Basın Çalışma Hayatında Sendikal Yapı ve Toplu Sözleşme

Çalışanların veya işverenlerin mesleki alandaki hak ve çıkarlarının korunması amacıyla karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma çerçevesinde kurdukları iş örgütlenmeleri olarak tanımlamaktadır.Sendika kavramının ilk tanımlamalarında tek taraf olarak yer alan işçiler ifadesi, zamanla tüm çalışanları ve çalıştıranları da kapsayacak şekilde değişime uğramıştır.

Söz konusu düzenlemeler, çalışan ve işverenlerin, üyelerin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahip olduklarını belirtmektedir.

Sendikalar, sanayi devrimi sonrasında endüstrileşmenin ortaya çıkarmış olduğu kötü koşullarda çalışmak zorunda kalan insanlar ve onlara bu iş karşılığı ücret ödeyen kişiler arasındaki ilişkilerin çalışan lehine düzenlenmesi amacıyla oluşturulmuş sosyal örgütlenmeler olarak ortaya çıkmıştır. İşçiler olarak adlandırılan bu çalışan grubun çalışma koşullarını düzeltmek ve iyi bir yaşam standardını yakalamak amacıyla taleplerini örgütlü bir biçimde dile getirme
arayışı sendikaların kuruluş süreçlerini ve yaygınlaşmalarını hızlandırmıştır.

İlk memur örgütlenmesi 1890 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki posta işletmesinde kurulmuş, 1917 yılında da Amerikan kongresi tarafından kabul edilmiştir. Amerika’da kurulan memur sendikaları, çalışma koşullarının düzenlenmesi, kendi çıkarları ile ilgili yasaların çıkartılması, daha iyi hizmet koşulları sağlanması, yeterlilik sisteminin korunması ve kredi kolaylıkları sağlanması gibi konularla ilgilenmeyi amaçlamıştır. İngiltere’de ise memurların ilk örgütlenmesi 1908 yılında başlamış, 1916 yılında Whitley Meclisleri olarak adlandırılan kurullar kurulmuştur.

Demokratik hakların gelişim sürecine paralel olarak, bugünkü anlamda kabul edilmiş olan sendikal hakların oluşum ve gelişim süreçlerinde 1917 yılında Rusya’da yaşanan sosyalist devrimin ve sonrasında 1919 yılında kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) büyük etkisi olduğu kabul edilmektedir.

Bu olaylar sayesinde siyasal karar alma mekanizmalarınca önemli bir güç olarak kabul edilmeye başlanan kitlenin ve bu kitleyi oluşturan çoğunluğu çalışan olan bireylerin çalışma hayatına yönelik talepleri ve beklentileri yüksek sesle ifade edilmeye başlanmıştır. Bu gelişmeler gelişen demokrasilerde sendikaların sivil toplumda kabul görmesini ve beraberinde sendikal hakların hem sivil hem de siyasal süreçlerde önem kazanmasını hızlandırmıştır.

17 Şubat 1923’te Cumhuriyet hükümetinin ekonomik kalkınma programını sapta-mak amacıyla, Atatürk tarafından düzenlenen İzmir İktisat Kongresi sendikal örgütlenme açısından önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü bu tarihte işçiler kısmen de ayrı olsa örgütlenmenin verdiği etkiyle hükümet tarafından bir varlık olarak kabul edilip, kongreye çağrılmışlardır.

1932 yılında Türkiye’nin Uluslararası Çalışma Örgütüne (ILO) üye olması, Türkiye’nin birçok uluslararası anlaşmaya imza atarak ülkeyi konuyla ilgili iç mevzuatını da imzalamış olduğu anlaşmalara uyumlu hâle getirmeye mecbur bırakmıştır.

20 Şubat 1947 Tarihinde yürürlüğe giren 5018 Sayılı İşçi ve İşveren Sendikaları ve
Sendika Birlikleri Hakkında Yasa ile sendikacılık hareketlerinin denetim ve güdüm altına alınması amaçlanmıştır. Bu sürecin devamında ise Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 51. maddesi bütün işçilere; ekonomik, sosyal hak ve çıkarlarını
korumak, geliştirmek amacıyla, kimseden izin almaksızın, sendikalara üye olma hak ve özgürlüğünü tanımaktadır. Yine Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 53. maddesi, bütün işçilere ekonomik ve sosyal durumlarını, çalışma koşullarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkını da tanımaktadır.

Dördüncü Güç; Demokratik sistemlerin işlerliğini sağlama için yasama, yürütme ve yargı dışında dördüncü güç olarak medya kabul edilmektedir. Medya; kitleleri yaşanan olaylar hakkında haberdar eden, toplumun bilgilendirilmesinde görev alan, eğitilmesinde ve toplumsal sorunlar üzerinde tartışma platformları oluşturabilen gazete, dergi, TV, radyo, İnternet gibi kitle iletişimini sağlayan araçlar toplamına verilen isimdir.

Basın çalışanlarının mesleki haklarını geliştirmek, sendikal haklarını korumak ve çalışma koşullarını iyileştirmek için uluslararası düzeyde atılan ilk adım 1926 yılında merkezi Brüksel olarak kurulan ve dünyadaki basın sendikalarının bir araya gelerek oluşturduğu Uluslararası Gazeteciler Federasyonu (IFJ) olmuştur.

