MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR

Medyanın ekonomi politik yaklaşımı araçsalcı ve yapısalcı olmak üzere iki farklı yönelime ayrılabilir (Yaylagül, 2014, s.152). Her iki yaklaşım da iletişime radikal eleştirel yaklaşımlar olarak görülür. Araçsalcı yaklaşımcılar medyayı kapitalist sınıfın bir aracı olarak görürler. Kapitalist sınıfın medya üzerindeki etkileri ve üretim sürecindeki çıkarlarını korumak için bir kontrol aracı olması üzerine odaklanırlar. Bu yaklaşım iletişim endüstrilerinde üretim sürecini ve kurumsal politikaları mülkiyet yapısının belirlediğini iddia eder. Althusser ve Marksist ekonomi politik yaklaşımın medyaya uygulanmasına dayanan yapısalcı yaklaşım ise, medya politikalarının kapitalist ekonominin genel dinamikleri tarafından kontrol edildiğini vurgular. Murdock’a göre her iki yaklaşım da burjuva çoğulcu yaklaşımların karşısında yer alır (1980’den Aktaran Yaylagül, 2014, s.153). Yapısalcı analize göre, iktidar/ideoloji tarafından desteklenen ekonomik dinamikler, medyayı biçimlendirir. Kapitalistlerin doğrudan kültür endüstrilerinin üretim sürecine müdahale etmelerine gerek yoktur. Çünkü zaten egemen işleyiş biçimi medya ürünlerinin kapitalistlerin çıkarlarına hizmet etmelerine dayanır. Böylece medya kapitalist sistemin emrinde değil, doğrudan onun yerine ve onun adına hareket eder (Yaylagül, 2014, s.153). Doğru cevap C'dir.

Medyaya eleştirel ekonomi politik yaklaşımın ABD ve Avrupa kaynaklı iki odağı bulunmaktadır. Genellikle araçsalcı olarak anılan ABD’deki ekonomi politikçilerin önde gelen isimlerini Schiller, Smythe, Herman ve Chomsky oluştururken, medyaya yapısalcı ve bütüncül yaklaşım geliştiren Avrupa’daki öncü isimler ise Golding ve Murdock, Garnham ve Mattelart’tır. Doğru cevap E'dir.

İdeoloji, medya tarafından kodlanan metinlerin ekonomik sermaye ilişkileri içerisinde yapılanmış çıkar sınıfları tarafından belirlenir ve bu çıkarların korunması işlevini görür. Mattelart yanlış bilinç yaklaşımı ile ideolojinin gerçek koşulları perdelemeye yarayan göstergeler ürettiğini söyler. Bir başka ifade ile, egemen göstergeleri tersine çevirebilir, imgeleri öteki sınıfların bunları gerçekliğin kendisi olarak kabul etmelerini sağlayacak biçimde manipüle edebilir (Sholle, 1993, s.216). Doğru cevap D'dir.

Sholle’e göre, eleştirel yaklaşımlar ideolojiyi yanlış düşüncelerden oluşan bir gövde, biçim veya yanlış bir öznelliğin üreticisi olarak görmüşler ve bilim/ideoloji karşıtlığına saplanıp kalmışlardır (1993, s.227). Oysa Foucault’ya göre ideoloji, bilgi ve hakikat üretir. İdeoloji “yanlışlığın egemenliği” olarak olumsuz ya da baskı altında tutulan bir şey olarak görülmek yerine “hakikat rejimi” olarak olumlu görülmelidir (Sholle, 1993, s.227). Doğru cevap A'dır.

Eleştirel ekonomi politik, ekonominin kültür endüstrisi ve anlam inşası boyutuna yoğunlaşır. Ekonomik ve politik gücü elinde bulunduranların düzenli propaganda kampanyalarıyla kamuoyunu yönlendirme gücü, ekonomi, iktidar ve siyaset ilişkileri eleştirel ekonomi politiğin ilgilendiği temel alanlardır. Tarihsel maddecilik üzerine temellenen ekonomi politik yaklaşım, medya üretiminin ekonomik yapısı ve süreçlerine odaklanır. Kitle iletişim araçlarının mülkiyeti, kontrolü, diğer sektörlerle ilişkisi, tekelleşme, medya içeriğinin farklılaşması, metalaşma, ticarileşme, reklam ve kar güdüsü gibi konuları sorgular. Doğru cevap B'dir.

Golding ve Murdock’a göre ekonomi politik yaklaşımın üç temel karakteristik özelliği bulunmaktadır: Bütünseldir, tarihseldir ve realist/materyalist epistemiyolojiyi benimsemiştir. Doğru cevap E'dir.

İletişim sistemi, yeni iktidar ilişkilerinin tam merkezinde yatar. Modernlik tecrübesini yorumlamak için ihtiyaç duyulan sembolik kaynakların kamusal sunumunu düzenlemede kilit bir rol oynar. Murdock’a göre iletişim sistemleri modernlik söylemleriyle bir aktarım sistemi olarak değil, bir tercüme ya da tahvil etme sistemi olarak işler. Bu yüzden, popüler kültürel ürünlerin masum görünen yüzeyinin altına gömülü ideolojik anlamı aramak yerine, söylemsel mücadeleleri düzenlemek için nasıl işlediklerini açıklamak daha önemlidir (Murdock, 1994, s.372). Doğru cevap A'dır.

