MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR

ABD, medya yapısını öncelikle kendi yurttaşlarını yönetmek ve yönlendirmek için kullanmaktadır. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Herbert Schiller (1991; 1993) iletişimin olanaklarının Amerikan emperyalizminin yayılması için kullanıldığı ve Amerika’nın toplumsal ve ekonomik sisteminin kültür emperyalizmi şeklinde dünyanın diğer ülkelerine dayatıldığını savunmuştur. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

Schiller’e göre internet gibi teknolojik gelişmelerin altında yatan temel yapılar ekonomik güçlerdir. Dolaysıyla cevap D şıkkıdır.

Schiller’e göre (1993: s. 9) Amerikan sistemi zihin yönlendirme temeline dayalıdır. Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

Schiller'a göre yönlendirilmiş zihinler için beş temel mit oluşturulmaktadır. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Dallas Smythe, Avrupalı ekonomi politik görüşün kültürün ve ideolojinin önemini kabul etme eğilimine tepki göstererek maddi temelin belirleyici gerçeklerini göremediklerini ileri sürmüştür. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Smythe, ortaya koyduğu ve tarihsel materyalist olarak değerlendirdiği yaklaşımın ana hatlarını anlatırken; medya izleyicilerinin 3 temel hizmeti gördüğünü belirtmiştir. Birincisi tüketici mal ve hizmetlerini kendilerine pazarlarlar. İkincisi çeşitli siyasal adaylara oy vermeyi öğrenirler. Üçüncüsü içinde bulundukları siyasi ve ekonomik sistemin doğruluğuna inanmayı ve onaylamayı öğrenirler. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

Ekonomi-politik araçsalcı yaklaşımının en bilinen temsilcileri Herman ve Chomsky’dir. 1988 yılında ortaya attıkları Kitle İletişimin Propaganda Modeli ile Amerikan medyasını incelemişlerdir. Modele göre, medya, devlet ve özel sektörün çıkarlarına, mevcut iktidara hizmet eder. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

Propaganda modeline göre medyanın beş temel haber eleme süzgeci bulunmaktadır. Bunlar;
• Egemen medya şirketlerinin büyüklüğü, yoğunlaşmış mülkiyeti, kâr amaçlı oluşu ve sahiplerinin serveti,
• Reklamın medyanın en önemli gelir kaynağı oluşu,
• Medyanın kaynak olarak hükümet ve iş çevreleri ile bunların desteklediği uzmanların görüşlerini kullanması,
• Medyayı hizaya sokmak amacıyla kitle iletişim araçlarına yönelik sürekli tepki üretimi,
• Ulusal bir din ve denetleme mekanizması olarak anti-komünizmdir. 

Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

ABD’de gelişen eleştirel ekonomi politik yaklaşım, genellikle araçsalcı ekonomi politik olarak anılır. Önde gelenleri arasında Dallas Smyte, Herbert Schiller, Edward S. Herman ve Noam Chomsky gibi Marksist kuramcıların bulunduğu bu yaklaşımın temeli Ortodoks Marksizm’dir. Bu anlamda Batı Marksizmi’nde gelişen ideoloji, kültür gibi üst yapıya ilişkin konulara mesafelidirler ve altyapının belirleyiciliği üzerinde dururlar. Avrupalı ekonomi politikçilerle ana eksenleri aynı olmakla birlikte, araçsalcı olmaları bakımından farklılık gösterirler. Araçsalcı (instrumentalist) nitelemesi, bu ekonomi politik yaklaşımın medyayı kapitalist sınıfın aracı olarak ele alması ve araştırmalarını bu yönde yapması nedeniyle kullanılmaktadır. Kapitalist egemen çevrelerin medyayı nasıl kurdukları, yönettikleri, kontrol altında tuttukları, içeriğine ne şekilde ve hangi yollarla müdahalede bulundukları inceleme konusudur.

Herbert Schiller (1991; 1993) iletişimin olanaklarının Amerikan emperyalizminin yayılması için kullanıldığı ve Amerika’nın toplumsal ve ekonomik sisteminin kültür emperyalizmi şeklinde dünyanın diğer ülkelerine dayatıldığını savunmuştur. Bu amaç için Amerikan hükümeti, ekonomik güçler, reklam endüstrisi ve medya işbirliği içinde çalışmaktadır.

Schiller, 1980’lerden sonra dünyanın her yerinde kültürün Amerikanlaştığına, kamusal kültürlerin yeniden düzenlenerek özellikle medya alanının Amerikan tarzı televizyon formatlarının etkisi altına sokulduğuna dikkat çekerek, bu yeni medyanın dünyayı edilginleştirdiğini ve Amerikan ürünlerinin taşıyıcısı görevini üstlendiğini belirtmektedir. Emperyalizmin ötesine geçildiği savını eleştiren Schiller, Amerika’nın Irak’a karşı yürüttüğü Körfez Savaşı’nın tam anlamıyla bir emperyalist müdahale olduğu görüşündedir.

