sonunda yapılacak sınavlar ile staj dönemi sonundaki bilgi seviyesini ölçme işlemini ifade eder. Memur adaylarının eğitim devresinin her birinde başarılı olması zorunludur. Eğitim devrelerinin herhangi birinde 60 puanın altında not alanlara usulüne uygun olarak duyuru yapılmalı ve itirazlarını müteakip başarısızlığın kesinleşmesi hâlinde adaylık süresi içinde DMK’nın 56. maddesi gereğince ilişikleri kesilmelidir.

Devlet Memurları Kanununun 56- 57. maddelerinde adaylığın sona ermesi ile ilgili düzenlemeler
yer almaktadır. Asli memurluğa atanma ile de aday memuriyet sona erer. DMK md. 58’de, “Adaylık
devresi içinde eğitimde başarılı olan adaylar disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onayı ile
onay tarihinden geçerli olmak üzere asli memurluğa atanırlar. Asli memurluğa geçme tarihi adaylık süresinin sonunu geçemez.” hükmü yer almaktadır. Atamaya yetkili amirin onayı ile asli memurluğa atanılır.

Adaylık süresi içinde temel ve hazırlayıcı eğitim ve staj devrelerinin her birinde başarısız olanlarla adaylık süresi içinde hâl ve hareketlerinde memuriyetle bağdaşmayacak durumları, göreve devamsızlıkları tespit edilenlerin disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onayı ile ilişkileri kesilir. İlişkileri kesilenler ilgili kurumlarca derhâl Devlet Personel Başkanlığına bildirilir (DMK md.56).

Adaylık devresi içinde eğitimde başarılı olan adaylar disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onayı ile onay tarihinden geçerli olmak üzere asli memurluğa atanırlar. Asli memuriyete geçme tarihi adaylık süresinin sonunu geçemez (DMK md.58). Asli memurluğa atanabilmek için aday memurun;
1-Adaylık süresini doldurmuş olması, 2-Adaylık devresinde eğitimde başarılı olması, 3-Atanmasının onaylanması gereklidir. Atama işlemi yapılıp henüz tebliğ edilmeden kadroya yeniden atama yapılmasının hukuksal durumuna değinilmesinde de fayda vardır. Atama işlemi usulüne uygun olarak yapıldığı hâlde, henüz
ilgilisine tebliğ edilmemiş iken aynı kadroya başka birinin atanması hâlinde, bu işlem hukuken geçerli
olabilir mi? 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümlerine göre nasıl ki kadrosuz devlet memuru
çalıştırmak mümkün değilse, dolu olan bir kadroya da ikinci defa atama yapılması mümkün değildir.
Yasal prosedüre uyularak, yani yetki açısından gerekli şartlara uyularak yapılan atama işlemi, henüz
ilgilisine tebliğ edilmese dâhi hukuken geçersiz sayılamaz. Kanunda öngörülen bütün şartları taşıdığı
hâlde bir kimsenin memur olarak atanmaması konusunda ise idarenin takdir yetkisi vardır. Kadro ilanı müstakil
bir işlem, atama ise ayrı bir idari işlemdir.

Memurların kanuni izin, geçici görev, disiplin cezası uygulaması veya görevden uzaklaştırma nedenleriyle işlerinden geçici olarak ayrılmaları hâlinde yerlerine kurum içinden veya diğer kurumlardan veya açıktan vekil atanabilir. Bir görevin memurlar eliyle vekaleten yürütülmesi hâlinde aylıksız vekalet asıldır.

İki defadan fazla olmamak üzere memurluktan kendi istekleriyle çekilenlerden veya DMK hükümlerine göre çekilmiş sayılanlardan tekrar memurluğa dönmek isteyenler, ayrıldıkları sınıfta boş kadro bulunmak ve bu sınıfın niteliklerini taşımak şartıyla ayrıldıkları tarihte almakta oldukları aylık derecesine eşit bir derecenin aynı kademesine veya 71. madde hükümlerine uyulmak suretiyle diğer bir sınıfta eşit derecedeki kadrolara atanabilirler. DMK’ye tabi olmayan personelden kendi istekleri ile görevinden çekilmiş olanlar, boş kadro bulunmak ve gireceği sınıfın niteliklerini taşımak kaydı ile, bu Kanun’a tabi kurumlardaki memuriyetlere atanabilirler.

Aynı Kurumun başka başka yerlerde bulunan aynı sınıftaki memurları, karşılıklı olarak yer değiştirme suretiyle atanmalarını isteyebilirler. Bu isteğin yerine getirilmesi atamaya yetkili amirlerince uygun bulunmasına bağlıdır.

Devlet Memurları Kanunu’ nun atanma, sınavlar, kademe ilerlemesi ve derece yükselmesine ilişkin düzenlemeleri dışında, derece aylığı ile atama yapılabilen memurluklardır.

İlk defa veya yeniden ya da yer değiştirme suretiyle; a) Aynı yerdeki görevlere atananlar atama emirlerinin kendilerine tebliğ gününü, b) Başka yerdeki görevlere atananlar, atama emirlerinin kendilerine tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde o yere hareket ederek belli yol süresini izleyen iş günü içinde işe başlamak zorundadırlar. Savaş ve olağanüstü hâllerde bu süre Cumhurbaşkanı kararı ile kısaltılabilir. Bu süreler; 1-Kanuni izinlerin kullanılması veya geçici bir görevin yapılması sırasında başka bir göreve atanan memurlar için iznin veya
geçici görevin bitimi, 2-Hesaplarını, yerlerine gelenlere devir zorunda bulunan sayman ve sayman mutemetleri için devrin sona ermesi, 3-Eski görevlerine devamları kurumlarınca yazılı olarak tebliğ edilenler için yerlerine atanan memurların gelmesi veya yeni görev yerlerine hareketlerinin kurumlarınca tebliği tarihinde başlar. Yer değiştirme suretiyle yapılan atamalarda memurlara atama emirleri tebliğ edilince yollukları, ödeme emri aranmaksızın, saymanlıklarca derhâl ödenir.