MEDYA VE REKLAM

Birçok dilde “reklam” sözcüğü karşılığında kullanılan “advertisement” sözcüğünün kökeninde Latince’deki “advertero” kelimesi bulunmaktadır. İki temel birimden oluşan bu sözcükte, “ad”, “bir şeye, bir tarafa doğru”, “vertere” ise “dönmek” anlamına gelmektedir. Öyleyse “reklam” köken olarak “bir şeye/tarafa döndüren” anlamına gelmektedir. Reklamın bütün dillerde “ilân edilen haber, duyuru” anlamına geldiği görülmektedir.

Reklam, belirli amaçlara dayanan fikirlerin yayılmasını, mal ve hizmetleri satmak isteyenlerle bu mal ve hizmetlerin tüketicileri arasındaki ekonomik ilişkileri kolaylaştırmaktadır. Reklamın en eski ve temel işlevi budur. Bu işlevinden dolayı reklamcılığın tarihi oldukça eskilere dayanmaktadır. Reklamcılığın tarihsel gelişimini ticaretin tarihiyle başlatmamız mümkündür.

Ortaçağ döneminde okuma yazma oranı sınırlıdır ve halk yazıya ilgi göstermez. Reklamı ifade eder biçimde “çığırma” ve “tezgâhtar” sözcükleri kullanılmaktadır. Çığırma işini gerçekleştirenler krala bağlı olarak çalışmaktadır. Ücretleri satıcılar tarafından ödenen yeminli çığırtkanlar devlete vergi vermekteydiler. Çığırtkanlar, satıcıların hizmetine yönelik olarak loncalar kurmuşlardır.
29

1700’lü yılların ortalarında İngiltere’de, 1800’lü yılların başlarında Kuzey Amerika’da başlayan Sanayi Devrimi’yle birlikte üretimde kullanılan hayvan gücü yerini makinelere devretmiştir. Üretimde makinelerin kullanılmaya başlamasıyla birlikte firmaların üretim kapasiteleri artmış, tümü aynı kalitede olan mallar kitlesel olarak üretilmeye başlanmıştır. Böylece ilk kez tüketiciler tarafından bir malı satın almak için ödenen para, aynı malı üretebilmek için katlanılan giderlerden daha az hale gelmiştir. Bu süreç içinde kırsal bölgelerde tarımla ilgilenen insanlar kentlere göç etmeye başlamış, bu da gelecekte pazarlama ve reklam çabalarının yoğunlaşacağı pazarların oluşumunu başlatmıştır. Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkışını, ekonomik, siyasal, teknolojik ve dini alandaki değişimler hazırlamıştır. Seri üretime geçilen bu dönemde reklam, işletmelerin artan rekabetle baş etme yollarından biri olarak görülmeye başlanmıştır.

1842 yılında Volney Palmer tarafından kurulan ilk reklam ajansı ABD’de faaliyete geçmiştir. Amerika’nın ilk reklam ajansını kuran Volney Palmer, reklamcılık işine çeşitli gazeteler için reklam almakla başlamıştır.

Gazetelerde ilk yayınlanan reklamlar satılık ev, arsa, kitap ve benzeri ilanlardır. Türkiye’de reklamcılığın tarihine bakıldığında ise şimdiye dek bulunan en eski Türkçe reklam; 17. yüzyılın ilk yarısına veya en geç 18. yüzyıl başlarına ait olduğu sanılan, “En âlâ Altunbaş Tiryak” (her derde deva macun) reklamı olan bir el ilânıdır.

1930’lu yıllar, dünya genelinde yaşanan ekonomik kriz nedeniyle reklamcılar açısından zor bir dönem olmuştur. Reklamcılar bu dönemde oldukça sert eleştirilere maruz kalmışlardır. Aynı yıllar reklamcılık açısından olumlu bir gelişme olmuş ve araştırma şirketleri kurulmuştur. Bu şirketler halkın niçin herhangi bir markayı satın alıp diğerlerini almadığını, hangi radyoları hangi saatlerde dinlediğini, bazı ürünlerin satışlarının belirli dönemlerde artma nedenlerini ortaya çıkarmayı hedefleyen araştırmalar yürütmüşlerdir.

