MEDYADA ÇALIŞMA HAYATI

Gazetecilerin mesleki ve sosyal haklarının diğer işçilere göre daha farklı ve özel bir şekilde düzenlenmesinin nedenlerini üç başlık altında incelemek mümkündür:
• Gazeteciliğin diğer iş kollarına göre farklı çalışma tarzı,
• Gazetecilik mesleğinin toplum içindeki yeri,
• Basın özgürlüğü.

Basın Özgürlüğü
Düşünceyi açıklama özgürlüğünün bir alt türü olan basın özgürlüğü; haber, fikir ve düşünceleri serbest olarak toplayıp, yorumlama, eleştirme ve basabilme başka bir deyişle çoğaltıcı araçlarla çoğaltabilme ve bunları yine serbest olarak yayımlayıp dağıtabilme serbestîsidir. Bu özgürlük “maddi” ve “biçimsel” olarak ikiye ayrılır. “Maddi Basın Özgürlüğü”; haber, bilgi sağlama serbestîsi, haberlerin içerik ve yapısını belirleyebilme ve yayınlayabilme serbestîsi, haberlerin çoğaltılıp, dağıtılabilmesi serbestîsi olarak ifade edilen her türlü devlet müdahalesini yasaklayan üç unsurdan oluşmaktadır. “Biçimsel Basın Özgürlüğü” ise hür ve demokratik toplumda basının kamuoyu oluşturma, siyaset yapabilme görev ve yetkileri olmasının gereği, basının bir kurum olarak işletme araç ve gereçleriyle birlikte korunması olarak ifade edilmektedir (Dönmezer, 1976) Basın özgürlüğünün tarihsel gelişimine uygun olarak yalnızca devlet müdahalelerine karşı korunan bir hak olarak düşünülmesi yetersizdir. Serbestrekabet ilkeleri çerçevesinde ticari bir işletme niteliğindeki basın işletmelerinde çalışan gazetecilerin özgürce çalışabilmesini sağlamak için hem işverenler hem de başka basın işletmelerine hatta sendika gibi kolektif güçlere karşı da korunması gerekmektedir. Zira gazetecilerin belirtilen kişi veya kurumlara karşı korunması olarak “Basının İç Özgürlüğü”, “Basın İçi Demokrasi” ya da “Basın Özgürlüğünün Ekonomik Görünüşü” olarak da adlandırılan, bu özgürlüğün amacı, gazetecinin gerçekleri ifade ederken herhangi bir baskı altında kalmamasını sağlamaktır. Başka bir deyişle basının iç özgürlüğünün amacı, gazetecinin çalışmalarını kamu yararına uygun bir şekilde sürdürebilmesini sağlamak, kişisel ve özel çıkarlar uğruna yayına gölge düşmesini önlemektir (Dönmezer, 1976; Tuncay, 1989).

Gazeteciliğin Diğer İş Kollarına Göre Farklı Çalışma Tarzı
Teknolojik gelişmeler pek çok sektörü olduğu gibi basın sektörünü de etkilemiştir. Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler basın sektöründe yazılı basın gazeteciliğine ilave olarak radyo- televizyon gazeteciliği ile İnternet gazeteciliği adı altında iki yeni gazetecilik türünün ortaya çıkmasına yol açmıştır. Radyo televizyon gazeteciliği ile internet gazeteciliğinde yaşanan gelişmeler sayesinde, haberin daha hızlı bir şekilde ve daha büyük kitlelere ulaştırılabilir hâle gelmesi, haberi önemli bir rekabet ürünü hâline getirmiştir. Bu nedenle haberin haber olma niteliğini kaybetmeden piyasaya hızlı bir şekilde sunulması gerekmektedir. Aksi takdirde basın işletmesi istediği tiraj artışını sağlayamayacaktır. Tiraj endişesine bağlı olarak sürdürülen bu çabalar, gazetecinin çalışma temposunu etkilemekte ve aşırı çalışmasına neden olmaktadır. Bu yüzden çok yoğun ve hızlı bir tempoda çalışma gerektiren gazetecilik çok özveri isteyen, stresli, hayat standartlarını zorlayan meslekler grubuna dâhil olmaktadır. Gazetecilik mesleğinin bu özellikleri, gazetecilerin özel bir kanunla korunmalarını zorunlu kılmaktadır (İçel- Ünver, 2009).

TÜRKİYE’DE GAZETECİLERE YÖNELİK HUKUKİ DÜZENLEMELER
Türkiye’de gazetecilerin çalışma hayatına yönelik hukuki düzenlemeler 1864 tarihine kadar uzanmaktadır. Ancak bu konuda ilk kanuni düzenleme 1952 tarihli 5953 sayılı Basın İş Kanunu’dur.

