MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR

Kapitalizmin en önemli özelliği yaşamı bütüncül bir proje olarak ele alması ve sistemin temelini oluşturan rasyonelliğin hayatın her alanını biçimlendirmesidir. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Kapitalist toplumlarda ekonominin yaşamı ve kitleleri dönüştürmesinde kentleşme en önemli mihenk taşıdır. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Modernizm'in ilk döneminde, turizm bu dönemde kapitalizmin bunalımlarını gideren bir panzehir ve “modern” olmanın ön koşulu olarak pazarlanmış, gitgide çalışmanın “ödülü” ve her çalışanın yasal “hakkı” olan zorunlu bir serbest zaman etkinliğine doğru evriltilmiştir. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

Kitle iletişim araçları ile kapitalizmin gelişimi paralellik taşımaktadır. Kitle iletişim araçları da, kapitalizm gibi, özünde 19. Yüzyılda ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

Gazetecilik, kısa sürede kitlesel bir fenomene dönüşmüş ve böylelikle günümüzde gücünü yaşamın her noktasında hissettiren kitlesel yayıncılığın tohumları, 1800’lü yıllardaki metropol şehirlerinde atılmıştır. Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

Kültür bir ülkede, bölgede, sosyal gruplarda paylaşılan ortak değerler, beklentiler ve normlar olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Kitle kültürü belli toplumsal gruplar tarafından halk için geliştirilen, uyuşturucu ve tüketime yönelik bir kültürdür. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Modern toplumlarda kitlelerin rolünü ilk kez tartışmaya açanların başında Gustave Le Bon gelmektedir.Le Bon, ‘Kitleler Psikolojisi’ adlı kitabında insanların kitleleştiklerinde son derece acımasız, vahşi ve dizginsiz bir tavır takınabileceklerini ve bu özellikleri nedeniyle tehlikeli olabileceklerini ifade etmiştir. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

William McDougall da kitleyi yığın ve örgütlü kitle olarak ikiye ayırır. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

Horkheimer’a göre, sanatın bir metaya dönüştürülmesi, onun eleştirel gücünü ortadan kaldırmakta ve sanatı tekdüze ve tekrarlanabilir olguya dönüştürmektedir. Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

Kitle kavramı, birbirinden farklı, heterojen, birbirleriyle doğrudan ilişkili olmadıkları halde beraber hareket edebilme özelliği gösteren geniş yığınları tanımlayabilmek için kullanılır. Bu anlamda kitle, kalabalığı, çokluğu, sınırsızlığı ve belirsizliği içinde barındırır.

Kitle kavramının tartışma gündemine oturması için en belirleyici olgu kapitalizme geçiştir. Kapitalizmin yeşerdiği Batı Avrupa, aynı zamanda kitlelerin yaşadığı derin dönüşüme tanıklık etmiş ve bugünkü kitle olgusunun yerleşikleşmesinde etkin rol oynamıştır. Geçmişte toplumsal yaşamdaki keskin sınıfsal ayrımdan dolayı, geride kalan ve etkinlikleri sorgulanmayan kitleler, kapitalizme geçişle birlikte önem kazanmış ve köylerden kentlere göçen bu kalabalık yığınları kontrol altında tutmak egemen çevrelerin temel stratejisi olmuştur. Kapitalizm en basit tanımıyla Aydınlanma, Sanayi Devrimi, Kentleşme ve Fransız İhtilali’nden ilham alan, geçmişle karşıtlık ilişkisi içinde konumlanan ekonomik, sosyal, teknolojik ve zihinsel düzeyde meydana gelen yenileşme ve gelişme hareketleridir. Özünde ilerlemeye ve gelişmeye yönelik bir hareket olan kapitalizm Avrupa’nın yaşadığı bir çok önemli gelişmeden (Rönesans, Aydınlanma, Fransız Devrimi, bilimde ve teknolojide meydana gelen gelişmeler, vs.) etkilenmiş - ya da bizatihi bu oluşumları körüklemiş- ve nihayet Sanayi Devrimi ile birlikte maddi biçimine bürünmüştür.

Günümüzdeki  “tüketim kültürü” 19. yüzyılda alt ve orta sınıfların arzularının yönlendirilmesi yoluyla temellenmiştir. Tüketim Kültürü, Ağırlıklı olarak 1980 sonrası yaygınlaşan ve özünde tüketimi, bireyselliği ve hazcılığı körükleyen meta odaklı kültürdür.

