MEDYADA ÇALIŞMA HAYATI

Avrupa’da baskı yapılabilen ilk matbaanın 1450 yılında kurulduğu kabul edilirse yaklaşık 43 yıl sonra İstanbul’da da matbaanın (1493) faaliyete geçtiği görülür (Güz, 2000). 1492 yılında İspanya’dan Türkiye’ye gelen Museviler yanlarında matbaayı da getirmişlerdir. 1493 yılında İstanbul’da ilk matbaa Musevi Hahamı Gerson tarafından II. Beyazid zamanında kurulmuştur. Doğru cevap B şıkkıdır.

Tasvir-i Efkar, 27 Haziran 1862 yılında yayın hayatına başlamıştır. Gazete İbrahim Şinasi tarafından çıkartılmıştır. Tasvir-i Efkar olan gazetenin adı “fikirlerin belirtilmesi” anlamına gelmektedir. Önceki gazetelerin okuyucu mektuplarında padişaha ve vezirlere övgü yazıları yayımlamalarının aksine Tasvir-i Efkar Türk basınında ilk kez okuyucunun gerçek düşüncesini sütunlarına taşımış ayrıca padişahlara övgü yazıları yayınlamaktan uzak durmuştur. Doğru cevap E şıkkıdır.

II. Dünya Savaşı yıllarında basın daha sıkı kontrole tutulmuş ve çok kolaylıkla kapatılmıştır. Bu süreçte Vatan, Akşam ve Tanin demokrat çizgideyken, Tan gazetesi Sovyet, Cumhuriyet ve Tasvir-i Efkar ise Alman yanlısı bir yayın politikası güdüyorlardı. Yine Alman yanlısı Ötüken ve Atsız dergileri Turancı, Necip Fazıl'ın Büyük Doğu’su ise daha dini bir çizgiye kayıyordu. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hürriyet gazetesi finansman ihtiyacını gelişen reklam sektöründen karşılamayı bilmiştir. 1954’te seri ilanlar uygulamasını başlatmıştır. Türk basınında hisse ortaklığı yoluyla halka açılmada öncü gazetedir. Şirketin yüzde 10 hissesi 1992 yılında İMKB’de satılmıştır. Profesyonel yönetimin öncüsü olan Hürriyet daima en yüksek reklam geliri elde eden gazete olmuştur. Gazete 2005 yılında online seri ilanlar yayınına başlamıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

80’li yıllarla birlikte Türk basınına işadamları daha fazla girmeye başlamıştır. Güneş gazetesi Mehmet Ali Yılmaz’ın sahipliğinde yeni bir gazete olarak yayın hayatına başlamıştır. Kısa zaman sonra bu işadamı hükümette bakan olmuştur. Yine kısa zamanda bir medya devi hâline gelen Aydın Doğan da gazete patronluğuna ilk adımını Milliyet gazetesini alarak bu yıllarda atmıştır. Dinç Bilgin İzmir’deki Yeni Asır gazetesiyle elde ettiği başarıyı İstanbul’da kurduğu ve başarılı bir model olan “Sabah” gazetesiyle sürdürmüştür. 1990 yılı itibariyle Erol Simavi’nin sahip olduğu Hürriyet grubu sektöründe mali büyüklük olarak ilk sırada bulunurken, onu Dinç Bilgin’e ait içinde Yeni Asır, Bugün, Fotomaç, Sabah gibi gazetelerin yeraldığı Sabah grubu izlemekteydi. Türkiye gazetesini bünyesinde bulunduran İhlas Grubu, Milliyet’in sahibi Doğan Grubu, Günaydın, Güneş, Tan, Fotospor gibi gazeteler ve Gelişim yayınlarını kontrol eden Asil Nadir Grubu, Tercüman ve Bulvar gazetelerini bünyesinde bulunduran Tercüman-Ilıcak Grubu önemli medya grupları arasında yer almaktaydı. Doğru cevap C şıkkıdır.

90’lı yılların en önemli gelişmesi kuşkusuz televizyon ve radyo yayıncılığına basındaki
büyük grupların da girmesidir. Böylece sadece gazete sahibi olan patronlar, Uzanların zorlamasıyla televizyon ve radyodaki kamu tekelinin delinmesi ve 1993 yılında yapılan anayasal düzenlemeden sonra radyo ve televizyon yayıncılığına yatırım yapmışlardır. Önemli gazete patronları aynı zamanda iddialı TV kanallarına da sahip olarak ve medyadaki güçlerini iyice pekiştirmişlerdir.

