Senaryo, Yapım Öncesi Süreç ve Bütçe

Senaryo yazım süreci dört evreden oluşmaktadır. Bunlar; taslak öykü (Synopsis), geliştirim senaryosu (Treatment), ayrımlama senaryosu ve çekim senaryosu şeklinde sınıflandırılmaktadır.

Taslak öykü senaryo yazımının ilk evresidir. Tema seçilip konu saptandıktan, araştırma yapıldıktan sonra geliştirerek yazmaya karar verilen yapımın öyküsünün en kısa yoldan 1 ya da 2 sayfa ile özetlenmiş olmasıdır. Taslak öykü ile yapıtın konusu hakkında ilgililer bilgilendirilir. Bir projenin hayata geçirilip geçirilmeyeceğine taslak öykü okunduktan sonra karar verilir. Böylece yapılması düşünülmeyen öykü için yazarın boşa emek harcamasının ilk adımda önüne geçilir. Taslak öyküde tema kesin olarak ortaya çıkar. Olaylar dizisinin geçtiği zaman ve mekan belirlenir. Olaylar dizine yön veren önemli ana ve yan kişiler tanımlanır. Olay örgüsünün genel çizgileri belirlenir. Son olarak taslak öykü, şimdiki zamanda ve geniş zaman kipi ile yazılır.

Çekim senaryosu, çekimlerin bir dökümüdür. Herhangi bir çekimin unutulma olasılığını en aza indirir. Çekim yapılacak mekânların dökümünü yapar. Bu nedenle, tüm mekânlar önceden gidilip görülebilir ve bu mekânların doğurabileceği olası çekim sorunları önceden belirlenebilir. Ayrıca mekân dökümleri, her mekân için en uygun teknik ekipmanın ve ekibin belirlenmesine de yardımcı olur. Kamera konumlarını, hareketlerini ve tüm özel efektleri içerir. Bu nedenle çekim senaryosu zor çekimlerin, özel efektlerin vs. planlamasında ve gerçekleştirilmesinde önemli işleve sahiptir. Programın süresinin belirlenmesinde yol gösterici olabilir. Her bir çekimin süresinin tahmin edilmesiyle programın süresi gerçeğe yakın bir oranda bulunabilir. Programın bütçesinin belirlemesinde yol göstericidir. Yapım ekibine çekilecek programla ilgili yeterli bilgiyi sunar. Oyuncuların hangi sahne ve çekimde görevli olduklarını, çekim sırasında onlara ne zaman gerek duyulacağını gösterecek bir çizelge hazırlanmasına yardımcı olur. Sahnelerin ve çekimlerin, çekim sırasına göre dizilmelerine yardım edecek bir çizelgenin yapılabilmesine olanak sağlar. Çekiminin eksiksiz olarak planlanması ve programlanması için yeterli bilgiyi sağlar. Yönetmene programı çekerken izleyeceği bir kılavuz ya da plan gibi hizmet yapar.

Fransız Tipi Senaryo yazımına Semir Aslanyürek tarafından getirilen eleştiriler şunlardır. Bu yazım biçimini “sinemasal eylem metniyle diyalogların senaryo yazımının temelini oluşturduğu düşüncesinden yola çıktığını ve hareket belirten açıklamaların piyeslere nazaran biraz daha ayrıntılı işlendiğini aslında karakterin yeteri kadar işlenmediğini, gerek olayların gerekse mevcut durumun veya ortamın betimlemeleri ya tamamen yapılmadığını ya da çok az yapıldığını” belirtmektedir.

Senaryoyu zenginleştiren pek çok unsur vardır. Senaryo bir karakterin yolculuğu olarak ilerlerken öykünün içeriğinden, mekândan, zamandan, diyaloglardan ve müzikten beslenerek kendini derinleştirir. Bu önemli unsurların nitelikli birleşimleri başarılı yapımları ortaya çıkartır. Senaryonun unsurları farklı yazarlar tarafından şu şekilde belirlenmiştir. Öykü, Zaman, Mekan, Diyalog, Ses ve Müziktir. 

Senaryoda kendine özgü tipik görünümleriyle iki tür mekân kullanılmaktadır. Coğrafik mekân, öykünün geçtiği mekânın coğrafik anlatımıdır, öykü dünyanın herhangi bir yerinde geçebilir, belirlenen her öyküye uygun biçimde kullanılır.

