MEDYADA ELEŞTİREL YAKLAŞIMLAR - Deneme Sınavı - 7

Marx, ideolojiyi temelde yönetici sınıfın fikirlerinin toplumda doğal ve normal görünmesini sağlayan bir araç olarak değerlendirmiştir. İşçi sınıfı, kendilerini, kendilerine ait olmayan fikirler aracılığıyla anlamaya yönlendirilir. Bu fikirler yöneten sınıfların yanlış bilinç üreten burjuva ideolojisinin ürünüdür.

Hegemonya Antonio Gramsci’ye ait bir kavram olup devletin ve yönetici sınıfın toplum içindeki inançları düzenleme yetisi olarak tanımlanmaktadır. Hegemonya yönetici sınıfın tahakkümünün güç kullanımına değil rıza üretimine bağlı olmasını ifade eder. Gramsci için hegemonya eşitsizliği güçlendiren ve eleştirel girişimleri engelleyen bir yapıdır ve egemenlerin kitleleri daha etkili bir şekilde yönetmesini sağlar. Gramsci, bir hegemonik bloktan söz eder. Hegemonik blok toplumdaki egemen güçlerin bloğudur. Bu blokta sanayiciler, aristokratlar, küçük burjuva yer alır. Hegemonik blok sınıfsal konumların üzerini örtmek için milliyetçi ve ortak düşünüşün görünümlerini birleştiren ideoloji yayar.

Frankfurt Okulu 1923 yılında Frankfurt Üniversitesi’ne bağlı olarak Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü adıyla kurulmuştur. Önde gelen düşünürleri arasında Theodor Adorno, Max Horkheimer, Herbert Marcuse, Walter Benjamin ve Jürgen Habermas bulunmaktadır ve bu araştırmacıların ortak noktası kapitalist modern sistemleri ve Marksizm’i eleştirmeleridir. Frankfurt Okulu, revizyonist Marksist akımlardan biridir ve Batı Marksizmi’inin önemli bir temelidir. Ortodoks Marksistler ise onları Marksizm’in dışında kabul eder. Okul temsilcileri, işçi sınıfının kapitalizmle bütünleştiğini ve devrimci bir güç olmadığını savunmuşlardır. Çünkü kapitalizm, Marx’ın görüşlerini ortaya koyduğu zamanlardan sonra çok değişmiştir ve bu nedenle Marksizm’e ait temel yaklaşımlar yeni yapıya uyarlanmalıdır.

Kitle toplumu eleştirisinin yapıldığı Aydınlanmanın Diyalektiği eseri Frankfurt Okulu düşünürlerinden Theodor Adorno ve Max Horkheimer’e aittir.

Adorno ve Horkheimer 1940’lı yıllarda Amerika’da yaptıkları çalışmalarda kültür endüstrisi kavramını geliştirmişler, bu kavramla kapitalizmin kitle kültürüne nasıl egemen olduğunu ortaya koymaya çalışmışlardır. Kitle kültürü kavramı kültürel ürünlerin, kapitalist sistemlerde ucuz, derinliği olmayan, ideoloji içeren bir yapıda endüstri şeklinde üretilmesini nitelemektedir.

Louis Althusser yapısalcı bir yaklaşımla kapitalist toplumdaki işleyişin sorunsuzluğunu inceleyen, Marksizm’deki kültür ve politikaya ilişkin eksikleri gidermeye çalışan bir düşünürdür. Marx’ın tamamen yanlış anlaşıldığını, yeterince değerlendirilmediğini öne süren Althusser, Marks’ın son dönem eserlerinden yola çıkarak Marksist temelli bir kültür kuramı ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Althusser yapısalcı bir yaklaşımla hareket etmiş, Marx’ın ekonomik temelli kuramına, yapı ve bilinçdışı gibi kavramları eklemiştir. Aynı zamanda üstyapıya geleneksel Marksizm’den daha fazla güç atfeden Althusser, üst yapının göreli bir özerkliği olduğunu savunmuştur. Alhusser kapitalist sistemin zamanı gelince kendiliğinden devrimi doğuracağı fikrine de karşı çıkar. Çünkü ona göre politika ve devletten oluşan üstyapının kapitalizmi destekleyici ve koruyucu bir işlevi vardır.