1957 ile 1961 arası, Türkiye’de reklamcılar açısından karanlık yıllar olarak tarihsel yerini alır. 27.11.1957 tarihli Bakanlar Kurulu kararnamesi ile gazete ve dergilere ilân verme hakkı sadece Resmi İlânlar Şirketi’ne tanınır. Böylece ajanslar ve prodüktörlerin yayın organlarıyla doğrudan doğruya ilişki kurma imkanları ellerinden alınmıştır. 7.1.1961 tarihinde yürürlüğe giren 195 sayılı kanunla Basın İlan Kurumu kuruldu. Resmi ilânlar ile yabancı kaynaklı reklamların bu kurum kanalıyla yayımlanması şartı getirilerek, bütün ilân ve reklamlar serbest bırakıldı. Ülkemizde reklamcılığın kültürel, ekonomik ve sosyal hayattaki yeri ve ekonominin içindeki etkinliği, 1970’den sonra giderek artan bir gelişme göstermiştir. Reklamcılığın gelişimini hızlandıran etkenlerin başında hiç şüphesiz ki bu yıllardan itibaren, TRT Kurumunun televizyona reklam kabulüne başlaması gelmektedir. Türkiye’de televizyonun reklam medyası olarak ilk kullanımı 3 Mart 1972’dir. Ardından da renkli yayına geçiş, özel televizyon ve radyoların açılışı, kablolu televizyon, teleteks, internet gibi olanakların ortaya çıkışıyla birlikte; Türkiye’deki reklamcılık sektörü tüm çağdaş reklam ortamlarından yararlanmaya başlamıştır. 1980 sonrasında 24 Ocak kararlarıyla uygulanmaya başlanan serbest piyasa ekonomisi iç pazardaki rekabeti artırmış aynı zamanda reklamcılık sektörünün kapılarının da çok uluslu yabancı şirketlere açılmasına neden olmuştur. Çokuluslu şirketlerin pazara girmeleri, onlar adına reklam faaliyetlerini yürüten profesyonel firma ve kişilerin de Türkiye’ye girmesine yol açmıştır. Bu nedenle Türkiye reklamcılık sektörü yeni bir döneme girmiştir.

Üretimde çalışan kişi sayısının artması bu çalışanların toplumun büyük bir kesimini oluşturması orta sınıfın gelişmesine neden olmuştur. Bu gelişmeden sonra işletmelerin büyük bir kısmı ürün ve hizmet pazarlama politikalarını orta sınıfın gelirine ve özelliklerine göre belirlemişlerdir. Orta sınıflar, reklamcılar tarafından hedef kitle olarak belirlenmiştir.

Tarihsel gelişim sürecinde reklamcılığın gelişmesinde rol oynayan etkenleri şöyle sıralayabiliriz:

Ortaçağ'da reklamcılığın gelişmesinde etkili olan durumlar;

*Ulaşımdaki gelişmeler

*Artı üretimin değişik ve yeni pazarlarda değerlendirilmesi gerekliliği

*Üretimde tezgâhların kullanılmaya başlanması

*Ortaçağ’ın ekonomik ve toplumsal yapısı

İlk duvar afişinin asıldığı yer, Londra'dır.

Saptanabilen ilk gazete ilanı, Almanya’da yayınlanan bir ilaç reklamıdır.

16. yüzyıldan başlayarak Avrupa'nın nüfusu hızla artmıştır.

1842 yılında Volney Palmer tarafından kurulan ilk reklam ajansı ABD’de faaliyete geçmiştir.

İlk ticari radyo istasyonu WEAF'tır.

Türkiye’de görülen ilk basılı reklam örneği Tercüman-ı Ahval yayımlanmıştır.

Türkiye’nin ilk reklam şirketi, İlânat Acentası'dır.

Gelirdeki artış, tarihsel gelişim sürecinde reklamcılığın gelişmesinde rol oynayan etkenlerden biridir.

Türkiye’de televizyonun reklam medyası olarak ilk kullanımını ifade eden tarih 3 Mart 1972'dir.