Kitle iletişim araçları ile kapitalizmin gelişimi paralellik taşımaktadır. Kitle iletişim araçları da, kapitalizm gibi, özünde 19. Yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu tarihten sonra bu araçlar, modern insanla kopmaz bir bağ kurmuş ve kitlelerin toplumsal yaşamı algılamalarında “aracı” rolü oynayarak, onları kendi ideolojik gerçekliğine bağımlı kılmıştır. Kitle iletişim araçları, hem kitle kültürünü üretmeleri, hem de tüketimlerinin bizatihi kitle kültürü olma niteliğiyle, özellikle çalışma dışı zamanlarında bireyleri kendi ekonomipolitiği doğrultusunda etki altına almaya çalışmışlardır. Kitle iletişim araçlarından yayılan kültürün takibi, özellikle de televizyonun kitleselleşmesiyle birlikte toplumsal yaşamın en çok tercih edilen serbest zaman etkinliklerinden biri haline gelmiştir. Kitle kültürü reel yaşamı üzerindeki etkinliğini giderek yitiren kentli insan için, “yakının uzak, uzağın yakın” kılınmasının en etkin yolu olan kitle iletişim araçları ile yeni bir boyut kazanmıştır. Kitleler, hem kitle iletişim araçlarını takip ederek -gazete okuyarak, radyo dinleyerek, televizyon seyrederek- serbest zamanlarını değerlendirmeye, hem de bu araçların ardındaki ana güç olan reklam endüstrinin öngördüğü tüketim kalıplarını benimseyerek gitgide bu araçlara “bağımlı” hale gelmeye başlamışlardır.

Kitle iletişimin genel özellikleri ana hatlarıyla şöyledir (Mutlu, 1995, s. 211):

Kitle Kültürünün özellikleri:

Kitle Kültürünün özellikleri:

Kapitalizmin gelişmesiyle birlikte siyasetin, ekonominin ve bilimin merkezine oturan kitleye yönelik pek çok teorisyen çeşitli kuramlar üretmişlerdir. Modern toplumlarda kitlelerin rolünü ilk kez tartışmaya açanların başında Gustave Le Bon gelmektedir. Le Bon, ‘Kitleler Psikolojisi’ adlı kitabında insanların kitleleştiklerinde son derece acımasız, vahşi ve dizginsiz bir tavır takınabileceklerini ve bu özellikleri nedeniyle tehlikeli olabileceklerini ifade etmiştir. Le Bon’a göre kitle bilinçsiz bir kalabalıktır. Kitle içine giren bireye, kitlenin duygu ve düşünceleri sirayet eder. Le Bon, kızgınlık, muhakeme yeteneksizlikleri, hüküm verme ve eleştiri yeteneksizliği, duygularda mübalağa gibi karakteristik özellikler gösteren kitlelerin özellikle şan, şeref, din ve vatan duygularına hitap edilerek, birkaç cümle, bir iki resim ile kolaylıkla kışkırtılıp harekete geçirilebileceğini; bu özellikleri çocuklarda ve vahşilerde de görmenin mümkün olduğunu vurgulamaktadır. Le Bona’a göre kitleler kendi inanışlarından başkasına karşı hoşgörüsüzdürler. Tek başınayken itiraz ve tartışmayı kabul eden birey kitle içinde buna tahammülsüz hale gelir. Baskıya ve güce saygı duyarlar ve bir dönem saygı gösterdikleri kişiler gücü kaybettiğinde onları çiğnerler. Kitleler değişime karşı da hoşgörüsüzdür; içgüdülerinde kuvvetli olan devrim değil köleliktir, kurumları değil isimlerini değiştirmek isterler.

Freud’un kitle psikolojisi açıklamaları “libido” ve “ödipalüçgen”den bağımsız ele alınamaz. Libido en basit anlamıyla cinsel dürtünün enerjisidir; ancak burada cinsel dürtü, cinsellikten öte, yaşam dürtülerini ifade etmektedir. “Libido deyince, sevgi adı altında toplayabileceğimiz ne varsa hepsiyle ilişkili içgüdülerin henüz ölçülemeyen; ama nicel bir büyüklük gözüyle bakılan enerjisini anlamaktayız.” Freud öncesi açıklamalarda kitleyi oluşturan bireyler arası duygusal bağlar göz ardı edilmiştir. Freud ise daha önceki “bulaşım” ve “telkine yatkınlık” kavramlarının yerine “libido” ve “özdeşim” kavramlarını kullanır. Anne-baba-çocuktan oluşan ödipal üçgende, erkek çocuğun babayla, kız çocuğun ise anneyle olan özdeşimini, kitle içinde bireylerin önderle kurduğu özdeşime benzetir.

Kitle kültürüne yönelik en kapsamlı analizi ismi eleştirel kuramla özdeşleleşen Frankfurt Okulu teorisyenleri yapmıştır. Kitle kültürünü açıklama adına kullanılan “Kültür Endüstrisi” terimi ilk kez Theodor Adorno ve Max Horkheimer”ın ortak kitabı “Aydınlanmanın Diyalektiği” (1944) eserinde kullanılmıştır. Onlara göre, kapitalist ülkelerde işçi sınıfının başarısızlığa uğrayan devrim düşlerinin temel nedeni konformist kitle kültürü ile bireylerin bilinçlerine tahakküm kuran “kültür endüstrisi”dir .Adorno ile Horkheimer’a göre hayatın her alanı “kültür endüstrisi” tarafından metalaştırılmakta ve böylelikle hakim ideoloji hem ekonomik hem de ideolojik olarak kitlelerin bilincinde yeniden üretilmektedir. Onlara göre kitle kültürü ve bu kültürü yönlendiren medya toplumsal denetimin önemli bir parçasını oluşturur