MEDYADA DİL KULLANIMI

Diller, bir yandan hüküm süren değerleri ve normları onaylayıp destekleyerek içinde barındırırken diğer yandan da istenmeyen pozisyonları bastırmaktadır. Örneğin, dünya dilleri, dilbilgisel cinsiyet bulunanlar ve bulunmayanlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Hint- Avrupa dillerinde genelde eril, dişil gibi iki veya eril, dişil, belirsiz gibi üç türden oluşan dilbilgisel cinsiyet, özellikle Bantu dilleri gibi sını andırmalı dillerde daha fazla ayrıma sahiptir. Bu dillerde kişiler, canlılar, cansızlar, eşyalar, nesneler, organizmalar, vasıfar ve yönlerde cinsiyet sını andırması yapılmaktadır (Öztürk Dağabakan, 2011: 288). Rusça ve Arapça gibi birkaç dilde ise eylemler bile cinsiyet oluşumu göstermektedir. Bazı dillerde ise ya yoğun bir şekilde kullanılmakta ya da zamanla kaybolmaktadır. Örneğin Hint- Avrupa dil ailesindeki İran dilinde önceleri bulunan üç dilbilgisel cinsiyetin daha sonra yok oluşu gibi. İsimlerin cinsiyet konusu, dilbilgisel cinsiyet bulunan dillerde oldukça önemli bir yere sahiptir ve kullanım kuralları vardır. Tarihte ilk dilsel cinsiyet ayrımı 5. yüzyıl sofistlerinden Protagoras’a dayandırılmaktadır (Öztürk Dağabakan, 2011: 281). Buna karşılık Türkçede dilbilgisel cinsiyeti gösteren belirli veya belirsiz artikelleri ifade edecek ekler yoktur.

Toplumların düşünce sistemini tarihleri, kültürleri, yaşam biçimleri, gelişmişlik dü- zeyleri, ekonomileri, yurt edinilen coğrafyalar, göçler, savaş ya da barış nedeniyle ilişkide bulunulan ülkeler, din gibi toplumsal hafızalarda yer eden çok çeşitli ögelerin etkileme- sinden dolayı dillerin şekillenmesi de çok farklı kaynaklardan beslenmektedir. Örneğin, Türkçede akrabalık ilişkilerini ifade eden pek çok kelime bulunurken bir kelimeyle birden fazla akrabalık isminin karşılandığı diller de vardır. Bu durum, Türk kültüründe akraba ilişkilerine verilen önem ve bu önemin tarihî süreç boyunca yaşatılmasının dile yansı- masıdır. Yine yaşanılan coğrafyanın etkilerinden dolayı Türkçe renk adları konusunda dünyanın en zengin dillerinden biridir. Yeni Gine’de yaşayan Daniler ise renk adı olarak biri “karanlık ve koyu”; diğeri ise “aydınlık ve açık” anlamına gelen iki kelimeyle yetinmektedir. Eskimolar, yaşam şartlarından dolayı “kar”; Keçuvalar ve Aymaralar gibi Güney Amerika Kızılderilileri temel besin kaynaklarından olduğu için “patates” çeşitlerini bütün dillerden daha ayrıntılı tanımlayabilmektedir.

Türkçe kökenli olsa bile yanlış öğrenilen kelimelerin; anlamı bilinmeyen ya da yanlış bilinen kelimelerin; yanlış işitilen, yanlış telâfuz edilen ya da yanlış okunan kelimelerin; öğrenilemeyen noktalama işaretlerinin yazımında yanlışlık yapılmasına gittikçe daha fazla rastlanmaktadır. Yazım yanlışlarının nedenleri şöyle sıralanabilir:

Türkçede ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler

Türkçede Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler

laşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: alaybozan, cankurtaran, çöpçatan, dalgakı- ran, gökdelen, yelkesen, barışsever, basınçölçer, değerbilmez, etyemez, hacıyatmaz, kadirbilmez, karıncaezmez, kuşkonmaz, külyutmaz, tanrıtanımaz, varyemez, çok- bilmiş, güngörmüş vb.

