MEDYADA ÇALIŞMA HAYATI

Gazetecilerin mesleki ve sosyal haklarının diğer işçilere göre daha farklı ve özel bir şekilde düzenlenmesinin nedenlerini üç başlık altında incelemek mümkündür:

• Gazeteciliğin diğer iş kollarına göre farklı çalışma tarzı,
• Gazetecilik mesleğinin toplum içindeki yeri,
• Basın özgürlüğü.

Doğru cevap A'dır.

Teknolojik gelişmeler pek çok sektörü olduğu gibi basın sektörünü de etkilemiştir. Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler basın sektöründe yazılı basın gazeteciliğine ilave olarak radyo- televizyon gazeteciliği ile İnternet gazeteciliği adı altında iki yeni gazetecilik türünün ortaya çıkmasına yol açmıştır. Doğru cevap B'dir.

Basın günümüzde kamuoyu yaratma ve etkileme konusunda demokratik rejimlerin dayanağı olarak çağdaş toplumların en etkili gücü haline gelmiştir. Bütün bu nitelikler diğer işletmelerden farklı olarak basın işletmelerine yasama, yürütme ve yargı güçlerini eleştiren ve hatta denetleyen dördüncü güç olma özelliği kazandırmıştır. Böylece basın, toplum adına toplumu denetleyen bir kamu denetçisi işlevi üstlenmiştir Doğru cevap C'dir.

“Biçimsel Basın Özgürlüğü” hür ve demokratik toplumda basının kamuoyu oluşturma, siyaset yapabilme görev ve yetkileri olmasının gereği, basının bir kurum olarak işletme araç ve gereçleriyle birlikte korunması olarak ifade edilmektedir. Doğru cevap D'dir.

“Maddi Basın Özgürlüğü”; haber, bilgi sağlama serbestîsi, haberlerin içerik ve yapısını belirleyebilme ve ya- yınlayabilme serbestîsi, haberlerin çoğaltılıp, dağıtılabilmesi serbestîsi olarak ifade edilen her türlü devlet müdahalesini yasaklayan üç unsurdan oluşmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Türkiye’de gazetecilerin çalışma hayatına yönelik hukuki düzenlemeler 1864 tarihine kadar uzanmaktadır. Ancak bu konuda ilk kanuni düzenleme 1952 tarihli 5953 sayılı Basın İş Kanunu’dur. Doğru cevap A'dır.

25.05.1935’te Ankara’da yapılan 1. Basın Kongresi, gazetecilerin bireysel mücadele doğrultusunda basına ilişkin sorunların tartışıldığı ve çözüm arandığı ilk girişimdir. Doğru cevap B'dir.

Gazetecilik mesleğinin doğuşu, Türkiye’de 1830’lu yıllara dayandığı hâlde, profesyonel bir meslek olarak kabulü uzun yılları gerektirmiştir. Mesleğin uzun yıllar profesyonelleşememesi, mesleki bağımsızlığın kazanılmasını geciktirmiş, hukuksal olarak koruma kap- samına alınmasını engellemiştir. Mesleğin profesyonelleşmesini engelleyen bu nedenler şu şekilde açıklanabilir:

Gazete işletmelerinin çalışanlara yeterli ücret ödeyememesi, bu nedenlerden biridir. Bu bağlamda gazetecilik mesleği başlıca geçim kaynağı olarak seçilebilecek bir meslek olmadığından, diğer mesleklerle birlikte yürütülen bir yan uğraş özelliği taşımaktadır.

Cumhuriyetle başlayan sürece hatta 1950’li yıllara kadar, Türk toplumunda okur-yazar, dahası entelektüel birikimi olan insanların az olması, bu mesleğin başlıca geçim kaynağı olarak seçilebilmesinin önünde bir başka engeldir. Zira entelektüel birikime sahip olan kişilerin, gazetecilik mesleğinin ücretinin düşük olması nedeniyle memuriyet görevi ile birlikte bu mesleği birlikte yürüttükleri görülmektedir Bu bağlamda da gazetecilik diğer mesleklerin gölgesinde kalmaktadır. Gazeteciliğin profesyonel bir meslek haline gelmesine kadarki süreçte, bütün bunlara ek olarak, Türk toplumunun da gazeteciliğe ve gazetecilere bakış açısı olumsuzdur.

Türkiye'de gazetecilik mesleği bu nedenlerle geç profesyonelleşmiştir. Bunun bir nedeni değil sonucu olarak gazetecilik mesleği ile ilgili iş kanunu geç çıkmıştır. 

Doğru cevap C'dir.

Basının dördüncü güç olarak kabul edilmesi yasama, yürütme ve yargının yanı sıra basının kamuoyu yaratma ve kamu yararını gözeterek kamuyu bilgilendirme etiğinden ileri gelmektedir. Doğru cevap D'dir.

