MEDYADA ÇALIŞMA HAYATI

Vilayet gazetelerinin temel amacı, İmparatorluğun çeşitli bölgelerinde başlamış olan ayrılıkçı akımlara karşı mücadele etmektir. Bir başka ifadeyle ilk yerel gazetelerin çıkışı, yönetimle ilgili sorunlardan kaynaklanmıştır.

İkinci meşrutiyet’in ilanından sonra özel girişimciler tarafından pek çok yerel gazete çıkarılmıştır. 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanı ve ertesi yıl çıkarılan yeni basın kanunu hem İstanbul basınında hem de gelişmiş bazı bölgelerde yeni gazetelerin çıkmasını sağlamıştır. Sansürün kaldırılmasıyla birlikte ortaya çıkan özgürlük ortamı, çeşitli fikirleri savunan birçok gazetenin yayımlanmasına yol açmıştır.

Yerel basının önemli bir gelişimin gösterdiği ilk dönem, çok partili seçimlerin yapıldığı 1946 yılından sonrasıdır. 1950’de basın yasası değiştirilmiş, 1952 yılında basın çalışanlarının haklarını düzenleyen bir yasa çıkarılmış ve gazetecilerin sendika kurabilmesi, sigortalı olması, iş mukavelesi yapabilmesi, izinlerini düzenleyebilmesi gibi çok önemli haklar sağlanmıştır.

Liberal ekonominin gereklerine uygun olarak 1990 ve sonraki dönemde, yerel gazeteler piyasa kurallarına göre kurulmuştur. Reklam potansiyelinin yüksek olduğu gelişmiş illerde yerel gazeteler görece daha gazla nicel ve nitel büyüme sağlamışlardır. Bu illerde gazetecilik meslek olarak daha önemli konuma gelmiş, pek çok kişi sadece gazetecilik yaparak hayatını sürdürmüştür. Ekonominin gelişmediği illerdeki yerel basın ise işlevsiz bir duruma düşmüş, yerel gazeteler sadece resmi ilan almak için genellikle matbaacılık yapan işletmelere dönüşmüştür.

Türkiye’de yerel basının yapısal özelliklerinden kaynaklanan ve bazıları çözümsüz hâle gelmiş olan pek çok sorunu bulunmaktadır. Sorunların temelinde, yerel gazetelerin Osmanlı döneminden başlayarak, yerel ihtiyaçtan kaynaklanmak yerine merkezi bir planlama ile kurulmuş olması yatmaktadır. Yerel gazeteler merkezin, taşraya iletmek istediği mesajlar için bir araç olarak düşünülmüştür. Batı’da ise yönetim yapısının gereği olarak yerel basın doğal bir işlev yerine getirmek üzere kendiliğinden doğmuştur.

Basın İlan Kurumu, 40’ı aşan şubesinde, o illerde yayımlanan gazeteleri sıkı bir şekilde denetlediği için, gazetelere ilişkin ayrıntılı veriler sunabilmektedir. 2014 yılı sonu itibariyle şubelerin bulunduğu illerde toplam 697 gazete resmî ilan yayımlama hakkına sahiptir. Bu gazetelerin içinde İstanbul merkezli olarak yayımlanan ulusal gazeteler de dâhildir. Basın İlan Kurumu görev alanındaki yerlerde resmi ilan yayınlanan gazetelerin sayısı İstanbul’da 49, Sivas’ta ise 3’tir.

Basın İlan Kurumu mevzuatında, çalışanların niteliğine ilişkin olarak da bazı düzenlemeler getirilmiş bulunmaktadır. Bu kuralların en önemlisi, fikir işçisi kadrosunda çalışacaklarda aranacak şartlar arasına iletişim eğitimi alma şartının da bulunmasıdır. İletişim fakültesi mezunları ya da meslek yüksekokullarının iletişimle ilgili bölümlerinden mezun olmak bir gereklilik olarak yerini almıştır.