Coğrafik mekân yalnız olayın başında değil, tümünde kullanılarak olayın geçeceği yerlerin atmosferini hazırlamaya yardımcı olur.

Dramatik mekân, kişilerin ve durumların psikolojisini saptamak ve çevrelemek amacıyla kullanılır. Bölgesel topografik yapıdan salt dekor olarak değil, dramatik bir öge olarak da yararlanılır. Boğulma sahneleri için göllerden, kişilerin uçuruma düşmeleri için dağlardan yararlanılır.

Müzik bir yapımın en önemli ögelerinden birisidir. Yapım anında ya da yapım sonrasında eklenen bu önemli öge üzerinde senaryo yazarının herhangi bir tasarrufu yoktur. Ancak gerekli gördüğünde müziğin nasıl kullanılacağını, sahnenin etkisini nasıl arttırabileceğini ya da ona nasıl eşlik edebileceğini senaryoda da açıklayabilir. 

Senaryo yazmanın altın kuralı mümkün olduğunca az sözcük kullanmak ve metni mümkün olduğunca basit tutmaktır. Yazılan şey ekranda o kadar etkileyici görünmeyebilir. Kaygılanmak yerine sözcükler yüksek seviyede bir sesle okunmalı ve kendinize şu sorular sorulmalıdır.

• Yazdığım metnin okunması kolay mı?
• Açık mı?
• İnsanlar ilk seferinde anlayacaklar mı?

Bir yapımcı başarıya ulaşmak için bazı kriterlere sahip olmalıdır. Yapımcı ulaşılabilir, yüksek motivasyonlu, kararlı, çekim sürecinde ihtiyaç duyulan her şeyle ilgili bilgi sahibi olmalıdır.  Aynı zamanda, bilgiye ulaşmayı bilmeli, zamanı ve bütçeyi iyi yönetmeli, güven duygusu yaratmalı, iletişimi ve ilişki yönetimini çok iyi bilmelidir. Medya ve iş dünyasında reklam verenlerin kurumlarını hedef kitlelere tanıtabilmek, imaj oluşturmak, ürün satmak gibi amaçlarla çeşitli türde yapımları gerçekleştirmek kolay değil, oldukça zor bir iş olarak algılanmaktadır. Senaryonun yazımından sonra, çok fazla sayıdaki farklı uzmanlıkları olan kişilerin iş birliği içinde yapımın gerçekleştirilmesi için, teknoloji, hayal gücü, yaratıcılık, bütçe ve yasal mevzuatı bilme gibi çok farklı konularda uzmanlık ve deneyim gerektirmektedir.

Yapım öncesi süreçte yapılması gereken işlemler aşağıdaki şekilde açıklanmıştır;

• Senaryo dökümleri ve yapım dosyasının hazırlanması
• Çalışma ya da iş programının çıkarılması
• Oyuncu seçimi
• Çekim mekânlarının bulunması ve izinlerinin alınması
• Teknik ekibin oluşturulması
• Teknik ekipmanın belirlenip seçilmesi
• Stüdyo işlemleri
• Tüm taraflarla sözleşmelerin yapılması
• Sigorta işlemleri
• Mekânların ve kostümlerin hazırlanması
• Kamera, ışık ve çekim malzemesi testleri
• Çekim planları ve taslaklarının hazırlanması
• Konaklama, ulaşım ve yemek organizasyonlarının yapılması
• Oyuncu varsa, senaryo ezberleri ve provalar

Bir yapım dosyasında olması gerekenler şu şekildedir;

• Senaryo dökümü, özet senaryo ve sahne sıralaması listesi,
• Mekân listesi (iç-dış) ve mekân özellikleri,
• Çekim takvimi,
• Çekim ekibi listesi,
• Oyuncu ve figürasyon listesi,
• Kostüm ve aksesuar listesi,
• Teknik malzeme ve özel araç gereç listesi,
• Oyuncuların ve ekibin adları ve iletişim bilgileri,
• Storyboard oluşturma,
• Ulaşım, konaklama, iletişim yemek ve lojistik planı,
• Bütçe.

Senaryonun dökümünün çıkarılmasındaki temel amaç, programda görev alacak çekim ekibinin ve çekim mekânlarının belirlenmesi, dekor, aksesuar ve kostümlerin hazırlanması, oyuncuların bulunması ve organize edilmesi gibi yapım sürecinde ihtiyaç duyulacak bütün ögelerin belirlenmesidir.

