MEDYADA YAPIM

TRT Çocuk kanalı 24 Ekimde test yayınlarına başlamış ve 1 Kasım 2008’de resmî açılışını gerçekleştirmiştir.

Çapraz tekelleşme olarak adlandırılan birleşme türünde, medyanın bir türünde faaliyet gösteren bir kuruluşun diğer medya alanlarında da faaliyete başlamasıdır.

Prime time: Televizyon yayınlarının en çok izlendiği zaman dilimidir.

Yapım kavramı, geleneksel (sinema, radyo ve televizyon) ve dijital medyada(internet, web siteleri, sosyal ağlar, video paylaşım sitelerini, podcast, internet gazeteleri, müzik kayıtları, mobil, internet, e-posta, bilgisayar oyunları, sanal gerçeklikler, her türlü ses ve görüntü paylaşım uygulamaları vb. ) bir içeriğin hazırlanması için gerekli tüm çalışmaları açıklayan bir kavramdır. Yani yapım her türlü radyo ve TV programlarını, reklam ve sinema filmlerini, dijital medya için üretilen ses ve video içeriklerini ifade eder.

Medya kavramı, kitle iletişimini ve bu iletişimi sağlayan teknolojiyi, araçları, sembolleri, işletmeleri, kitle iletişimi süreçlerindeki bütün değerleri kapsa[1]yan genel bir tanımlamadır (Kozma, 2005: 179). Medya “her türlü ses, görüntü ve metin paylaşımına olanak veren ortamlar ve süreçlerin tümü”dür. Medya kavramı, sadece geleneksel ve dijital kitle iletişim araçlarındaki içerikleri değil, bu içeriği oluşturan ve aktaran, yayınlayan bütün kurum ve kuruluşları da kapsayan büyük bir sektörü ifade eder.

Matbaanın bulunması, ardından gazete ve dergi yayınlarının başlaması bireylerin içinde bulundukları ortamdaki sözel iletişim biçimlerini değiştirip yazılı hâle getirmiştir. 1827’de fotoğrafın, 1837’de telgrafın, 1876’da telefonun, 1894’te sesin kaydedilmesiyle plağın, 1895’te hareketli görüntüler sağlayan sinemanın, 1920’de radyonun ve 1936’da da televizyonun bulunması iletişimde görsel işitsel bir yapıya geçilerek önemli değişimlerin yaşanmasına yol açmıştır. Geniş kitlelerin aynı anda ve ucuz bir şekilde kitle iletişim araçlarına erişmesiyle kitle iletişim araçlarına sahip olmak, içerik üretmek, yayınlamak ve onları kontrol etmek çok önemli hâle gelmiştir.

Bir yapım çok sayıda kişinin uzmanlığını, deneyimini, özverisini, emeğini ve yaratıcılığını ortaya koyduğu ekip çalışmasıyla gerçekleştirilir. Ekip kimlerden oluşursa oluşsun, bir programın yapımcısının bütün toplantıları koordine etmesi, bütün aksaklıklardan haberdar olması, işleyişin nasıl ilerlediğini izlemesi gerekir. Yapımın türüne göre yapım sürecinde çalışan kişi sayısı ve çeşitliliği değişebilir. Bu süreçte önemli olan yapımcı tarafından bütün ekiplerin birbiriyle eş güdüm içinde olması ve koordinasyonunun sağlanması, tüm çalışanların etkili ve yaratıcı bir yapım çalışması için gerekli motivasyonun oluşturulmasıdır. Yapımcı (Producer-Prodüktör) her türlü yapım için bir fikrin ortaya çıkmasından yayınlanmasına kadar olan süreçte gerekli bütün unsurları planlayan, yapım için gerekli finans kaynaklarını bir araya getiren, yazar, yönetmen, oyuncular ve teknik ekiple sözleşmeler yapan, çekimi organize eden ve yöneten kişidir.

