MEDYADA ÇALIŞMA HAYATI - Deneme Sınavı - 5

Özel girişimci sistemde siyasal iktidar ile yayın kanalları arasındaki ilişki yasalarla çizilmiştir.

Türkiye’nin ilk özel televizyon kanalı Star 1, Türkiye Cumhuriyeti’nin 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın oğlu Ahmet Özal ve işadamı Cem Uzan ortaklığında kurulmuştur.

İlk haber kanalı olma özelliğine sahip NTV 1996 yılında yayına geçmiştir.

İlk özel televizyon kanalı olan Magic Box şirketine ait Star 1 ilk yayınını yurtdışından yapmış, uydu üzerinden yapılan bu yayın Türkiye’de  küçük çanak antenlerle izlenmiştir.

Türkiye’de radyo televizyonun örgütlenmesine ilişkin kanun 1961 Anayasası’nın 121. Maddesi uyarınca kabul edilen ve yürürlüğe giren 359 sayılı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Kanunu’dur. Bu kanunun yürürlüğe girmesiyle TRT 1 Mayıs 1964’te kurulmuştur.

TRT 1 Mayıs 1964’te kurulmuştur.

Sistem, tekelci-monopolcü sistem olarak adlandırılmakla birlikte ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir. Yayıncılığa has teknik olanaklar bu sistemde sınırlıdır. Teknolojik gelişmelerde yaşanan hızlı ilerlemeyi takip etmek, yeni iletişim teknolojilerini alıp kullanmak zordur. Programların üretimi çoğunlukla tek merkezden yapılmakta ve diğer istasyonlara gönderilmektedir. Bölgesel program yapımı sınırlıdır. Bu sistemde radyo ve televizyon kanallarında aynı programlar yayınlanarak ulusal birlik ruhu oluşturulur. Aynı mesajları aktaran programların yayınlanması dinleyici ve izleyicileri aynı yönde etkileyebilmekte, güncel konularda, ülke politikası ile ilgili konularda kamuoyu oluşturulmasına yardımcı olmaktadır. Yayınlarda başlıca amaç topluma hizmettir. Yayınlarda genel olarak kâr amacı güdülmez.

İngiltere ticari radyonun kurulmasına 1972’de izin verilmiştir. Özel yayıncılara yayın izni verilmesine rağmen hükümetin radyo reklamlarının miktarını ve içeriğini denetleme hakkı saklı tutulmuştur. Hükümet, 1980’lerde radyo yayın akışı içerisinde reklam yayınının süresini saatte 6 dakikayı geçmeyecek şekilde kısıtlamıştır.

31 Ocak 1968 tarihinde başlayan TRT yayını Ankara’da yaşayan 1 milyon 270 bin kişi tarafından izlenmiştir. Ankara Televizyonu’nda başlayan bu yayınlar daha sonra hızla yayılmıştır. 7 Eylül 1970 tarihinde İzmir Televizyonu yayına başlamıştır.

Yayın sistemleri özel girişimci olan ülkelerin ekonomik sistemleri liberal ekonomiye dayanmaktadır. Bu nedenle sistem, liberal ekonominin en yoğun olduğu ABD ile bu ülkenin siyasal, ekonomik etkisinde olan Latin Amerika ülkelerinde uygulanmakta, bu bakımdan da “Amerikan sistemi” olarak adlandırılmaktadır.

1993 yılında yayına başlayan ATV, Kanal D bugün de yayınlarını sürdürmektedir.

İlk haber kanalı olma özelliğine sahip NTV 1996 yılında yayına geçmiştir. Karasal yayındaki diğer bir haber kanalı olan Habertürk ise 2001 yılında kurulmuştur.

Özel girişimci sistemde yayınlarda çoğulculuk hakimdir. Her özel ya da tüzel kişinin koşulları yerine getirdiği takdirde yayın yapma hakkı vardır. Yayın kanallarının varlığı reklama dayanır. Programların üretiminde merkezileşme yoktur. Her kanal, kendi yayın politikasına, yayınlayacağı programlara izleyicisinin özelliklerini dikkate alarak karar verir. Yayın kurumlarının yönetici ve diğer çalışanlarının atama ve görevden alımlarında devletin, hükümetin herhangi bir yetkisi yoktur.

Türkiye’de özel televizyonların karasal yayıncılık girişimleri açısından 1990 yılı milat olarak kabul edilmektedir. O dönemde Türkiye’de özel televizyon yayıncılığıyla ilgili yasal düzenlemeler bulunmadığı için ilk özel televizyon kanalı olan Magic Box şirketine ait Star 1 ilk yayınını yurtdışından yapmış, uydu üzerinden yapılan bu yayın Türkiye’de küçük çanak antenlerle izlenmiştir.

Yayıncılık alanındaki yeni gelişmelere TRT’nin de ayak uydurmasıyla 1984 yılında renkli yayına geçilmiştir.

Osmanlı topraklarında yayımlanan Tercüman-ı Ahval ilk özel Türkçe gazete olarak kabul edilmektedir. Hazineden yardım almama özelliğiyle bir ilk olan ve 21 Ekim 1860’da yayın hayatına başlayan Tercüman-ı Ahval, hem gazetecilik hem de edebiyat ve kültür
tarihimizin bir dönüm noktasıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Basın sürekli olarak CHP’nin sıkı kontrolü altında tutulmuş, dini yayınlara hiç izin verilmemiş, sola ise Kemalist çizgiye ters düşmemek kaydıyla sınırlı izin verilmiştir. Bu doğrultuda doğru cevap D seçeneğidir.

30 Nisan 1949 yılında Ankara’da yayın hayatına başlayan Zafer gazetesi DP’nin yayın organıdır. Gazete 27 Mayıs 1960 tarihinde kapatılmıştır. Bu doğrultuda doğru cevap A seçeneğidir.

Osmanlı’da matbaa kurulması çok eski dönemlere gider. Genelde ilk matbaayı kuran İbrahim Müteferrika olarak bilinse de gerçek bu değildir. Avrupa’da basım sanatının yayılması ile birlikte aynı asırda İstanbul’da da bir matbaa kurulur. Avrupa’da baskı yapılabilen ilk matbaanın 1450 yılında kurulduğu kabul edilirse yaklaşık 43 yıl sonra İstanbul’da da matbaanın (1493) faaliyete geçtiği görülür. 1492 yılında İspanya’dan Türkiye’ye gelen Museviler yanlarında matbaayı da getirmişlerdir. 1493 yılında İstanbul’da ilk matbaa Musevi Hahamı Gerson tarafından II. Beyazid zamanında kurulmuştur.

1831’de ise II. Mahmud İstanbul’da kendi resmî gazetesi Takvim-i Vekayi’yi
yayınlatmıştır (Koloğlu, 1994; Girgin, 1997). Takvim-i Vekayi 4608. sayıdan sonra, TBMM Hükümeti tarafından verilen “Resmî Ceride” adını almıştır. “Resmî Ceride” de 763. sayısından sonra “Resmî Gazete” adıyla günümüze kadar gelmiştir