MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR - Deneme Sınavı - 14

Bir fiyat karşılığı mübadele edilmek için üretilen mala meta denilir.

Etkin bir ekonominin temel ilkeleri olarak kâr maksimizasyonuna, serbest mal ve sermaye akışına dönük asgari bir düzenlemeyi öngören neo-liberal ekonomik politikalara  Küreselleşme adı verilir.

Tahsisatla ilgili olan kontrol düzeyinde alınan kararlar şunları kapsar (Murdock’tan akt. Adaklı: 72-73):
1. Temel politikanın oluşturulması
2. Anahtar personelin işe alınması ve işten çıkarılması
3. Şirketin genişleme ve daralma momentlerinin seçimi
4. Şirketi, eğer gerekiyorsa elden çıkarmak ya da tamamen kapatmak

Sahiplik yapılarına göre şirketler kamu, özel ve karma olarak üç grupta incelenir. Kamu şirketlerinde sermayenin tamamı veya büyük kısmı kamu tüzel kişilerine aittir. Özel şirketlerde, sermayenin tamamı veya bir bölümü özel kişilere aitken, karma şirketlerde ise sermayenin bir bölümü özel, bir bölümü kamuya aittir (Atılgan, 1999: 26).

Araçsalcılar, kapitalistlerin piyasadaki ekonomik güçlerini kullanma şekillerine odaklanır. Onlara göre özel mülkiyet alanındaki iletişim araçları, kapitalist sınıfın araçlarıdır ve medya, belli bir sınıf (çoğunluğu yönetici sınıf) tarafından kontrol edilir. Araçsalcılara göre medya, egemen sınıfın toplumun geri kalanı üzerinde hâkimiyet kurmak ve onların rızasını alarak kendi düşüncelerini meşrulaştırmak için kullandıkları bir araç konumundadır. Edward S. Herman ve Noam Chomsky’nin temsilcileri olduğu bu yaklaşım, hükümetin ve iş çevrelerindeki seçkinlerin iletişim alanındaki nüfuz ve müdahalelerine odaklanarak sistemdeki diğer çelişkileri göz ardı etmesi noktasında eleştirilmiştir (Adaklı, 2006: 26).

Bir medya şirketinin, medyanın benzer alanlarında faaliyet gösteren diğer bir şirketi satın alması ve denetimin medya sektöründe tekellerde toplanmasına Yoğunlaşma adı verilir.

Ekonomi politik kavramının “eleştirel” sıfatı ile nitelendirilmesinin nedeni, klasik anlamdaki ekonomi politiğin, göz ardı ettiği noktaları temel almasıdır. Liberal iktisatçılar kavramın, en basit anlatımıyla insanlar arasındaki üretim ilişkilerini (ekonomik ilişkileri) incelediğini, üretim araçlarının mülkiyet biçimlerini ve maddi servetlerin dağılım şekillerini içerdiğini göz ardı etmişlerdir.

Medyanın eleştirel ekonomi politiğine yine ‘eleştirel’ bakış açısıyla farklı katkılarda bulunan iki gruptan söz etmek mümkündür: Araçsalcılar ve yapısalcılar. Araçsalcılar, kapitalistelerin piyasadaki ekonomik güçlerini kullanma şekillerine odaklanır.

“Ekonomi politik” Yunanca politikos (devlet, toplumsal), oikos (ev ya da onun yönetimi) ve nomos (kural ya da yasa) sözcüklerinden türemiştir. “Devlet yönetimin yasaları” anlamına gelen ekonomi politik, ilk kez 1615 yılında Fransız iktisatçı Antoine de Montchrestien tarafından, ülkenin zenginliğini arttırmak için devlet ekonomisinin işletilmesi üzerine önerileri içeren Ekonomi Politik Broşüründe kullanılmıştır.

Bir sınıf bilimi olarak nitelenen ekonomi politik, klasik anlamda ele alındığında, hâkim üretim biçiminin ve ilişkilerinin doğurduğu sınıf çatışmasını da es geçen ve emeğin sömürülmesini göz ardı eden dar bir yaklaşım sergilemektedir. 1970’ler ve 80’ler süresince medyanın ekonomi politiği üzerine çalışan bazı araştırmacıların yaklaşımları indirgemecidir.