Yöndeşme/ yakınsama; sayısallaşma ile bilişim, telekomünikasyon ve geleneksel medya alanlarının, ekonomik, teknik ve sektörel düzeyde yeni medya ile iç içe geçmesi, televizyon, bilgisayar, telefon gibi araçların bir araya gelerek yeni ürünler ve hizmetler meydana getirmesini ifade eder. Günümüzde globalleşme, bilgi, iletişim, yayın ve yapım teknolojisindeki gelişmeler, medyanın sahiplik yapısı, finans durumu, yoğunlaşma, rekabet, çeşitlilik, yöndeşme, içerik üretimi, izleyicilerin sahip olduğu televizyon, uydu, internet ve akıllı telefon gibi araçlar ve içeriğe erişimi, dağıtımı, yapım ve yayın teknikleri, izleyici ölçümleri, yasal düzenlemeler ve denetim gibi çeşitli unsurlar medya sektörünün faaliyetlerini etkilemektedir.

Prime time: Televizyon yayınlarının en çok izlendiği zaman dilimidir.

İzlenme payı: Bir televizyon kanalının ve programın belli bir zaman diliminde açık olan televizyon izlemelerinden aldığı paydır.

İzlenme oranı (reyting): Bir zaman diliminde her dakikaya düşen ortalama izleyici yüzdesidir.

Yazılı metin ve sabit görsel materyallerin (fotoğraf, resim, çizim vb.) yer aldığı medya türüne basılı medya adı verilir. Günlük yayın yapan gazete ve değişik periyotlarla (haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık vb.) yayımlanan dergi basılı medyanın en temel iki aracıdır. Kitap, gazete, dergi, broşür, afiş, ilanlar vb. kitlelere yönelik basımı yapılan ürünler de yapım endüstrisi ürünleri olarak değerlendirilir. Gazete ve dergilerin gelirleri; belli bir ücret karşılığında satılması, reklam, ilan, küçük ilanlar, basın ilan kurumu tarafından dağıtımı yapılan resmî ilanlar, insert’ler ve haber reklam (advertorial) vb. faaliyetlerden oluşmaktadır. Radyo ve televizyonun gelişimi ile tiraj kaybeden basın, yeni medyanın gelişimi ile birlikte âdeta ölüm kalım savaşı vermekte, baskı giderlerini karşılayamamakta, bu nedenle bazı gazeteler sadece dijital mecrada yayın hayatını sürdürmektedir. Basın ticari reklamlar dışında kamu ilanlarından da reklam geliri elde etmektedir. Açık hava reklamları için yapılan her türlü basılı malzemeler de reklam amaçlı basılı ürünlerdir.

Podcast işitsel bir medya ürünüdür.

Konkur açma, reklam verenin, belirlediği ajanslara bir bilgilendirme (brief) vermesiyle başlayan, ajansların kısa bir zaman diliminde strateji, yaratıcılık ve medya planlaması içeren bir kampanya önerisi hazırlaması ve reklam verenin kampanyayı en iyi şekilde yapacak ajansın seçilmesini sağlar. Reklam sektöründe çok kullanılan “konkur” kavramı, reklamverenin çalışacağı ajansı seçim işlemini başlatmasını anlatır. “Konkur açmak”, “konkura çıkmak” kavramları reklam verenin, belirlediği ajansları çağırıp, şirketin mevcut durumu ve hedefleri konusunda “brief” vererek, ajanslardan bir kampanya önerisi istemesini anlatır.

Brif (brief): Reklamverenin halkla ilişkiler ve reklam kampanyası, grafik tasarımı ya da reklam filmi gibi gerçekleştireceği bir iletişim faaliyeti için halkla ilişkiler ve reklam ajansı, yapım şirketi gibi hizmet kuruluşlarına sipariş edeceği çalışmayla ilgili beklentilerini bildirmek ve ajansa yol göstermesi amacıyla, sorunun ne olduğunu, hedef kitlesi, ürün ve hizmet özellikle[1]ri, pazar yapısı, rakipleri gibi bilgileri ilettiği özet yazılı belge ya da sözlü açıklamdıra (Gülsoy 1999:57).