Bu nedenlere ilave olarak, Basın İş Kanunu’nun yürürlüğe girmesinde gazetecilik mesleğine özgü bazı nedenler de etkili olmuştur. Bunlar:
• Çalışma yaşamını en ince ayrıntısına kadar düzenlemek isteyen eğilim,
• Gazetecilerin çalışma saatlerinin gazetelerin çıkarılmasına göre ayarlanması gereği,
• Gazetecilerin çoğunun ücretli çalışanlar olması ve çıkarlarının her zaman işverenlerin çıkarlarıyla bağdaşmayacağı gerçeği,
• Basını devlet içinde dördüncü güç olarak kabul eden düşünce,
• Basının siyasi iktidarın her an tecavüzüne uğrama olasılığı veya basın özgürlüğünün sınırlanma olasılığıdır.

1924 Anayasası’nın çizdiği belirtilen genel çerçeve içinde, Cumhuriyet döneminin ilk Basın Kanunu olan, 1931 tarihli Matbuat Kanunu, 1931’de Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Basın Birliği Kanunu’nda, ayrıca yürürlüğe girdiği dönemde çalışanların mesleki örgütlenmelerine ilişkin bir kanun olmadığı için, sendikal haklar, sözleşme ve kıdem tazminatı gibi bazı hususlar da düzenleme konusu yapılmıştır. Daha çok mesleki örgütlenme
açısından önem taşıyan bu Kanun’un, yürürlüğe girmesinden sonra 25.06.1907’den beri faaliyette bulunan İstanbul Matbuat Cemiyeti, Türk Basın Birliği’ne katılmıştır(Gökçek Karaca, 2010). Belirtilen özelliklerin dışında, Basın Birliği Kanunu, gazeteci ile işveren arasındaki hukuki ilişkinin yazılı sözleşmeye dayanması koşulunu öngörmüştür. Bu koşula uyan ilk işletme, aynı zamanda resmi devlet ajansı olan Anadolu Ajansı olmuştur. Bu anlamda bilinen ilk sözleşme örneği, 1 Mayıs 1942 tarihini taşımaktadır.

1931 tarihli Matbuat Kanunu’nun çalışma yaşamına ilişkin önemli hükümleri şöyle sıralanabilir (Topuz, 1996):
• Kanun, gazete yöneticileri için yüksek öğrenim zorunluluğu koymuştur. Gazete ve dergilerin başyazarları, genel yayın müdürleri ve yazı işleri müdürlerinin yüksek okul bitirmeleri gerektiğini, ancak kanunun yayınlandığı dönemde diploması olmayıp da bu görevlerde bulunan kişilerin yüksek öğrenim zorunluluğu dışında bırakıldığını hüküm altına almıştır.
• Kanun, gazete ve dergide çalışan bütün muhabir, yazar, fotoğrafçı, ressam ve idare memurlarının adlarının hükümete bildirilmesini istemiştir. Söz konusu düzenleme, gazetede çalışan herkesi kontrol altında tutabilmek amacıyla konulan idarî bir
tedbirdir.

Gazeteciliğin Diğer İş Kollarına Göre Farklı Çalışma Tarzı
Teknolojik gelişmeler pek çok sektörü olduğu gibi basın sektörünü de etkilemiştir. Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler basın sektöründe yazılı basın gazeteciliğine ilave olarak radyo- televizyon gazeteciliği ile İnternet gazeteciliği adı altında iki yeni gazetecilik türünün ortaya çıkmasına yol açmıştır

Basın İş Kanunu Öncesinde Yürürlüğü Giren Kanunlar
1864 yılından 5953 sayılı Basın İş Kanunu’nun kabul edildiği 1952 tarihine kadar, esasen basının görevleri, basın özgürlüğü veya bu konuda yasak ve sınırlamalar ihtiva eden çeşitli kanunlar vardır. Dolaylı olarak gazetecilere yönelik hükümler de içeren bu kanunlar, şu şekilde sıralanarak açıklanabilir:
• 1864 tarihli Matbuat Nizamnamesi,
• 1876 tarihli Kanuni Esasi,
• 1908 tarihli II. Meşrutiyet Anayasası,
• 1909 tarihli Matbuat Kanunu,
• 1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu,
• 1926 tarihli Borçlar Kanunu,
• 1931 tarihli Matbuat Kanunu,
• 1938 tarihli 3511 Sayılı Basın Birliği Kanunu’dur.
• 1864 Tarihli Matbuat Nizamnamesi

iktisadi liberalizm

Versay Barış Antlaşması

Gazetecilik mesleğinin toplum içindeki yeri

Biçimsel Basın Özgürlüğü

Matbuat Nizamnamesi

1876 tarihli Kanuni Esasi

1931 Tarihli Matbuat Kanunu

1952 tarihli 5953 sayılı Basın İş Kanunu

Basının devlet içinde herhangi bir gücünün bulunmaması

1982 Anayasası