MEDYADA ÇALIŞMA HAYATI - Deneme Sınavı - 14

Türkiye’deki sendikalaşma süreci Batı ülkelerine göre biraz daha farklı bir işleyiş sürecine sahiptir. Osmanlı İmparatorluğu döneminden cumhuriyetin ilk yıllarına kadar sendikal haklara yönelik toplumsal bir talebin olmadığı görülmektedir. Bu süreçte ülkemizdeki Örgütlenme hakkını; sivil toplum örgütleri gibi örgütlenmelerin ve sendikal hakların oluşmasını modern dünya ülkelerinin etkisi ve baskıyla devletin kendisi topluma önermek zorunda kalmıştır.

17 Şubat 1923’te Cumhuriyet hükümetinin ekonomik kalkınma programını saptamak amacıyla, Atatürk tarafından düzenlenen İzmir İktisat Kongresi sendikal örgütlenme açısından önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü bu tarihte işçiler kısmen de ayrı olsa örgütlenmenin verdiği etkiyle hükümet tarafından bir varlık olarak kabul edilip, kongreye çağrılmışlardır.

Basın çalışanlarının mesleki haklarını geliştirmek, sendikal haklarını korumak ve çalışma koşullarını iyileştirmek için uluslararası düzeyde atılan ilk adım 1926 yılında merkezi Brüksel olarak kurulan ve dünyadaki basın sendikalarının bir araya gelerek oluşturduğu Uluslararası Gazeteciler Federasyonu (IFJ) olmuştur. IFJ I. ve II. Dünya Savaşları nedeniyle işlevini tam olarak yerine getirememiştir.

Deregülasyon; belirli bir iş alanında ya da kesimde devlet kısıtlamalarının azaltılması ya da tamamen kaldırılması durumudur. Basın sektöründe
deregülasyonun mantığı ise kamu yayıncılığı ve devletin basın alanından çekilmesi, sadece hukuki düzenlemeleri yapması, bu durumun basın sektöründeki verimliliği de artıracağı,hizmet veya ürünün kalitesini artırırken
fiyatı da düşüreceği iddiasına dayanmaktadır.

İngiliz basınında sendikal haklarla ilgili yaşanan bu gelişmeler, araya giren II. Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş gibi olumsuzluklar nedeniyle inişli çıkışlı bir seyir izlemiş, basın çalışanlarının sendikal hakları İngiltere genelinde olumlu bir seyir izleyememiştir. Basın çalışanları için bu kötüye gidişin zirve yaptığı tarih 1980’ler olmuştur.

İngiltere’de 1980’li yıllarda muhafazakar Başbakan Margaret Thatcher hükümetin başlatmış olduğu yasal düzenlemeler ve medya patronlarını bu konuda teşvik edici politikaları, İngiliz basın çalışanları için hızlı bir sendikasızlaştırma döneminin başlamasına neden olmuştur.

Fransa’da basın çalışanlarının sendikal hakları ve meslek hayatları ile ilgili durum ise 1881 yılında çıkarılan ve bugün birçok maddesiyle yürürlükte olan dünyanın en özgürlükçü basın yasası olarak da tanımlanan yasa ile düzenlenmiştir. Yasanın sunmuş olduğu olanaklar kapsamında birçok yerel sendika kurulmuş ve basın çalışanları mesleki güvence ve ileri düzeyde sendikal haklara kavuşmuştur. Bu durum 1918 yılında kurulan Ulusal Gazeteciler Sendikası ile daha da teşkilatlı bir yapıya kavuşarak basın çalışanlarının çalışma koşulları, sendikal hakları ve basının sendikal yapısı iyi bir koruma altına alınmıştır.

Hatta dünya genelinde Büyük Buhran ya da 1929 ekonomik krizi olarak bilinen krizin Fransız basınını yoğun olarak etkilemesinde basın çalışanlarının üye oldukları sendikaların çalışanların haklarını çok sıkı bir şekilde korumuş olması da rol oynamıştır.