Tam Hizmet Ajansı, radyo, televizyon, sinema, gazete ve dergiler gibi mecralardan mağaza vb. satış ortamlarındaki reklamlara, marka adı yaratmaktan kurumsal kimlik oluşturmaya, halkla ilişkiler faaliyetlerinden, fuar vb. etkinliklerdeki tanıtım faaliyetlerine, web sitesi tasarımından sosyal ağlar için çeşitli içerikleri tasarlayıp üretmeye kadar, çeşitli alanlardaki tanıtım etkinliklerini belli bir planlama ile sunan ticari işletmelerdir (Köse, 2017: 23).

Butik Ajans, sınırlı alanda, etkili hizmet verebilen, yaratıcı hizmetlere yoğunlaşan, az sayıda yaratıcı çalışanın olduğu küçük işletmelerdir.

Modüler Hizmet Ajansı, farklı hizmetleri ayrı ayrı sunabilen ajans türüdür. Reklamverenle uzun süreli ve kapsamlı bir sözleşme ile değil, belli bir iş için anlaşma yapabilir. Modüler yapıları nedeniyle, farklı işleri yapabilme kabiliyetleri vardır.

Kurum İçi Halkla İlişkiler ve Reklam Birimi, bazı büyük şirketlerin ve kurumların kendi bünyesinde kurum içi halkla ilişkiler ve reklam birimleri bulunabilir. Bu bölümler, halkla ilişkiler faaliyetleri ve bir reklam kampanyası planlaması yapabilir, hatta olanakları ölçüsünde reklam filmi de üretebilir. Kurum içi reklam faaliyetinin maliyeti düşük olması, kurumun yapısını iyi tanıma nedeniyle etkili reklam kampanyası tasarlayabilme gibi avantajları yanı sıra, objektif bakış yansıtamama, amatör yaklaşım gibi dezavantajları da vardır.

Uzmanlaşmış Ajanslar, turizm, otomotiv, kozmetik, gıda gibi belli sektörlerde ya da belli demografik gruplara yönelik çalışan ve sadece çalıştıkları alanda uzmanlaşmış ajanslardır. Bazı alanlardaki ürün ve hizmet tanıtımında uzmanlaşmış ajanslarla çalışmak daha güvenilir sonuçlar getirebilir ve bazı sakıncaları önleyebilir.

Rolodeks Ajans, işin niteliğine göre değişik alanlardaki serbest çalışan (freelance) uzmanlarla çalışma yöntemiyle üretimde bulunur. Rolodeks ajanslar, işe göre iş gücünü bir araya getirerek hizmet üretir. Reklama ayrılan bütçeye göre bir alandaki en yetkin uzmanları sözleşme ile çağırmak mümkünken, o yetkin kişilerin o sırada başka bir işle meşgul olma olasılığı da dezavantaj olarak görülebilir.

İnteraktif Reklam Ajansları, sayısal teknolojinin getirdiği olanaklar her alanda olduğu gibi reklamcılıkta da yeni iş modellerini ortaya çıkarmıştır. Dijital ajanslar olarak da adlandırılan interaktif reklam ajansları, geleneksel reklam ajanslarının verdiği hizmetlerden farklı olarak sosyal medya reklamları, 360 derece video çekimleri, etkileşimli pazarlama stratejileri geliştirme, yazılım gerektiren e-ticaret sitesi yapımı, 3 boyutlu animasyon, WebAr, sanal gerçeklik vb. hizmetleri sunmaktadır.

Dilimize İngilizce “media” sözcüğünden geçen medya kavramı “araç”, “ortam” anlamına gelen “medium” sözcüğünün çoğuludur. Medya “her türlü ses, görüntü ve metin paylaşımına olanak veren ortamlar ve süreçlerin tümü”dür Günümüzde medya kavramı; gazete, dergi, sinema, radyo ve televizyon gibi geleneksel kitle iletişim araçları ile internetin ortaya çıkmasıyla yaygınlaşan web siteleri, mobil uygulamalar, sosyal medya ağları gibi çok geniş dijital medya araçlarını kapsamaktadır. Yapım kavramı ise geleneksel (sinema, radyo ve televizyon) ve dijital medyada(internet, web siteleri, sosyal ağlar, video paylaşım sitelerini, podcast, internet gazeteleri, müzik kayıtları, mobil, internet, e-posta, bilgisayar oyunları, sanal gerçeklikler, her türlü ses ve görüntü paylaşım uygulamaları vb. ) bir içeriğin hazırlanması için gerekli tüm çalışmaları açıklayan bir kavramdır. Yani yapım her türlü radyo ve TV programlarını, reklam ve sinema filmlerini, dijital medya için üretilen ses ve video içeriklerini ifade eder.