Uzan Grubu’nun ve söz konusu medya organlarının sahibi Cem Uzan’ın siyasete atılması Star gazetesi ve Star televizyonunun yayın politikasını etkilemiştir. Cem Uzan ve Recep Tayyip Erdoğan’ın siyasi rakip olmaları nedeniyle oluşan gerilim Uzan Grubu’na ait olan yayın organlarına da yansımıştır. Cem Uzan özellikle Star gazetesi ve Star TV’yi siyasal çekişmesi için araç olarak kullanmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Son yıllarda gerek gelişmiş dünya ülkelerinde gerekse ülkemizde medyanın sınırlı sayıda
holdingin bünyesinde toplanması basının özgürlüğünü, çok sesliliğini, çeşitlilik ve çoğulculuğunu zedeleyen önemli bir tehdit unsuru hâline gelmiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Basın işletmeleri çalışan sayısı, üretim kapasitesi ve ciro büyüklüğü bakımından: küçük
(1-6 çalışan kişi), orta büyük (6-50 çalışan kişi), büyük (50-2000 çalışan kişi) ve mega işletmeler (2000 ve üzeri çalışan kişi) boyutunda hizmet vermektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Kollektif şirket ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla gerçek kişiler arasında kurulan bir şirkettir. Şirket alacaklılarına karşı ortakların tümü sınırsız sorumludur. Kuruluş için en az sermaye şartı yoktur. Ortaklardan her birinin imzaladığı bir sözleşmeyle kurulur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Limited şirket, bir veya daha çok gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulur; esas sermayesi belirli olup, bu sermaye esas sermaye paylarının toplamından oluşur. Ortaklar, şirket borçlarından sorumlu olmayıp, sadece taahhüt ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle ve şirket sözleşmesinde öngörülen ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlüdürler. Limited şirkette ortak sayısı en az bir, en çok elli olabilir. Yeni kanunla birlikte limited şirketlerde de en az ortak sayısı şartı bire düşürülmüş; gerçek sermayedarın tek başına limited ya da anonim şirket kurmasına imkân tanınmıştır. Limited şirketin en az sermayesi 10.000 TL’dir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Mustafa Kemal Ankara’ya yerleştikten sonra kendi denetiminde 10 Ocak 1920’de Hâkimiyet-i Milliye isimli gazeteyi çıkartmıştır.

1946’da 202 gazete 100 bin toplam tiraja sahipken, 10 yıl sonra büyük bir patlamayla birlikte bu rakam 1 milyonu aştı. Başyazıya dayanan gazetecilik anlayışından haber ve resme dayalı gazeteciliğe geçildi. Bu dönüşümde en büyük pay 1948’de kurulan Hürriyet’in olmuştur.

Sedat Simavi, 26 Kasım 1968’de Günaydın gazetesini çıkartmıştır. Günaydın’ın öncülüğünde ofset teknolojisi önem kazanmıştır.

Milliyet, Sabah, Hürriyet ve Türkiye gibi gazeteler kupon ve promosyon yöntemleriyle bir milyon tirajı aşmışlardır.

Milliyet’i 1979’da satın alarak basın sektörüne giren işadamı Aydın Doğan 1994 ekonomik krizinden büyüyerek çıkmış ve Erol Simavi’den Hürriyet’i satın alarak yazılı medyanın en büyük ismi hâline gelmiştir. Doğan Grubu 1993 yılında Doğuş Grubuyla ortaklaşa kurdukları Kanal D ile televizyon yayıncılığını da başlamıştır.

Uzan ailesinin “medya” alanındaki en dikkate değer girişimi, Ahmet Özal’la ortaklaşa 1989 Ağustos’ta kurdukları Magic Box Şirketiyle Türkiye’nin ilk özel televizyonu Star 1’i faaliyete geçirmeleridir.

1990’lı yıllardan günümüze kadar medya sektörünün gelişimi değerlendirildiğinde, Türkiye’deki büyük sermaye sahiplerinin medya alanına ciddi oranda ilgi duydukları görülmüştür. Medya sektörünün farklı alanlarındaki satın almalar sayesinde, sermaye sahiplerinin medya sahipliği sayesinde kar etmenin yanı sıra, önemli konumlara geldikleri bilinmektedir.

Haber ve düşünce üreten medya işletmelerini, yazılı (gazete, dergi), işitsel (radyo), görsel (televizyon) ve elektronik yayıncılık yapan işletmeler şeklinde 4 temel bölüme ayırabiliriz.

Kamu işletmeleri: Sermayesinin tamamı veya büyük bir bölümü kamu tüzel kişilerine ait işletmelerdir.

Şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış ve diğer ortak veya ortakların sorumluluğu belirli bir sermaye ile sınırlandırılmış olan şirket "Komandit" şirkettir.