Garnham, medya araştırmalarının, medyanın emtia üretimi ve değişimi yoluyla artı değerin ortaya çıkarılmasına ve reklamlar aracılığıyla diğer sektörlerdeki emtia üretim ve tüketimine hizmet eden ekonomik boyutunun gözden kaçırmaması gerektiğine dikkat çeker. Medya analizlerinin ekonomik, ideolojik ve siyasal süreçlerin tamamını hesaba katarak bütüncül bir biçimde yapılmasını isyen Garnham’a göre tekelci kapitalist toplumlarda kültür ve ideoloji birer emtiaya (ticari ürüne) dönüştürülmüştür. Medya bir taraftan eğlence ürünleri ile doğrudan artı değer üretirken, diğer taraftan da reklamlar aracılığı ile diğer sektörlerin de artı değer üretmesine katkı sağlar (Yaylagül, 2014, s.184). Doğru cevap C'dir.

Mattelart’a göre uluslararası şirketlerin birleşmesiyle oluşan bilgi tekelleri ve küresel enformasyon düzeni büsbütün karşı konulamaz bir güç değildir. Emperyalizme ve özellikle Amerikancı emperyalizme karşı devrimci bir mücadele tarzının benimsenmesi gerekmektedir. Yerelliğin önemi öne çıkarılmalıdır. İletişimde gelişmekte olan (çevre) ülkeler arasında oluşturulacak olan yeni dayanışma biçimlerinin merkez karşısında mücadele etmeyi kolaylaştıracağını ve küresel iletişim düzeninin demokratikleşmesine katkı sağlayacağını, “evrensel iletişim birliğinin” sağlanmasına anti-küreselleşme hareketleriyle, STK’ların desteğinin önemli olduğunu savunmaktadır (Köse, 2007, s.132). Mattelart’ı özellikle Frankfurt Okulu düşünürlerinden ayıran temel fark, küresel medyanın hayatın her alanını kuşatan tektipleştirici etkisine karşılık pasif direniş yerine aktif direniş yöntemini önermesidir. Mattelart, mücadele için alan bırakmayan toplam etki yaklaşımlarını eleştirerek işe başlar. Emperyalist küresel işgalin her yerde ve her zaman, direnilemez bir biçimde, kitle kültürünün güdümünde kitleler yarattığı fikri ile mücadele etmek gerektiğini dile getirir (Erdoğan ve Korkmaz, 2002, s.468). Mattelart’ın eleştirisi kitle iletişim araçlarına karşı radikal eleştiri getiren okula değil, kapitalist kültür endüstrilerinin kuşatıcılığı karşısında okulun etkin ideolojik mücadeleyi terk etmesine karşıdır. Doğru cevap D'dir.

Mattelart, kitle ilişim araçları tarafından üretilen ve yayılan enformasyonu geleceğin “hammaddesi” olarak tanımlamaktadır. Enformasyon öyle bir hammaddedir ki, endüstri devrimini ortaya çıkaran enerji ve yenilikler kadar önemlidir. Siyah altın (petrol) artık eski hammadde/enerjidir. Dünya üzerinde yaşanacak bir ekonomik savaşta, kültürel enformasyon kadar, mali, bilimsel, teknik ya da her tip enformasyon sanayileşmiş büyük ülkelerde krizden çıkışın en iyi siyasal ve ekonomik yolu olacaktır. Bu hammadde aynı zamanda gelecek için ulusal bağımsızlığın da garantisi olabilecektir (Mattelart, 1992, s.17). Doğru cevap C'dir.

Araçsalcı yaklaşımcılar medyayı kapitalist sınıfın bir aracı olarak görürler. Kapitalist sınıfın medya üzerindeki etkileri ve üretim sürecindeki çıkarlarını korumak için bir kontrol aracı olması üzerine odaklanırlar. Bu yaklaşım iletişim endüstrilerinde üretim sürecini ve kurumsal politikaları mülkiyet yapısının belirlediğini iddia eder.

Doğru cevap B'dir. Herbert Schiller.

Doğru cevap D'dir. Medya kapitalist sistemin emrinde değil, doğrudan onun yerine ve onun adına hareket eder.

Doğru cevap E'dir. Medyayı kapitalist sınıfın bir aracı olarak görürler.

Doğru cevap A'dır. İdeoloji, kültür ve temsil konularına odaklanır.

Doğru cevap B'dir. Bütünseldir.

Doğru cevap A'dır. Peter Golding ve Graham Murdock.

Eleştirel ekonomi politik ile ilgili olarak verilen ifadelerin hepsi doğru olduğu için sorunun yanıtı C seçeneğidir.

Doğru cevap C'dir. Enformasyon'dur.

Doğru cevap D'dir. Armand Mattelart'dır.