TİAK: 1990’lı yıllarla birlikte özel yayıncılıkla birlikte televizyon reklamlarının önemi giderek artmış ve izleyici ölçümleri önem kazanmıştır. Günümüzde dijital medyanın giderek yaygınlaşmasına ve reklam pastasından aldığı payın çok yükselmesine rağmen televizyon reklamları önemini hâlâ sürdürmektedir. Televizyon reklamlarının medya planlamasında izleyici tercihlerini bilmek büyük önem taşımaktadır ve televizyon izleyici ölçümleri günümüzde elektronik olarak gerçekleştirilmektedir. Dünyada birkaç şirketin tekelinde olan izleyici ölçümleri, yüksek maliyetli bir iştir ve büyük organizasyon gerektirmektedir. Bu nedenle Türkiye’de, 1992 yılında Reklam Verenler Derneği, Reklamcılar Derneği ve televizyon kuruluşları bir araya gelerek TİAK (Televizyon İzleme Araştırmaları Komitesi) adlı bir örgüt kurmuş ve izleyici ölçümleri yaptırmaya başlamıştır. 2010 yılında şirket olarak yapılanan TİAK’ın kuruluş amacı, objektif kriterlerle izleyici ölçümleri yaptırmaktır. Ölçüm işi de ihale ile izleyici ölçüm işini yapan uluslararası şirketlere verilmektedir. Elektronik izleyici ölçümleri, istatistiki yöntemlerle belirlenmiş evreni temsil eden hanelerdeki izleme davranışlarını ölçer. Mevcut ölçüm sisteminde, Türkiye İstatistik Kurumundan (TÜİK) alınan bilgiler doğrultusunda, SES adı verilen farklı eğitim ve sosyoekonomik seviyedeki grupları temsil eden hanelerdeki televizyonlara “people meter” adı verilen cihazlar yerleştirilir. Ev halkında her bireyin televizyon izlemeden önce basacağı tuşların yer aldığı uzaktan kumanda cihazı vardır. Böylece televizyon izleyen bireylerin yaş vb. özelliklerini bilmek de mümkün olmaktadır. Bu cihazlardan gelen veriler bir merkezde toplanır ve izlenme oranlarına ilişkin detaylı bilgiler raporlanarak abonelere dağıtılır. İzleyici ölçümleme sisteminde izleyici ve televizyon programlarına ilişkin çeşitli açılardan farklı ve detaylı raporlar elde etmek mümkündür. Bu veriler medya kuruluşlarının kendi tanıtımını yapmak için de kullanılmakta, haber siteleri günlük izlen[1]me oranları bilgileri yayınlamaktadır. Günlük kullanımımıza giren reyting (izlenme oranı) kavramı, dakika başına düşen ortalama izleyici sayısını, “share” (izlenme payı) kavramı bir kanalın bir zaman diliminde o sıra açık olan televizyonlardan aldığı izlenme payını anlatır. İzleyici ölçüm sistemi ile hedef kitlenin özellikleri ve tercihleri belirlenebildiği için televizyonda yayınlanacak reklam yayınlarının planlaması da bu verilere göre yapılmaktadır.

Matbaanın bulunması, ardından gazete ve dergi yayınlarının başlaması bireylerin içinde bulundukları ortamdaki sözel iletişim biçimlerini değiştirip yazılı hâle getirmiştir. 1827’de fotoğrafın, 1837’de telgrafın, 1876’da telefonun, 1894’te sesin kaydedilmesiyle plağın, 1895’te hareketli görüntüler sağlayan sinemanın, 1920’de radyonun ve 1936’da da televizyonun bulunması iletişimde görsel işitsel bir yapıya geçilerek önemli değişimlerin yaşanmasına yol açmıştır. Geniş kitlelerin aynı anda ve ucuz bir şekilde kitle iletişim araçlarına erişmesiyle kitle iletişim araçlarına sahip olmak, içerik üretmek, yayınlamak ve onları kontrol etmek çok önemli hâle gelmiştir.

