MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR

Avrupa’daki ekonomi politik yaklaşım mensupları ise araçlar yerine sistemin bütününe ve bütünün medyayı da içerecek şekilde nasıl işlediğine odaklanmışlardır. Bu nedenle Amerikan araçsalcı ekonomi politikçiler ile Avrupalı ekonomi politikçiler arasında bazı yaklaşım farkları bulunmaktadır. Örneğin araçsalcı yaklaşımın önde gelen isimlerinden Herman ve Chomsky’nin propaganda modelini değerlendiren Avrupalı ekonomi politikçiler Golding ve Murdock (1997: s. 55), modelde yer alan bazı noktaların doğruluğunu kabul ederler. Güçlülerin medyayı kontrol edebilme yetisi, ekonomik ve politik seçkinlerin haberleri belirleyebilmesi, reklamverenlerin kapitalizme hizmet edecek nitelikteki yayınları desteklemesi, medyaya sahip olanların içeriğe müdahale edebilmesi gibi görüşleri haklı bulan Golding ve Murdock, buna karşılık Herman ve Chomsky’nin bu müdahalelere odaklanarak sistemdeki çelişkileri gözden kaçırdığını öne sürer.

Birincil amacı kâr elde etmek olan ticari televizyonlar, ABD’de izleyicinin beğendiği pek çok format geliştirmiş ve kitleleri etkilemenin yollarını keşfetmişlerdir. Araçsalcı ekonomi politik yaklaşımcılar bu yapıya 1970’li yıllarda itiraz ederken, Amerikan tarzı medya yapısının yakın bir gelecekte
Avrupa ve dünyanın diğer ülkelerine de sıçrayacağı uyarısında bulunmuşlardır. Nitekim 1980 sonrasındaki deregülasyon sürecinde, Avrupa medyasında kamu yayıncılığının etkisi azalmış, özelleştirmeler, uluslararası küresel sermayenin girişiyle satın almalar ve birleşmeler yaşanmıştır. Türkiye’de de 90’lı yıllardan sonra televizyon ve ardından yazılı basın alanında benzer gelişmeler yaşanmış, medya sistemi Amerikan tarzına dönüşmüştür.

Schiller’e göre internet gibi teknolojik gelişmelerin altında yatan temel yapılar ekonomik güçlerdir. Bu güçler kitle kültürünün yüzeyselliğini belirler, ekonomik sistemin diğer toplumsal alanlar üzerindeki egemenliğini ve eleştiri yerine konformizmi, düşünce yerine tekniği temel alan bir kültürü destekler. Kültür de ekonomik parametrelerde değerlendirilir.

Dolayısıyla Amerikan kültürü, hem kendi ülkesinde hem de tüm dünya nüfusu üzerinde tüketim ideolojisini kışkırtan, açgözlü davranışı yerleştiren bir yapıdadır. Eğlence ve tüketim kültürü, sınıfsal çatışmalara ilişkin soruların ortadan kalkmasını sağlar.

Schiller’e göre Amerikan sistemi zihin yönlendirme temeline dayalıdır. Bu ismi taşıyan kitabında, temel amacın, insanları kendi çıkarlarına ters düşen yönde oy kullanmaya ikna etmek olduğunu belirtir. Yönlendirme süreci çok yetenekli, zeki, seçilmiş bir topluluk tarafından yürütülür. Yönlendirmenin en önemli yöntemlerinden biri haber akışını denetim altında tutmaktır. Bu amaçla haber üreten kuruluşların sahipliği, sistemi sürdürmek isteyen ekonomik ve politik güç sahipleri tarafından üstlenilir ya da kontrol edilir.

Schiller’e göre, çekici yöntemlerle hedef kitleyi etkileyebilen Amerikan iletişim sistemi ve Kuzey Amerika kültürü, diğer dünya ülkelerine de ihraç edildiği için
benzer yapıların tüm dünyada ortaya çıkması kaçınılmazdır.

Üçüncü olarak insan doğasının değişmeyeceği savı mitleştirilir. Buna göre insan davranışının saldırgan yanları değişmez. Kapitalist sistemde ortaya çıkan toplumsal ve bireysel çatışmalar, sistem sorunu olarak görülmez ve insan davranışının değişmeyeceği iddiasıyla açıklanır. Çatışmalar ve sorunlar insan doğasının kusurlarından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla sistemin bu sorunlarla bir ilgisi bulunmamaktadır.

"C" seçeneği aksi durumu ifade eder.

Zihin yönlendirenlerin temel amacı pasif, eyleme geçmeyen, kurulu düzeni sorgulamayan bireyler yaratmaktır. Amerikan sisteminde medyanın temel amacı sosyal ve ekonomik sorunları bireyin dikkatinden uzaklaştırmaktır. Özellikle ticari televizyonlar, içi boşaltılmış, özü alınmış programlarla bireyleri pasifleştirir.

Dallas Smythe, Avrupalı ekonomi politik görüşün kültürün ve ideolojinin önemini kabul etme eğilimine tepki göstererek maddi temelin belirleyici gerçeklerini göremediklerini ileri sürmüştür. Bu anlamda Avrupa’daki Marksistleri körlükle suçlayan Smythe, Amerika’daki kapitalist iletişim düzenini incelemiş ve bu sistemi görmezden gelen Avrupalı Marksistlerin de yakında aynı düzenle karşı karşıya kalacaklarını belirtmiştir.

Dallas Smyhte, Avrupalı Marksistlerin ideoloji yönündeki eğilimine tepkilidir. Asıl sorulması gereken soru iletişim endüstrisinin ne tür bir ekonomik işlevi olduğudur. Bunu belirlemek için kapitalist kültür biçimlerinin ideolojik değil ekonomik boyutu dikkate alınmalıdır.

Eleştirel ekonomi politik yaklaşım, ilk olarak ABD'de gelişmeye başlamıştır. Doğru cevap D'dir.

Marshall McLuhan Teknolojik Determinizm kuramı içerisinde yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Herbert Schiller, zihin yönlendirmede 5 temel mit olduğunu söylemektedir. Doğru cevap E'dir.

Dallas Smyhte, Avrupalı Marksistlerin ideoloji yönündeki eğilimine tepkilidir. Doğru cevap A'dır.

Ekonomi-politik araçsalcı yaklaşımının en bilinen temsilcileri Herman ve Chomsky’dir. Doğru cevap B'dir.

Herman ve Chomsky, 1988 yılında ortaya attıkları Kitle İletişimin Propaganda
Modeli ile ABD medyasını incelemişlerdir. Doğru cevap C'dir.

Propaganda modeline göre; medyanın 5 temel haber eleme süzgeci bulunmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Propaganda Modelindeki ikinci haber süzgeci ise reklamverenlerin etkisidir. Doğru cevap B'dir.

Günlük düzenli ve güvenilir haber hammaddesine ihtiyaç duyan medya, bu ihtiyacını hükümet ve şirket kaynaklarından karşılar. Doğru cevap C'dir.

Propaganda Modelindeki beşinci ve son haber süzgeci anti-komünizmdir. Doğru cevap B'dir.