Bir yapımda mekânın belirlenmesinde senaryo, oyuncular, maliyet, konumu, büyüklüğü ve teknik yeterlilikleri, ulaşım imkânları, elektrik olup olmadığı, güvenliği, çalışma saatleri, imkânları ve yapım olanaklarının (konaklama, ulaşım, yeme) kolaylığı gibi özellikler dikkate alınmaktadır.

Blocking sözcüğü tiyatrodan gelir ve orada bütün hareketlerin belirlenmesi yani mizansen anlamına gelir. Televizyonda ise nelerin çekilmek zorunda olduğunu ve onların nerede ve ne zaman yapılacağı anlamına gelir.

Bir çekim ekibini oluşturan kişileri iki ana grupta toplamak mümkündür.

Birinci grupta yapımcı,  yapım yardımcısı, yönetmen, yönetmen yardımcıları ve senaryo yazarı gibi yapımın içeriği ve bunun geliştirilmesi ile ilgili yapım elemanları yer almaktadır.

İkinci grupta ise teknik yönetmen, resim seçici, ses teknisyeni, aydınlatma yönetmeni, stüdyo şefi, kameramanlar, resim kontrol teknisyeni gibi birinci derecede araç gerecin işletilmesinden sorumlu teknik görevliler yer almaktadır.

Bir yönetmenin ekip oluşturma amacı; senaryodaki yaratıcı düşünceyi gerçekleştirebilecek özel yetenekli kişileri bulmak ve bunları programın amacı doğrultusunda etkin bir şekilde çalıştırmak olmalıdır.

Kostüm ve aksesuarlar, onları giyen karakterleri tanımlar, onların sosyal durumları, zevkleri, düşünce ve davranışları konusunda bilgiler verir.

Kostüm ve aksesuar listesini yönetmen ve sanat yönetmeni; senaryonun dökümüne ve çekim listesine bağlı kalarak hazırlar.

Storyboard, bir yapımın kameranın senaryodaki fikri görsel olarak kaydedilebilmesi için, ekibe kılavuzluk eder, sahnelerin görsel olarak nasıl sunulacağını taslak olarak gösterir. Storyboard bir yapımda, yapımın nasıl görüneceğinin belirlenmesinde, bütçenin belirlenip planlanmasında, senaryodaki fikrin onayının alınmasında, yapımın süresinin belirlenmesinde, iyi bir görüntünün elde edilmesinde, oyuncu ve kamera hareketlerinin belirlenmesinde, kamera açılarının, çekim ölçeklerinin planlanmasında, çekimlerin süresinin belirlenmesinde, devamlılığın sağlanmasında önemli işlevleri yerine getirmektedir

Shootingboard çekim çizimi olarak adlandırılabilir. Bu çizim yönetmenin bakış açısıyla hazırlanmış senaryoya aittir. Storyboardtan daha ayrıntılı ve daha teknik bir çizimdir. Kamera açıları ve çekim ölçekleri gibi ayrıntılar kesinleşmiştir. Ayrıca shootingboardda diyalogları ve açıklamaları da görmek mümkündür. Ayrıntılı bir çekim planı ile ilgili bir ön çalışma gerektiğinde bu teknikten yararlanılır.

Yapım bütçesi belirlenirken özellikle çalışanlara, mekânlara, teknik ekipmanlara, stüdyo gibi giderlerin büyük kısmı günlük olarak ödendiği için, planlanan günlerin dışında çekimler uzadığında maliyetler de artacağı için, belirlenen günlerde çekimlerin yapılması önemlidir. Yönetmen, yapımcı, diğer yapım ekibi, oyuncular, müzik ve seslendirme gibi harcamaların ücretleri de kaşe/telif karşılığında ödenmektedir.

Yapım öncesi aşamada, tüm hazırlıklar bittikten sonra, çekime başlamadan ya da yapım sürecine geçmeden önce yapımcı, senaryo yazarı, yönetmen ve yardımcıları ile görüntü yönetmeni, sanat yönetmeni, teknik yönetmen, ses tasarımcısı ve yapımda görevli tüm çalışanların katıldığı ve tüm hazırlıkların paylaşıldığı son yapım öncesi toplantı (pre-production meeting) yapılır ve bu toplantının ardından hazırlanan çalışma planına göre çekim sürecine geçilir.