Bir medya ürünü olan yapım ya da prodüksiyon, bir tasarıyı gerçekleştirmek ve fikri somut bir ürüne dönüştürmek için yapılan işlerin tümü olarak tanımlanmaktadır. Yapım, sinema, radyo ve televizyonda bir fikrin senaryoya,
senaryonun da filme ya da programa dönüştürülmesi için yapılan faaliyetlerin tümüdür. Medya uygulamaları açısından yapım bir fikrin sinema filmi, televizyon programı, radyo spotu, televizyon tanıtım programı, reklam filmi spotu, dijital medya için bir video içeriğin ya da uygulamanın, yapım öncesi aşamadan çekimlerin yapılması, kurgulanması ve yayınlanmasına kadar olan işleri kapsar.

“Medium” sözcüğünün çoğulu “media”dır. Sözcüğün Türkçe karşılığı olan medya dilimizde hem tekil hem de çoğul kullanılmaktadır. Medyalar sözcüğü kullanım itibarıyla yanlış olsa da dilimize yerleştiğinden kullanımı doğru kabul edilmektedir.

Yapımcı her türlü yapım için bir fikrin ortaya çıkmasından yayınlanmasına kadar olan süreçte gerekli bütün unsurları planlayan, yapım için gerekli finans kaynaklarını bir araya getiren, yazar, yönetmen, oyuncular ve teknik ekiple sözleşmeler yapan, çekimi organize eden ve yöneten kişidir. Yapımcı ayrıca, gerçekleştirilen bir yapımın dağıtım ve pazarlama aşamaları boyunca tüm yönetsel ve parasal sorumluluğunu da taşımakta, kimi zaman programın sanatsal yönüne de katkı vermektedir. Ayrıca yapım, halkla ilişkiler ve reklam faaliyetleri için gerçekleştiriliyorsa yapımcının bu görevlere ilave olarak yönetmenle ajansı arasındaki iletişimin sağlanması, yapımın tahmini maliyetinin belirlenmesi, yönetmenin ve teknik ekibin kimlerden oluşacağına karar verilmesi gibi görevleri de bulunmaktadır. Müzik eserlerinin ürüne dönüşmesinde, sinema filminin ortaya çıkmasında, radyo ve televizyon programlarının üretilmesinde, dijital medya için ses ve görsel içerik üretilmesinde de bütün süreçlerden sorumlu kişi yapımcıdır.

Yöndeşme/yakınsama (convergence): Sayısallaşma ile bilişim, telekomünikasyon ve geleneksel medya alanlarının, ekonomik, teknik ve sektörel düzeyde yeni medya ile iç içe geçmesi, televizyon, bilgisayar, telefon gibi araçların bir araya gelerek yeni ürünler ve hizmetler meydana getirmesini ifade eder.

Çapraz tekelleşme olarak adlandırılan birleşme türünde ise medyanın bir türünde faaliyet gösteren bir kuruluşun diğer medya alanlarında da faaliyete başlamasıdır. Örneğin televizyon kanalının hem yapımcı şirket kurması, hem kitap yayıncılığına girmesi gibi farklı alanlarda faaliyet göstermesi çapraz tekelleşmeye işaret etmektedir. Medyanın medya dışı alanlarda faaliyet göstermesi örneğin bir medya kuruluşunun aynı zamanda banka sahibi olması, kamu ihalelerine girmek üzere şirketler kurması gibi bütünleşmelere dünyada olduğu gibi Türkiye’de de rastlanmaktadır.

Televizyon programları drama türü ve drama dışı olmak üzere iki farklı türde hazırlanır. Drama türü televizyon dizileri ya da kurmaca özelliği olan belgeseller; drama dışı olgusal programlar ise her türlü gerçeğe dayalı eğitim, kültür programları, bilim programları, dinî içerikli programlar, haber ve haber programları gibi türlerdir.