Osmanlı döneminde çıkarılan ilk gazetelerin çoğunun fikir grupları ya da belirli düşünce toplulukları tarafından çıkarılmış olması ve genellikle sektörde çalışan kişilerin bu işi bir meslek olarak yapmamaları, basın çalışanları için sendikal örgütlenmelerin oluşmasını ötelemiştir. Bu nedenle Türkiye özelinde basın çalışanlarının örgütlenme tarihi II. Meşrutiyet’ten başlayıp bugüne kadar uzanan bir dönemi kapsamaktadır.

27 Mayıs 1960’ta yapılan askeri darbe basın çalışma hayatı için yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Basın çalışanlarının ve gazetecilerin çalışma ilişkileri 1963’te çıkarılan 275 sayılı toplu sözleşme, lokavt ve grev kanunu ile yeniden düzenlenmiştir.

O tarihte Türkiye Gazeteciler Sendikası adını almış olan İstanbul Gazeteciler Sendikası, gazetecilik iş kolunda ilk toplu sözleşmeyi 1 Şubat 1964’te Cumhuriyet ve Milliyet gazetelerinde imzalamıştır. Gerek farklı illerde kurulu sendikalar ölçeğinde, gerekse Türkiye Gazeteciler Sendikası bünyesinde sadece 212 sayılı yasaya bağlı olarak çalışan gazeteciler ya da fikir işçileri bulunduğu için, bu durum basın iş kolundaki diğer çalışanları kapsamamıştır. Fakat
1961 Anayasası’ndan sonra yürürlüğe giren 274 sayılı sendikalar yasası sendikal faaliyetler açısından bir sorun çıkarmamıştır

7 Şubat 1972’de İş Kolları Yönetmeliği’nde yeni bir düzenleme yapılarak Basın İşkolu ve Gazetecilik İşkolu’nun birleştirilmesiyle basın çalışanlarının tamamının bir sendika çatısı altında toplanmasına izin verilmiştir. Bu gelişme basın çalışanları için daha güçlü ve etkili sendikal yapılanmaların oluşmasına imkan tanımıştır. Basın çalışanları için bu koşullar 1980 askeri darbesine kadar
devam etmiş, sonrasında ise 12 Eylül 1980 darbesi basın çalışanları için sendikal hakların ve toplu sözleşme hakkının 1961 öncesindeki eski koşullara dönmesine neden olmuştur.

Gazetecilerin mesleki ve sosyal haklarının diğer işçilere göre daha farklı ve özel bir şekilde düzenlenmesinin nedenlerini üç başlık altında incelemek mümkündür:
• Gazeteciliğin diğer iş kollarına göre farklı çalışma tarzı,
• Gazetecilik mesleğinin toplum içindeki yeri,
• Basın özgürlüğü

“Biçimsel Basın Özgürlüğü” hür ve demokratik toplumda basının kamuoyu oluşturma, siyaset yapabilme görev ve yetkileri olmasının gereği, basının bir kurum olarak işletme araç ve gereçleriyle
birlikte korunması olarak ifade edilmektedir.

Gazetecilerin belirtilen kişi veya kurumlara karşı korunması olarak “Basının İç Özgürlüğü”, “Basın İçi Demokrasi” ya da “Basın Özgürlüğünün Ekonomik Görünüşü” olarak da adlandırılan, bu özgürlüğün amacı, gazetecinin gerçekleri ifade ederken herhangi bir baskı altında kalmamasını sağlamaktır.

1864 yılından 5953 sayılı Basın İş Kanunu’nun kabul edildiği 1952 tarihine kadar, esasen basının görevleri, basın özgürlüğü veya bu konuda yasak ve sınırlamalar ihtiva eden çeşitli kanunlar vardır.

Meşrutiyet Anayasası olarak bilinen ve Türk toplumunun ilk yazılı Anayasası olan 1876 tarihli Kanuni Esasi, 12. Maddesi ile “Matbuat kanun dairesinde serbesttir” ilkesini getirmiştir.