Yerel gazetelerin birçoğunun satış geliri yetersizdir. Bunda satışların ve abonelerin sayı olarak düşük oluşu yanında, gazete birim fiyatının düşük tutulması da etkendir. Esasen, satıştan gelir elde etme birincil amaç olmaktan çıkmıştır. Çalışanların koşullarını da doğrudan etkileyen gelir durumu genellikle resmî ilanlara bağlıdır. Gazeteler belli bir satışı sağlayarak, Basın İlan Kurumu’nun asgari şartlarını yerine getirmek ve o ilde dağıtılan resmî ilan/reklam bedelinden pay almak için çaba göstermektedir.

Yerel gazeteleri için satıştan gelir elde etmek birincil amaç olmalıdır ancak birçok yerel gazetenin satış geliri yetersizdir. Bu sebeple gazeteler resmi ilanlardan para kazanmaya çalışmaktadır.

2014 yılı verilerine göre ise İstanbul gazeteleri, ulusal gazetelerin bulunması nedeniyle toplam resmî ilan reklam gelirinin yüzde 60’ına yakınını aldığından gazete başına ulusal yayımlananlarda 10 milyon lirayı aşabilmektedir. Bu ildeki yerel özellikteki ya da düşük tirajlı gazeteler dahi 500 ila 1 milyon lira arasında gelir resmî ilan ve reklam geliri elde etmekte, orta büyüklükteki ulusal bir gazetede bu rakam 4-5 milyon lirayı bulmaktadır.

Ülke genelinde il ve ilçelerde yayımlanan yerel gazetelerin sayısı Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı verilerine göre 2000’i aşmaktadır.

Büyük illerdeki yerel gazetelerde en azından Basın İlan Kurumunun resmî ilan kriterlerini yerine getirmek üzere 10’a yakın gazeteci istihdam edilmekte, teknik elemanlar ve diğer çalışanlarla birlikte bu sayı 20 civarlarına ulaşabilmektedir.

Osmanlı döneminde ilk yerel gazete 1865 yılında Mithat Paşa tarafından çıkarılan Tuna gazetesidir.

Osmanlı döneminde ilk yerel gazete 1865 yılında Mithat Paşa tarafından çıkarılan Tuna gazetesidir.

İzmir’in işgali sırasında düşmana karşı direnişi savunan yazılar yazan Hasan Tahsin, bununla da kalmayıp işgalci askerlere ilk kurşunu atarak bir sembol hâline gelmiştir.

Kurtuluş Savaşının fiilen örgütlenmeye başladığı dönemde 1919’da Mustafa Kemal tarafından Sivas’ta çıkarılan İrade-i Milliye ve 1920’de Ankara’da çıkarılan Hakimiyet-i Milliye gazeteleri öncü yerel gazeteler olmuşlardır. Özellikle Hakimiyet-i Milliye, kurutuluş savaşının yayın organı işlevini üstlenmiş, Ankara’da basılmasına rağmen, savaşın sürdüğü tüm cephelere dağıtılmıştır.

Resmî ilanları adil bir şekilde dağıtmak ve siyasi müdahaleleri önlemek üzere 1961 yılında Basın İlan Kurumunun kurulması, sonraki dönemlerde yerel basın için yaşamsal önemde bir gelir kaynağı oluşturmuştur. Resmî ilan desteği sayesinde yerel gazete çıkarmak görece kolaylaştığı için yerel basında sayıca bir artış meydana gelmiştir

1960 yılında askeri müdahale ile son bulan bu dönemden sonra, basın üzerindeki baskıları kaldırmaya ve basın iş kolunu yasal düzenlemeye kavuşturmaya yönelik çabalar sonucunda gazetecilik profesyonel bir meslek olarak tanımlanmıştır.

Yerel gazetelerin birçoğunun satış geliri yetersizdir. Bunda satışların ve abonelerin sayı olarak düşük oluşu yanında, gazete birim fiyatının düşük tutulması da etkendir. Esasen, satıştan gelir elde etme birincil amaç olmaktan çıkmıştır. Çalışanların koşullarını da doğrudan etkileyen gelir durumu genellikle resmî ilanlara bağlıdır.

Üç büyük şehir dışında en büyük resmî ilan reklam gelirinin oluştuğu Bursa’da gazete başına yıllık gelir 1 milyon lirayı aşmaktadır.