Bağlaç Olan da/de’nin Yazılışı
Bağlaç olan da/de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar: Beni de çağırdı seni de. Durumu babasına da bildirdi. Sen de mi kardeşim? Az da olsa ver. Oturur da oturur artık.

Cezmi dahi anlamında olduğu için -de nin ayrı yazılması lazım.

Numara sözünün kısaltması da kelime gibi okunduğundan getirilecek olan ek okunuşa göre olur: No.lu, No.suz

Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek, noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin veya üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır: vb.leri, Alm.dan, İng.yi, cm3e (santimetreküpe), m2ye (metrekareye) vb.

Sert ünsüzle biten kısaltmalar, ek aldıkları zaman okunuşta sert ses yumuşatılmaz: AGİK’in (AGİĞ’in değil), CMUK’un (CMUĞ’un değil), RTÜK’e (RTÜĞ’e değil), TÜBİTAK’ın (TÜBİTAĞ’ın değil) vb.

Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar: Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Dr. Alâaddin Yavaşça, Sayın Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen, Mustafa Efendi, Zeynep Hanım, Yüzbaşı Cengiz Topel, Mimar Sinan, Fatih Sultan Mehmet vb.

Yalnız akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar: Aynur ablama gittim. Sevda yengemin keki çok güzel olur vb.

Virgül işareti kaldırılınca anlam: Tahta ev şeklinde tamlama haline gelir. Oysa bu cümlede virgül tahta kelimesinden sonra kullanıldığında "tahtanın evin önünde" olduğu belirtiliyor.

İki nokta işareti bir konuyu açıklarken ya da bir konuyla ilgili maddeler sıralanmadan önce kullanılır.

'Kene sokması sonucu yedi aylık hamile olan 27 yaşındaki A.K. hayatını kaybetti' cümlesinde yazım yanlışından dolayı, sanki kadın kene sokması sonucu hamile kalmış gibi bir anlam doğmaktadır. Bu cümlenin doğru yazım 'Yedi aylık hamile olan 27 yaşındaki A.K. kene sokması sonucu hayatını kaybetti.' şeklinde olmalıdır.

Madencilik işletilmez, maden ocağı işletilir. Madencilik, maden ocaklarının işletilmesi ile ilgili bir alandır.

Diller, bir yandan hüküm süren değerleri ve normları onaylayıp destekleyerek içinde barındırırken diğer yandan da istenmeyen pozisyonları bastırmaktadır. Örneğin, dünya dilleri, dilbilgisel cinsiyet bulunanlar ve bulunmayanlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Hint Avrupa dillerinde genelde eril, dişil gibi iki veya eril, dişil, belirsiz gibi üç türden oluşan dilbilgisel cinsiyet, özellikle Bantu dilleri gibi sınıandırmalı dillerde daha fazla ayrıma sahiptir. Bu dillerde kişiler, canlılar, cansızlar, eşyalar, nesneler, organizmalar, vasıflar ve yönlerde cinsiyet sınıflandırması yapılmaktadır. Rusça ve Arapça gibi birkaç dilde ise eylemler bile cinsiyet oluşumu göstermektedir. Bazı dillerde ise ya yoğun bir şekilde kullanılmakta ya da zamanla kaybolmaktadır. Örneğin Hint Avrupa dil ailesindeki İran dilinde önceleri bulunan üç dilbilgisel cinsiyetin daha sonra yok oluşu gibi. İsimlerin cinsiyet konusu, dilbilgisel cinsiyet bulunan dillerde oldukça önemli bir yere sahiptir ve kullanım kuralları vardır. Tarihte ilk dilsel cinsiyet ayrımı 5. yüzyıl sofistlerinden Protagoras’a dayandırılmaktadır. Buna karşılık Türkçede dilbilgisel cinsiyeti gösteren belirli veya belirsiz artikelleri ifade edecek ekler yoktur. Fakat diğer seçeneklerde belirtilen ifadeler yanlıştır. Doğru yanıt D'dir.

