MEDYADA ÇALIŞMA HAYATI

Darbenin siyasi, sosyal ve ekonomik pek çok yansıması olmuş ve tüm sektörler gibi basın sektörü de yaşanan değişimlerden etkilenmiş ve geçmişten farklı bambaşka bir yola sürüklenmiştir.
Küreselleşeme ile birlikte basında tekeller oluşmuş, holdingler gazeteleri ele geçirmiş ve küçük ölçekli firmalar basın ortamından çekilmek zorunda kalmıştır.
Basın sektörü, özellikle 80’li yılların başlarından itibaren hem teknoloji alanında yaşanan gelişmeler, hem de basının büyük bir sanayi kolu hâline dönüşmesiyle birlikte büyük holdinglerin etkisi altına girmiş ve kısa sürede tekelleşmenin etkilerini en yoğun düzeyde yaşamıştır.
Küçük firmaların varlığı tekelleşmeyi hızlandıran değil yavaşlatan unsurlardır.

Söz konusu durum bulunulan piyasada bir tekelleşmenin olduğunun göstergesidir.

Tekelleşmenin en önemli sebebi artan maliyetlerdir. Artan maliyetlerin ancak büyük grupların ayakta kalabilmesini sağlaması, hem satış açısından hem de elde ettikleri reklam gelirleri açısından diğer gazetelerle büyük grupların rekabet etmeleri oldukça zorlaştırmaktadır. Bu sistem, küçük basın işletmelerinin iflas etmelerini, el değiştirmelerini ya da büyük grupların hâkimiyetine girmeleri sonuçlarına yol açmıştır. Artan maliyetlerin yanı sıra tekelleşmeyi doğuran diğer faktörler reklam gelirlerinin azlığı, tirajlardaki durgunluk, büyük yatırımların zorunlu hale gelmesi ve dağıtımda yaşanan güçlüklerdir. Artan küresel rekabet ise içsel değil dışsaldır.

Tekelleşme ile birlikte basın çalışanlarının çalışabilecekleri alanlar daraltılmış bu da fikir işçilerinin mevcut sisteme uyumlanmalarını beraberinde getirmiştir. Çalışılabilecek yayın gruplarının azlığı, zaman zaman patronların yaptıkları centilmenlik anlaşmaları gazetecilik hareket kabiliyetlerini olumsuz etkilemiş ve daha güdümlü bir medya ortamının doğmasına neden olmuştur. Tekelleşme işle birlikte görece daha küçük ve bağımsız şirketler medya piyasasına ayakta duramamış ve ortam büyük, hatta çok uluslu büyük holdinglere kalmıştır. Gazeteciler böyle bir ortamda ister istemez tekellerin davranış kodlarını benimsemek zorunda kalmış bu da hem çalışma hem de basın özgürlüğünü ciddi oranda tehdit etmiştir.

Tekelleşmenin sakıncaları ile ilgili Fikret İlkiz de şunları söylemektedir: “Medyanın çoğulculuğunu koruyucu önlemler alınması, bağımsız ve tarafsız yayıncılığın sürdürülebilmesi için gereklidir. Unutulmamalıdır ki, kamu hizmeti yapan medyanın tekelleşerek sorumluluk bilincinden uzaklaşması, bireysel çıkarlara hizmet edecek ticari nitelik kazanması, medya-siyaset bağlantısının güçlenmesi, medyanın Devletle ticari ilişkiye girmesi, kuşkusuz demokrasinin yozlaşmasına zemin hazırlayacak, basının varlık nedeni ile çelişecektir. Medya tekelleşerek sorumluluk bilincinden uzaklaşmıştır. Bireysel çıkarlara hizmet etmeye başlayarak ticari nitelik kazanmıştır. Medyanın ticari ilişkileri demokrasinin yozlaşmasına zemin hazırlayacaktır. Zemin hazırlanmıştır. Medyada her şey alınıp satılmaktadır. Bu tür alım satımlar basının varlık nedeniyle çelişkilidir. Zaten bu çelişki basını medyaya dönüştürmüş, medya da kendini tüm değer yargılarının alınıp satıldığı pazaryerine çevirmiştir. Medyanın pazar yerine dönüşmesini sağlayan «tekelleşmenin» önlenmesi için basın özel güçlere karşı da korunmalıdır. Yani medyanın bir kaç kişinin veya grubun elinde toplanmasına karşı çıkılmalıdır (İlkiz, 2003).”.