Schiller’e göre (1993: s. 9) Amerikan sistemi zihin yönlendirme temeline dayalıdır. Bu ismi taşıyan kitabında, temel amacın, insanları kendi çıkarlarına ters düşen yönde oy kullanmaya ikna etmek olduğunu belirtir. Yönlendirme süreci çok yetenekli, zeki, seçilmiş bir topluluk tarafından yürütülür. Yönlendirmenin en önemli yöntemlerinden biri haber akışını denetim altında tutmaktır. Bu amaçla haber üreten kuruluşların sahipliği, sistemi sürdürmek isteyen ekonomik ve politik güç sahipleri tarafından üstlenilir ya da kontrol edilir. Schiller’e göre, çekici yöntemlerle hedef kitleyi etkileyebilen Amerikan iletişim sistemi ve Kuzey Amerika kültürü, diğer dünya ülkelerine de ihraç edildiği için benzer yapıların tüm dünyada ortaya çıkması kaçınılmazdır.

Smyhte’a göre tekelci kapitalizmde zaman, metaların üretiminde harcanan iş zamanı ve reklamcılara satılan boş zaman olarak bölünmüştür. İzleyiciler, reklamcılar tarafından; gelirlerine, yaşlarına, cinsiyetlerine, etnik ve sınıfsal özelliklerine göre satın alınmaktadır. İzleyicilerin yaptıkları iş, sunulan malları nasıl satın alacaklarını öğrenme işidir. Bu şekilde serbest zaman, kapitalizm yararına biçimlenebilir.

Ekonomi-politik araçsalcı yaklaşımının en bilinen temsilcileri Herman ve Chomsky’dir. 1988 yılında ortaya attıkları Kitle İletişimin Propaganda Modeli ile Amerikan medyasını incelemişlerdir. Modele göre, medya, devlet ve özel sektörün çıkarlarına, mevcut iktidara hizmet eder. Haber, tekelleşmiş kuruluşlar tarafından üretilir. Haber endüstrisi kâr edebilmek için reklama, haber hammaddesi için hükümete bağımlıdır. Ayrıca güçlü baskı grupları tarafından sürekli denetim altında tutulur. Bu anlamda bağımsız gibi görünmekle birlikte, Amerikan basının Sovyet dönemindeki Pravda’dan hiçbir farkı yoktur.

Walter Lippman’ın rıza imalatı görüşü, propagandanın medya yoluyla, güçlüler lehine halkı ikna etmek için kullanılan bir yöntem olduğunu 1920’lerde ortaya koymuştur.

Propaganda modeline göre medyanın beş temel haber eleme süzgeci bulunmaktadır. Bunlar;

Herman ve Chomsky’nin propaganda modeline göre Amerikan medyasının beş haber süzgeci vardır. Bunlar, medyanın endüstri olarak büyüklüğü, reklam verenlerin etkisi, haber kaynakları, medyaya yönelik sürekli tepki üretimi ve anti-komünizmdir. Amerikan medyasında haberlerin seçiminde sahiplik yapısı, reklam ve sponsor olarak yayını destekleyenler, haber malzemesi üreterek haber üretimini yönlendirenler, haberlere sistemli bir şekilde tepki göstermek üzere ortaya konan organize çabalar ve konunun komünizmle bağlantısı belirleyicidir.

Propaganda Modelindeki beşinci ve son haber süzgeci anti-komünizmdir. Herman ve Chomsky’ye göre anti-komünizm Amerika için bir ulusal bir din ve denetim mekanizması haline gelmiştir. Tüm kötülüklerin sebebi olarak sunulur. Anti-komünist denetim mekanizması, sistem aracılığıyla kitle iletişim araçları üzerinde esaslı bir etki sağlar. İşçi sınıfının ve sol-sosyal demokrat çevrelerin zayıflatılmasında da antikomünizm bir yöntem olarak kullanılmıştır. Komünizm yanlısı olmak Amerika’da önemli bir suç olarak gösterilir. Özellikle soğuk savaş döneminin bitmesinden önce, iki kutuplu dünyada, ABD medyasında antikomünizm önemli bir haber süzgeci olmuştur. Dış haberlerde komünist ülkelerle ilgili yaklaşım, anti-komünist ülkelerle aynı değildir. Örneğin aynı dönemde Polonya’daki anti-komünist sendikacılara yapılan baskılar ABD basınında sürekli işlenirken, Türkiye’deki askeri yönetimin komünist sendikal hareketlere yönelik baskıları haber olmamıştır.