Yazılı ve sözlü anlatımda duygu, düşünce, istek ya da bilgilerin doğru, anlaşılır ve düzgün bir şekilde ifade edilmesi ancak o dilin kurallarına uyulmasıyla sağlanabilir. Dünyadaki diller arasında ortak olan yazım kuralları olduğu gibi her dilin kendi yapısına özgü kuralları da vardır. Bu kuralar, her dilin tarihiyle, kültürüyle yoğurduğu kendine özgü bir sistem içinde gelişmiştir.  Konuşma sırasında dilbilgisel açıdan yapılabilecek yanlışlar daha az fark edilir ve bu yanlışlar sese eklenen vurgu, ton veya dinleyicinin yardımıyla giderilebilir. Konuşmada iletişim daha çok önem kazanır bu nedenle dilbilgisel yapılar konuşan tarafından geri plana atılabilir. Bu durum konuşmayı kolaylaştırsa da kuralları göz ardı edebileceğimiz anlamına da gelmez. İletişimde bilgi, duygu ve düşüncelerin tam olarak ifade edilebilmesi için konuşma sırasında da seslerin doğru çıkarılması, kelimelerin doğru telaffuz edilmesi ve cümlelerin anlatılmak isteneni tam ifade edebilecek şekilde kurulması önemlidir. Yazma süreci, dilin kurallarını uygulama açısından konuşmaya göre daha dikkatli olmayı gerekli kılar. Yazma sırasında yazının kalıcılığı, yazanın tek başına olması yanında dilbilgisel kurallar da yazmayı zor bir beceri hâline getirebilir. Okuma, dinleme, konuş-
ma ile birlikte dil eğitiminin dört temel becerisinden biri olan yazmak, doğasındaki bu güçlüklerin yanı sıra kuralların iyi bilinmemesi durumunda eğitim hayatının sevilmeyen konularından biri olabilmektedir. Ancak yazım kurallarının, iletişimi kolaylaştırma ve yazmada birliği sağlama olmak üzere iki temel işlevi vardır. Doğru cevap E'dir.

Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır: Patlak göz, aşık kemiği, serçe parmak, azı dişi, kuyruk sokumu, safra kesesi, ekşi surat, gaga burun (kimse), karga burun, kepçe kulak vb. Ayrıca B,C,D ve E seçeneklerinde verilen kelimeler (Yarım küre, göç etmek, dil balığı, ay tutulması) ayrı yazılmalıdır.Doğru cevap A'dır.

Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.
1.Bitki adları: aslanağzı, civanperçemi, keçiboynuzu, kuşburnu, akşamsefası, camgüzeli, ayşekadın (fasulye) vb. 

2.Özgün biçimleri tek heceli bazı Arapça kökenli kelimeler etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle birleşirken ses düşmesine, ses değişmesine veya ses türemesine uğradıklarında bitişik yazılır: emretmek, kaybolmak, darbetmek, hamdetmek, affetmek, hissetmek, reddetmek vb.

3.Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler: talaş böreği, kuyruk yağı, maden suyu, tulum peyniri, Adana kebabı, ezogelin çorbası, irmik helvası, acı badem kurabiyesi, kestane şekeri, kuru yemiş vb.

4.Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller, ilk kelimesinde herhangi bir ses düşmesi veya türemesi olmazsa ayrı yazılır: arz etmek, dans etmek, göç etmek, ilan etmek, kabul etmek, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok etmek, yok olmak vb.

1.Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır: güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu vb.

2.Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi, huzurevi, konukevi, orduevi, öğretmenevi, polisevi, yayınevi vb.