Cumhuriyet öncesi dönemde, gazeteciler açısından dönüm noktası sayılabilecek kanuni düzenleme, II. Meşrutiyet Anayasası olarak bilinen 1908 tarihli Kanuni Esasidir. Zira bu Anayasa, 12. maddesinde yer alan “Matbuat Kanun dairesinde serbesttir, hiçbir veçhile kapatılıp teftiş ve muayeneye tabi tutulamaz.” hükmü ile basın özgürlüğünü, hem hükümetin keyfiliğinden kurtarmış hem de basını güvence altına almıştır.

1924 Anayasası’nın çizdiği belirtilen genel çerçeve içinde, Cumhuriyet döneminin ilk Basın Kanunu olan, 1931 tarihli Matbuat Kanunu, 1931’de Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Basın İş Kanunu’nun yürürlüğe girmesinde gazetecilik mesleğine özgü bazı nedenler de etkili olmuştur. Bunlar:
• Çalışma yaşamını en ince ayrıntısına kadar düzenlemek isteyen eğilim,
• Gazetecilerin çalışma saatlerinin gazetelerin çıkarılmasına göre ayarlanması gereği,
• Gazetecilerin çoğunun ücretli çalışanlar olması ve çıkarlarının her zaman işverenlerin çıkarlarıyla bağdaşmayacağı gerçeği,
• Basını devlet içinde dördüncü güç olarak kabul eden düşünce,
• Basının siyasi iktidarın her an tecavüzüne uğrama olasılığı veya basın özgürlüğünün sınırlanma olasılığıdır.

Basın İş Kanunu’nda değişiklik yapan 212 sayılı Kanun’la gazetecilerin elde ettikleri haklar kısaca şu şekilde özetlenebilir:
• Sendika kurabilmek,
• İşverenin gazeteci ile yazılı iş sözleşmesi yapma zorunluluğu,
• Sosyal sigortalardan yararlanmak,
• İş anlaşmasını bozmak isteyen gazete sahibinin gazeteciye kıdemine göre tazminat ödemesi zorunluluğu,
• Askerlikte, mahkûmiyet ve gazetenin kapanması hallerinde gazeteciye ücret ödenmesi zorunluluğu,
• Haftalık tatil ve yıllık ücretli izin hakkı vb.

1982 Anayasasında, basın ve basın özgürlüğüne ilişkin birtakım düzenlemelere yer verildiği gibi, bütün çalışanların ve dolayısıyla gazetecilerin de sosyal güvenlik, sendika, toplu iş sözleşmesi ve grev hakları güvence altına alınmıştır.

İletişim sürecinin yapısını belirleyen ikinci olgu, medya kurumlarında görülen tekelleşme eğilimidir. Tekelleşme, farklı medya sektörlerinde aynı grup veya
şirket çıkarlarının birikmesini ifade etmektedir. Medya sektöründe iki tür tekelleşme görülmektedir.

İlki medyanın kamu hizmeti yaptığı görüşünden hareketle, kamu tarafından uygulanan tekel, ikincisi ise özel şirketlerin pazarda arz, dağıtım, talep üzerinde kontrol kurmak üzere çeşitli stratejiler geliştirerek oluşturdukları tekeldir

Yazı İşleri Müdürü:
Genel yayın yönetmenin yardımcısı gibi çalışan, ona karşı sorumluluğu bulunan, gerektiğinde onun tüm görevlerini üstlenebilecek yönetici konumundaki kişidir. Haberleri sayfa sekreterlerine dağıtır, birinci sayfa haberlerinin başlıklarına karar verir ve puntolamalarını gerçekleştirir. Gazetedeki bütün yazıların genel yayın politikasına uygunluğunu denetlemekle yükümlüdür, genel yayın yönetmenini günlük akışla ilgili de bilgilendirir.