5953 sayılı Kanun’da değişiklik yapan kanunların ikincisi ise 6253 sayılı Kanun’a göre daha köklü değişiklikler getiren ve gazetecilere yönelik en ileri düzeyde haklar ihtiva eden 212 sayılı Kanun’dur. Gazetecilere sağladığı haklar nedeniyle, günümüzde 5953 sayılı Kanun yerine kullanılan 212 sayılı Kanun, basın sektöründe bugün varılan noktaya gelinmesi açısından adeta bir başlangıç olarak değerlendirilebilir. Basın İş Kanunu’nda değişiklik yapan 212 sayılı Kanun’la gazetecilerin elde ettikleri haklar kısaca şu şekilde özetlenebilir:

• Sendika kurabilmek,
• İşverenin gazeteci ile yazılı iş sözleşmesi yapma zorunluluğu,
• Sosyal sigortalardan yararlanmak,
• İş anlaşmasını bozmak isteyen gazete sahibinin gazeteciye kıdemine göre tazminat ödemesi zorunluluğu,
• Askerlikte, mahkûmiyet ve gazetenin kapanması hallerinde gazeteciye ücret ödenmesi zorunluluğu,
• Haftalık tatil ve yıllık ücretli izin hakkı vb.

Doğru cevap E'dir.

Türkiye’de gazetecilerin çalışma hayatına yönelik hukuki düzenlemeler 1864 tarihine kadar uzanmaktadır. Ancak bu konuda ilk kanuni düzenleme 1952 tarihli 5953 sayılı Basın İş Kanunu’dur.

1864 yılında yürürlüğe giren Matbuat Nizamnamesi yayını izne bağlaması, gazeteyi kapatmak gibi cezalar içermesi nedeniyle basını sıkı bir idarî denetim ve cezaî bir yaptırım içine almıştır.

Cumhuriyetin ilanından önce yürürlükte olan basına ilişkin son Kanun, 1931 yılına kadar yürürlükte kalan 1909 tarihli Matbuat Kanunu’dur.

Ülkemizde bağımlı çalışanların hukuki statüsünün düzenlenmesi ve bunların gerekli ka-nuni korumaya kavuşması 1936 tarihli İş Kanunu ile sağlandığı hâlde, gazetecilere yönelik ilk düzenlemenin 1952 tarihli 5953 sayılı Basın İş Kanunu ile yapıldığı görülmektedir. Kanunun hükümet gerekçesinde, işbu tasarının hazırlanmasında “fikren çalışan zümre-lerin sosyal ihtiyaçlarını karşılayacak kanuni tedbirlerin” alınmasının amaç teşkil ettiği açıklanmaktadır (Dönmezer, 1976; Özek, 1978; Oğuzman, 1967; Tuncay, 1989).

Ayrıca Kanun, sözleşme zorunluluğu ve feshe karşı koruyucu hükümlerle gazetecinin düşünce özgürlüğünü işveren karşısında güvence altına alan, zamanına göre oldukça modern görünüm taşıyan düzenlemelere de yer vermiştir. Kanundaki ilk değişiklik, 1954 yılında 6253 sayılı Kanun’la yapılmıştır (Özek, 1978; Tuncay, 1989)

20. yüzyılın son çeyreği, artık yeni bir toplum yapısının, yani bilgi toplumu dönemidir. Söz konusu toplum yapısı içinde sanayi toplumunun yabancılaşmış mavi yakalı işçileri, yerlerini esas olarak beyaz yakalılara bırakmaya başlamıştır.

Düşünceyi açıklama özgürlüğünün bir alt türü olan basın özgürlüğü; haber, fikir ve dü-şünceleri serbest olarak toplayıp, yorumlama, eleştirme ve basabilme başka bir deyişle çoğaltıcı araçlarla çoğaltabilme ve bunları yine serbest olarak yayımlayıp dağıtabilme serbestîsidir. Bu özgürlük “maddi” ve “biçimsel” olarak ikiye ayrılır.

“Biçimsel Basın Özgürlüğü” ise hür ve demokratik toplumda basının kamuoyu oluşturma, siyaset yapabilme görev ve yetkileri olmasının gereği, basının bir kurum olarak işletme araç ve gereçleriyle birlikte korunması olarak ifade edilmektedir (Dönmezer, 1976)

Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması, İş Hukukuna ilişkin ulusal ve uluslararası düzeydeki çalışma ve düzenlemeleri, savaş süresince engeller. Ancak, Birinci Dünya Savaşı sonunda eski Sovyetler Birliği’nde gerçekleşen Devrim Hareketi (1917) çalışma hayatında önemli değişikliklere yol açar. Diğer yandan, savaş sonrasında imzalanan Versay Barış Antlaşması, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün kurulması (1919) olanağını sağlar (Topuz, 1996).

Türkiye’de gazetecilerin çalışma hayatına yönelik hukuki düzenlemeler 1864 tarihine kadar uzanmaktadır. Ancak bu konuda ilk kanuni düzenleme 1952 tarihli 5953 sayılı Basın İş Kanunu’dur.