Basın sektöründe deregülasyon,  kamu yayıncılığı ve devletin basın alanından çekilmesi, sadece hukuki düzenlemeleri yapması, bu durumun basın sektöründeki
verimliliği de artıracağı,hizmet veya ürünün kalitesini artırırken fiyatı da düşüreceği iddiasına dayanmaktadır.

Tabloidleşme; reklam verenlerin geniş izleyici kitlelerine ulaşmak için yaptıkları baskının etkisiyle medyanın ticarileşmesinin bir sonucu olarak doğmuştur. Halkın
demokratik yasamda bilgi eksiğini gideren ciddi haberlerin önemini kaybedip yerine eğlence içerikli, skandal haberlerin sayısının basında artmasıdır.

Fransa’da basın çalışanlarının sendikal hakları ve meslek hayatları ile ilgili durum ise
1881 yılında çıkarılan ve bugün birçok maddesiyle yürürlükte olan dünyanın en özgürlükçü basın yasası olarak da tanımlanan yasa ile düzenlenmiştir. Yasanın sunmuş olduğu olanaklar kapsamında birçok yerel sendika kurulmuş ve basın çalışanları mesleki güvence ve ileri düzeyde sendikal haklara kavuşmuştur.

Mesleki profesyonelleşme, iş yaşamının yeni teknolojilerle yeniden şekillendirilmesi
ve sektörel bazda oluşan yoğun sermaye birikimi gibi gerekçeler, basın çalışanlarının sendikalara vermiş oldukları değeri azaltmalarına neden olmuş ve çalışanlar arasındaki kolektif bilinci ortadan kaldırmıştır.

25 Mayıs 1935’te toplanan Birinci Basın Kongresi’nde alınan kararlar uyarınca 28.06.1938’de kabul edilen Basın Birliği Kanunu ile Türkiye’de yayınlanan gazete ve dergi sahipleri ile bunların ve haber ajanslarının yazı, haber,
resim, fotoğraf ve düzeltme işlerinde ücretle, devamlı ve düzenli şekilde çalışarak bu işi kendine meslek edinen kimseler zorunlu olarak Basın Birliği örgütünün çatısı altında toplanmıştır. Meslekle ilgili sorunların çözümü için meslek haysiyet divanları da ilk kez bu yasayla kurulmuştur.

Demokrat Parti 1950’de iktidara gelir gelmez daha önce vermiş olduğu söze sadık kalarak basın yasasını liberal bir çizgide yeniden ele almıştır. Bu çerçevede hukuk ve basın uzmanlarının da katkısıyla karşılaştırmalı hukuk bakımından dünyanın en özgürlükçü ve demokrat yasalarından birini çıkarmıştır (Koloğlu, 2009). “Bu yasanın yürürlüğe girmesinden sonra 20 Haziran 1952’de çıkarılan 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun ile 1936 yılında çıkarılan 3008 sayılı iş yasası kapsamına girmeyen fikir işçilerinin hakların düzenlenmesi yapılmış ve basın çalışanları iş hayatlarında önemli haklar elde etmişlerdir.

Türkiye’de basın alanında kurulan ilk sendika, 1952 yılında kabul edilen 5953
sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’a dayanarak yine aynı yıl kurulmuş olan İstanbul Gazeteciler Sendikası’dır.1963 yılında kabul edilen Sendikalar Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) adını almıştır.

İşveren sendikaları hem örgütlülük hem ideolojik kararlılık hem de hazırlık anlamında çok gelişmiş ve Başbakan Özal’ın da desteğiyle kamu-özel işveren sendikalarının çalışanlara karşı bütünleşmesi sağlanmıştır. Bu sayede toplu sözleşme ve sendikal yapıların düzenlenmesi daha kolay hâle gelmiş, toplu
sözleşmelerin işçi haklarını geliştiren kimliği neredeyse yok edilmiştir. Bu gelişmeler
sonrasında, patronlar yoğun sendikasızlaştırma ile toplu sözleşme yükümlülüklerinden kurtulur kurtulmaz, holdinglerin çatısı altında kurmuş oldukları sayısız şirketler arasında basın çalışanlarını şirketten şirkete aktararak kıdem tazminatı yükümlülüğünden kurtulmanın da yollarını aramışlardır.

Basının sahiplik yapısında 1990’lı yıllarda Doğan Medya Grubu’nu takip ederek tekelleşme sürecinde ön plana çıkan; Bilgin, Doğuş, İhlas, Çukurova ve Uzan gibi sayıları oldukça az sermaye gruplarının hakimiyeti başlamıştır. Mülkiyet yapısında yaşanan bu köklü değişikliklerindiğer bir etkisi de basın çalışanları açısından sendikasızlaşmayı ve toplu sözleşme haklarının sona ermesini beraberinde getirmiş olmasıdır.

Sendikal örgütlenme ve toplu sözleşme hakkı konusunda reformist bir yaklaşımla oluşturulan Toplu İş İlişkileri kanun tasarısı 18 Ekim 2012 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce kabul edilerek 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu adıyla 7 Kasım 2012 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yeni düzenleme Türkiye’deki bütün sendikal yapılanmaları ve toplu iş sözleşmelerini ILO standartlarına ulaştırma gayretiyle hazırlanmış ve özellikle toplu sözleşme konusunda çalışanlar lehine birçok yeniliği çalışma hayatına
kazandırmıştır. “