Marks, toplumsal değişim ve ilerlemeyi sosyo ekonomik faktörleri temel alarak tarihsel materyalist bakış açısıyla çözümler. Materyalist tarih anlayışı, idealist tarih anlayışı gibi her dönemde bir kategori aramak zorunluluğunda değildir. O, her zaman tarihin gerçek zeminine basar. Pratiği gerçeklere göre açıklamaz; fikirlerin oluşumunu maddi pratiğe göre açıklar.

Eleştirel ekonomi politik, medya çalışmaları ve analizlerinde temel bir yaklaşım olarak ele alınır. Söz konusu yaklaşım, medyayı bir üst yapı unsuru olarak ele alırken, ekonominin belirleyiciliğine yaptığı vurgu ile onun tarihsel konumunu da ortaya çıkarma işlevini yerine getirir.

Medyanın holdingleşmesi, daha fazla yoğunlaşmasını da teşvik eder.

Klasik (liberal) anlamdaki ekonomi politikçiler, devlet müdahalesinin en aza indirilerek pazar güçlerine en geniş serbestliğin tanınması gerektiğinden söz ederler. Eleştirel ekonomi politikçiler ise Pazar sisteminin yarattığı eşitsizlikle ilgilenirler. Devlet müdahalesinin alacağı biçim üzerinde anlaşamamalarına rağmen, pazar sisteminin kusurlarının ancak devlet müdahalesi tarafından düzeltilebileceğini savunurlar.

Operayonel kontrol, günlük üretimle ilgili rutin kontroldür. Örnek olarak haber medyasını ele alırsak, içeriğe dair karar alma süreçlerinde görevli olan editoryal kadronun her gün yaptığı standart işlemler bu düzeyle ilgilidir. Burada, medya içeriğinin gerek konuyla ilgili gerekse biçimsel özelliklerinin belirlenmesinde söz sahibi olan editoryal kadro, operasyonel kontrolün esas öznesi olarak konumlanmıştır.

Tahsisatla ilgili olan kontrol, medya şirketinin yapısı ve gelişimi, eylemlerinin ölçeği ve kapsamı ile kaynakların kullanımı ve tahisisiyle ilgilidir. Tahsisatla ilgili olan kontrol düzeyinde alınan kararlar şunları kapsar:

Eleştirel ekonomi politik yaklaşım, ele aldığı konuyu tarihsel ve bütüncül bir bakış açısıyla çözümler. Anaakım yaklaşım, ekonomiyi ayrı ve uzmanlaşmış bir alan olarak ele alırken, eleştirel ekonomi politik yaklaşım için ekonomi, bağımsız bir alan değildir. Tam tersi, öbür disiplinlerle bütünleştiği ölçüde çözümlemeye olanak tanıyacak bir alan olarak görülür. Anaakım yaklaşım, kapitalizmin egemen bireyleri üzerine odaklanır. Eleştirel ekonomi politik ise kapitalist teşebbüs ile devlet müdahalesi arasındaki dengeyle ilgilenir ve iktidar ile toplumsal ilişkileri mercek altına alır. Verimlilik, kâr gibi teknik olguların ötesine geçerek adalet, eşitlik, kamu yararı gibi temel ahlaki sorunlarla ilgilenir.

Materyalist tarih anlayışına göre insanların varlığını belirleyen şey, bilinçleri değil, onların bilinçlerini belirleyen şey toplumsal varlıklarıdır. Marksist materyalist tarih anlayışının özü, gerçek ve üretim halinde bulunan birey ile bireyin üretimini gerçekleştirdiği maddi dünyadan oluşur.

Geleneksel kuram toplumun kendini yeniden ürettiği işleyiş süreçlerine bağlı iken eleştirel kuram, kendisini üretim mekanizmalarının ve mevcut iş bölümünün dışına yerleştirerek kapitalist toplumun temel çelişkilerini bilinç düzeyine çıkaran ve mevcut toplumun kendi içkin eleştirisini oluşturmaktadır.

Yoğunlaşma, bir medya şirketinin, medyanın benzer alanlarında faaliyet gösteren diğer bir şirketi satın alması ve denetimin medya sektöründe tekellerde toplanmasıdır. Medyanın holdingleşmesi, daha fazla yoğunlaşmayı da teşvik eder. Ticari medya piyasasının mantığı bellidir: Özel mülkiyet, medyaya sahip olabilecek insanların sayısını bir elin parmakları kadar azaltır, yoğunlaşmayı güçlü bir şekilde teşvik eder ve daha küçük bir ticari medyayı tasfiye eder. Böylece, ticari medya piyasası amaçlarına, açık bir baskıya başvurmaksızın ulaşabilme avantajına sahip olur.