Althusser’e göre devlet, kapitalizmi üretirken baskı aygıtları ve ideolojik aygıtlardan oluşan ikili bir yapı kullanır. Devletin baskı aygıtları, polis, asker, cezaevi gibi zor kullanan kurumlardan oluşur. Bu aygıtlar gerektiğinde güç kullanarak muhalif görüşleri ortadan kaldırır. Devletin ideolojik aygıtları ise din, okullar, hukuk kurumları, siyaset kurumu, sendikalar, medya kurumları, kültürel yapılar gibi kurumlardan oluşur.

Althusser’in geliştirdiği sınıflandırmaya göre devletin ideolojik aygıtları baskı aygıtlarından farklı olarak işlevini güçten ziyade ideolojiyi kullanarak yerine getirir ancak baskı aygıtlarıyla da arasında sürekli bir işbirliği ve birbirini tamamlayan bir işleyiş vardır. Althusser’e göre bu ideolojik aygıtları kullanmadan devletin iktidarını sürekli elinde tutması mümkün değildir. İktidarın ideolojik aygıtlara doğrudan müdahalesi söz konusu değildir. Çünkü devletin ideolojik aygıtlarında farklı sınıfların direnişi, birtakım çelişkilerin kullanılması yoluyla proletaryanın etkisi söz konusudur. Sivil yapıda olmalarına rağmen devlet kurumu gibi işleyen bu ideolojik aygıtların başlıcaları; kilise, okullar, hukuk sistemi, siyasi sistem, sendikalar, kitle iletişim araçları, edebiyat, güzel sanatlar, spor gibi kültürel kurumlardır.

Frankfurt Okulu 1923 yılında kurulmuştur. Okulun tarihçesi dört döneme ayrılarak incelenmektedir. İlk dönem 1923-1933 yılları arasındaki Almanya dönemidir. 1933’te Enstitü üyeleri Hitler’in iktidara gelmesiyle birlikte görevden alınmıştır. Horkheimer ve Adorno, Columbia Üniversitesi’ne geçerek 1950’ye kadar orada çalışırlar. Benjamin ise Paris’ten İspanya’ya geçmeye çalışırken polis tarafından yakalanacağını anlayınca 1940 yılında intihar etmiştir. İkinci dönem Amerika’ya sürgün edilmeleriyle başlayan ve 1950’ye kadar süren bu dönemdir. 1950-1970 arasındaki üçüncü dönem, yeni Almanya dönemidir. Enstitünün Frankfurt Okulu kimliğini kazandığı ve eleştirel teoriyi oluşturarak Batı Marksizmi’ne katkıda bulunduğu dönemdir. 1970’ten sonra ise ilk dönem üyelerinin hayatını kaybettiği ve Habermas’ın yeni yaklaşımlarla sürdürdüğü dördüncü dönemdir.

Adorno ve Horkheimer  “Aydınlanmanın Diyalektiği” adlı ortak eserlerinde kitle toplumunu eleştirirler. Doğru cevap B'dir.

Kültürel ürünlerin ve sosyal pratiklerin birer metin olarak okunması eleştirel kuramdan ödünç alınmıştır. Bu yaklaşım ile Kültürel Çalışmalar; sosyoloji, antropoloji, psikoloji, edebiyat gibi bir çok farklı disiplini kendi çalışmalarında kullanarak olgular arasındaki ilişkileri açıklar. Dopru Cevap B'dir.

Hegemonyanın süreksiz oluşu, bağımlı sınıfların egemenlerin tahakkümüne karşı stratejiler geliştirmesine olanak tanımaktadır. Bu stratejilerin yer aldığı alanlardan birini de popüler kültür oluşturur.  Kültürel Çalışma­lar’a göre popüler kültür bağımlı sınıflara özgürlük olanakları sunar. Bu bağlamda Hall’un ifadesi hegemonyanın halk ile egemen sınıflar arasındaki bir mücadele sonucunda kurulduğu, bu mücadele sonucunda güçlenebileceği gibi zayıflayabileceğine işaret eder. Dopru cevap C'dir.

Amerikan kültürel çalışmalar, İngiliz kültürel çalışmaların politik yanını ve kapitalizme karşı olan eleştirilerini nötrleştirip Amerikan tarzı bir kültürel incelemeler yaratmıştır. Klasik "aktif izleyici" tanımının yerine aynı anlama gelen fakat kapitalist sistemle bütünleşmiş "çoğulcu alımlama" söylemi getirilmiştir. Böylece kapitalist pazar sisteminin egemen materyal üretim ve ilişki gerçeğini ikinci planda bırakan ideolojik yeni bir çerçeve kurulmuştur. Doğru cevap E'dir.