Cevap seçeneği dışındaki tüm seçenekler işletme yapılarının holdingleşmesi ve otosansürün gelişmesinin etkileri arasında görülmektedir. Ancak böyle bir basın sektöründe gazetecilik bağımsız ve demokratik değil tam tersine bu gazetecilik, demokratik hayatın bir aracı olmaktan çok, onu yaşatabilen sınıfların menfaatlerini yansıtmakta ve onlara hizmet etmektedir

Türkiye Gazeteciler Sendikası İstanbul Şube Başkanı Gökhan Durmuş “Gazetecilikte Örgütlenme” sorunuyla ilgili olarak şunları söylemektedir: “Türkiye’de 50 bin gazeteci var ve gazetecilerin sadece 3 bini sendikalı. Gazetecilik sektöründe örgütlenme konusunda bilinç neredeyse sıfır. Bunun birkaç nedeni var. Gazeteciler kendini işçi olarak görmüyor. Statü olarak kendimizi daha üstte hissediyoruz. Örneğin böyle bir emek kentinde sendikayla içli dışlı yaşanan bir yerde gazeteciler niye sendikalı olmaz? Bunun birkaç nedeni var. İşsizlik korkusu. Dolayısıyla bir gelecek korkusu söz konusudur.

Basında gitgide yayılım gösteren esnek çalışma biçimleri de medya çalışanlarını tehdit eden yeni bir oluşum olarak göze çarpmaktadır. Önceki dönemin, belirli saatler içinde, sosyal güvenceli ve sendikalı olarak çalışma biçimi sermayenin kârlılığına tehdit oluş-turmaktadır. Sermaye, bu kârlılığını sınırlayan katı uygulamalardan kurtulmak amacıyla çalışma saatlerini ve koşullarını esnetmiş bu dönüşümden önemli ölçüde kâr sağlamıştır. Böylelikle sosyal güvencenin getirdiği ek yüklerden kurtulmuş, mekan ve maliyet tasar-rufu yapmış ve süreçleri en çok kendi lehine dönüştürmüştür. Esnek çalışma biçimleri zorunlu maliyetleri düşürmekte, kadrolu çalışanların sorumluluklarını hafifletmekte, is-tihdamı azaltmakta ve bu amaçla teknolojiden sonuna kadar faydalanmaktadır. “Stajyer”lik süreleri sürekli olarak uzamaktadır.

Medyada çalışma koşullarına bakıldığında kadın çalışanların genellikle alt düzeye yoğunlaştıkları, daha tepe yöneticilerin de ağırlıklı olarak erkeklerden oluştuğu görülmektedir. Kadınların görece daha hafif işlere yönlendirildikleri gazete işletmelerinde, başarıya ulaşan pek çok kadın gazetecinin de kendi kimliklerini koruyarak değil, adeta erkeksileşerek başarıya ulaştıkları görülmektedir. Köşe yazarlarına bakıldığında, erkeklerin kadınlara oranla bariz bir sayısal üstünlüğü olduğu görülmekte, dolayısıyla kadınların çalışma ortamında ikincil konuma itildiği görülmektedir.

Yönetim kademesi açısından erkek egemen bir sektör. Kadının adı yok. Kadın her türlü zorluğa meslek aşkı sebebi ile dayanıyor. Atamalarda kadının cinsiyeti, evli ve çocuk sahibi olması karşısına hep bir engel olarak çıkıyor. Mobbinge maruz kalarak kariyer yapması engelleniyor. Kıyafeti yönünden de hiç farketmiyor başörtülü olduğu için tepki alan da var başı açık olduğu içinde. Köşe yazarlarına bakıldığında, erkeklerin kadınlara oranla bariz bir sayısal üstünlüğü olduğu görülmekte, dolayısıyla kadınların çalışma ortamında ikincil konuma itildiği görülmektedir. Basında yönetim kademesine bir kadın olarak çok zordur, yükselen pek çok kadın gazeteci de yükselirken kendi kimliklerini geri plana atmak zorunda kalmaktadır.

Tekelleşme ile mülkiyet yapısındaki daralmanın basının çeşitlilik ve çoğulculuğunu engellediğinin pek çok platformda altı çizilmiştir.

Tekelleşme tüm dünyada basın özgürlüğünün önündeki en temel engellerin başında görülmüş ve mülkiyet yapısındaki daralmanın basının çeşitlilik ve çoğulculuğunu engellediğinin pek çok platformda altı çizilmiştir.

Yaşanan tüm bu gelişmeler basında otasnsürün genişlemesine neden olmuş ve pek çok basın çalışanı sansüre gerek kalmaksızın kendisini bu yeni düzenle uyumlandırmıştır.

Basında gitgide yayılım gösteren esnek çalışma biçimleri de medya çalışanlarını tehdit eden yeni bir oluşum olarak göze çarpmaktadır.

Tanımlar incelendiğinde kaşeli çalışma olduğu görülür.

Havuz sistemi ile basın çalışanın tek ücret karşılığında birkaç gazete ve televizyona hizmet vermektedir.

Bir cinsiyetin, genellikle erkekliğin, diğerinden üstün olduğunu savunan görüş ve ideolojidir.

Tekelleşme, holdingleşme, sendikasızlık, işsizlik ve cinsiyetçi politikaların baskınlığı daha sağlıklı bir gazetecilik ortamının oluşmasının önündeki en ciddi engellerin başında gelmektedir.

İlk büyük tekel Doğan Holding Grubu ve başkanı Aydın Doğan idi.

Gazetecilerin çok sınırlı bir bölümü 212 sayılı Basın İş Kanunu kapsamında istihdam edilmektedir.