3.Sıfat veya zarf görevindeki pekiştirmeli sözler bitişik yazılır: apaçık, büsbütün, çepeçevre, çırılçıplak, dümdüz, gömgök, güpegündüz, kapkara, masmavi, paramparça, sapasağlam, sırılsıklam, sipsivri, yemyeşil vb.

4.Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır: açık mavi, kara sarı, kirli sarı, koyu yeşil vb.

5.İki veya daha çok kelimenin birleşmesinden oluşmuş kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır: Alper, Gülnihal, Gökhan, Şenol, Abasıyanık, Adıvar, Atatürk, Gökalp, Güntekin, İnönü, Karaosmanoğlu, Tanpınar, Yurdakul, Boynueğri Mehmet Paşa, Tepedelenli Ali Paşa vb.

1.Birkaç örnekte ki bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır: belki, çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki.

2.Bağlaç olan da/de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar: Beni de çağırdı seni de. Durumu babasına da bildirdi. Sen de mi kardeşim? Az da olsa ver. Oturur da oturur artık.

3.Sıfat veya zarf görevindeki pekiştirmeli sözler bitişik yazılır: apaçık, büsbütün, çepeçevre, çırılçıplak, dümdüz, gömgök, güpegündüz, kapkara, masmavi, paramparça, sapasağlam, sırılsıklam, sipsivri, yemyeşil vb.

4."mı-mi"eki sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır: Güzel mi güzel! Yağmur yağdı mı her yer çamur olur.

5.İsim durum ekleri ve iyelik ekiyle yapılan ikilemeler de ayrı yazılır: baş başa, el ele, göz göze, iç içe, omuz omuza, yan yana, baştan başa, elden ele, günden güne, içten içe, yıldan yıla, başa baş, bire bir (ölçü), dişe diş, göze göz, teke tek, ardı ardına, boşu boşuna, günü gününe, peşi peşine, ucu ucuna vb. Doğru cevap A'dır.

Yabancı özel adlardan türetilmiş akım adları Türkçe söylenişlerine göre yazılır:
Dekartçılık, Epikürcülük, Kalvenci, Kalvencilik, Kalvenizm, Kartezyenizm, Lüterci,
Lütercilik, Marksçılık, Marksist, Marksizm vb. 

Doğru cevap C'dir.

1.Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her kelimesi büyük harfle başlar: Nutuk, Safahat, Kendi Gök Kubbemiz, Anadolu Notları, Sinekli Bakkal, Varlık, Resmî Gazete, Hürriyet, Milliyet, Kaplumbağa Terbiyecisi, Yorgun Herkül, Saraydan Kız Kaçırma, Onuncu Yıl Marşı vb.

2.İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar: Menfaat sandalyeye benzer: Başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan yükseltir. (Cenap Şahabettin)

3.Düşünce, hayat tarzı, politika gibi anlamlar bildirdiğinde doğu ve batı sözlerinin ilk harfleri büyük yazılır: Batı medeniyeti, Doğu mistisizmi vb.

4.Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz gibi tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar: Ağrı Dağı, Aral Gölü, Asya Yakası, Çanakkale Boğazı, Dicle Irmağı, Ege Denizi, Erciyes Dağı, Fırat Nehri, Süveyş Kanalı, Zigana Geçidi vb.

5.Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Devlet Malzeme Ofisi, Millî Kütüphane, Çocuk Esirgeme Kurumu, Atatürk Orman Çiftlği, Çankaya Lisesi, Anadolu Kulübü, Yeşilay Derneği, Muharip Gaziler Derneği, Emek İnşaat, Bakanlar Kurulu vb. Doğru cevap D'dir.

Yazım yanlışları sadece kelimelerin yazılışında kullanılması kabul edilmiş harf dizilimindeki yanlışları değil; noktalama işaretlerinin kullanımına ilişkin yanlışları da kapsamaktadır. Ayrıca yazımı sadece şekil boyutuyla değil, anlam boyutuyla da düşünmek gerekmektedir. Çünkü yazım yanlışları anlam kurmayı da zayıflatmaktadır