Soruda verilen ifade Frankfurt Okulu'nun kültürel çalışmalar ile farkını ortaya koymaktadır. Frankfurt Okulu düşünürleri geç kapitalizm döneminde kitlelerin kültür endüstrisi ile tahakküm altında tutulduğunu ileri sürer. Kötümser bir bakış açısına sahip olan ekol kitle kültürü ile bireylerin pasifleştirildiğini, var olan sistemin yeniden üretildiğini ileri sürer. Bu görüşe kıyasla kültürel çalışmalar ile işçi sınıfının kültürel pratikler aracılığıyla var olan sistem içinde direniş ve özgürleşim alanları yarattığını belirtir. Popüler kültür kitlelerin egemen sınıflara yönelik geliştirdiği stratejilerden birisini oluşturur. Halk tarafından oluşturun popüler kültür egemen sınıflar tarafından kurulan hegemonyanın kırılmasında etkilidir.  Dopru cevap E'dir.

Stuart Hall’a göre, popüler kültürü iktidar bloğu ile halk bloğu arasındaki bir mücadelenin zeminini oluşturur. Popüler kültür daima iktidar ilişkilerinin bir parçası olmak ile beraber içinde iktidarın elinde bulundurduğu güce karşı direnmenin ve bu güçten sıyrılmanın izlerini taşır. Farklı toplumsal kesimler hayat tarzlarını, zevklerini, beğenilerini kısacası ideolojilerini popüler kültür formları aracılığıyla dışa vururlar. Bu açıdan popüler kültür ürünleri çeşitli toplumsal kesimlerin kendilerini ifade ettikleri mücadele alanı ve aracıdır.  Doğru cevap D'dir.

Metin analizlerine önemli bir açılım getiren Hall, bir metnin farklı biçimlerde okunabilme olanağına dikkati çekerek okurun her zaman egemen de­ğerleri meşrulaştıran metnin "yeğlediği" okumayı yapmadığını ileri sürer. Bu modelde, televizyon programları gerçekliğin yansımaları ya da çarpıtımları olarak değil, kodlanmış anlamalar dizisi, özgül, estetik, siyasal, teknik ve profesyonel ideolojilerin ürünü olarak anlaşılırlar. Program bir kez üretil­diğinde oldukça etkili ama belirsiz bir göstergeler yapısıdır. Program yapımcıları izleyicileri belli an­lamları yeğlemeye özendirmek için tüm kodlama beceri, yetenek ve bilgilerini kullanırlar. Ancak seyirciler farklı kod açılımları gerçekleştirerek izledikleri programdan farklı anlamlar çıkarabilirler.  Doğru cevap C'dir.

Kültürel çalışmaların etkisi Kıta Avrupa’sında farklı şekillerde ortaya çıkmıştır. Fransa’da, semiyotikçilerin, Barthes’in ve Fransız yapısalcıların etkisinde seyretmiştir. Almanya’da Frankfurt Okulu’nun etkileri devam etiği için, İn­giliz kültürel incelemelerin etkisi, Fransa’da olduğu gibi, fazla olmamıştır. Doğru cevap D'dir.

Muhalif açımlama karşıt bir dünya görüşüne göre yorumlama anlamına gelir. Hall’a göre muhalif okumayı ancak hakim söylemin ve ideolojinin farkında olan insanlar yapabilir. Burada amaçlanan okumanın tamamen reddi söz konusudur.  Doğru cevap E'dir.

Kültürel Çalışmalar Merkezi, 1979 yılında Hall’ un ayrılışının ardından, 1980’ler boyunca bağımsız olarak varlığını sürdürmek konusunda gitgide daha fazla mücadele vermek zorunda kalmış ve 1980’lerin sonunda lisans düzeyinde eğitim veren bir Kültürel Çalışmalar departmanı haline gelmiştir. Bu, Merkez’ in araştırmalarının doğası ve kapasitesi üzerinde dramatik bir etki yaratmıştır. 2002 yılında Birmingham Üniversitesi, çalışmalarının değerinin düştüğü gerekçesine dayanarak Merkez’in kapanması yönünde tartışmalı bir karar vermiştir. Doğru cevap E’dir.