İletişim Türleri

Sözlü iletişim

Sağlıklı bir sözlü iletişim aşağıdakileri kapsamaktadır:

• Dilsel ögeleri doğru seslemek,

• Vurgulamaya ve tonlamaya hâkim olabilmek,

• Söz sırası alabilmeyi becermek,

• Anlamda uzlaşmayı sağlamak,

• Dinlemek ve dinlediğini anlayabilmek,

• Sözlü iletişimi ve uzlaşı yollarını bilmek. Başarılı bir sözlü iletişimin anahtarı güzel konuşma, anlaşılır olma ve sesi etkili kullanmaktır.

Etkili iletişim kurabilmek için birinci temel beceri karşımızdakini dinlemektir. Çeşitli dinleme şekilleri vardır:

• Görünüşte Dinleme

• Savunmada Dinleme

• Seçerek Dinleme

• Tuzakçı Dinleme

• Denetçi Dinleme

• Nezaketen Dinleme

• Ürkek Dinleme

• Yaltaklanmacı Dinleme

Yazılı iletişimin kendine has özellikleri söyle sırala-
nabilir:
• Bilginin kalıcı olmasını sağlar.
• Bilginin aynen aktarılmasını sağlar.
• Gelecekte başvurmak amacıyla iletişimin
kalıcı olarak kaydedilmesini sağlar.
• Uzun iletilerin aktarılması için en ideal
yoldur.
• İletide izinsiz olarak yapılabilecek değişiklik
riskini en aza indirir.
• Kesin, açık ve kapsamlı bir şekilde iletişim
kurmayı sağlar.
• Aynı anda birden çok kişiye iletinin ulaştı-
rılmasını sağlar.
Bu özellikler üzerinde düşünülürse, daha birçok
yeni özellik eklemenin mümkün olduğu görüle-
bilir. Burada yazılı iletişime has en önemli özellik
kalıcı olmasıdır. Yazılı iletişimin kalıcı olması ve bu
iletişim biçiminde ileti üzerinde değişiklik yapma
riskinin az olması nedeniyle, herhangi bir anlaş-
mazlık durumunda yasal kanıt olarak kullanılabil-
me üstünlüğünü de beraberinde getirmektedir. Bu
nedenle kişiler ve kurumlar arasında kurulan ileti-
şimde yazı hem bağlayıcı hem de güvenilir bir araç-
tır. Yazılı iletişimin kalıcı olması bazı istenmeyen
durumlarda bir sınırlılığa da dönüşebilir.

İletişimin temel bir yönünü sözsüz iletişim oluşturur. Başka deyişle, günlük yaşamda gerçekleştirilen ilişkilerde başvurulan simgesel kodlar içinde sözsüz olanlar, anlam yaratma ve paylaşmada çoğu kez bilincinde olmaksızın, ama kaçınılmaz olarak sürekli kullanılırlar. Bireylerarası yüz yüze iletişimde doğal olarak yer alan ses tonlaması, yüz ifadeleri, mimikler, beden hareketleri, jestler sözlü iletişimin çerçevesini ve anlamını belirlemede her zaman etkili olmuştur. Öte yandan, başkaları hakkındaki izlenimlerin ve kararların oluşmasında görsel kodlar sezgisel değerlendirme aracı olarak önemli bir işlev
üstlenirler. Kelimelerin yetersiz kaldığı durumlarda ya da konuşmanın mümkün olmadığı durumda sözsüz iletişimden yararlanırız.

Simgelerin, bir bireyin dışa vurulmayacak şekilde, kişinin kendi içinde üretimi, iletilmesi ve yorumlanması, bireyin kendisiyle iletişimidir. Bireyin kendisiyle iletişimi, insanın kendi içinde, kendisiyle kurduğu iletişimdir. İnsanın kendisiyle iletişimi için, “içsel iletişim” ya da “öz-iletişim” terimleri de kullanılmaktadır.
Kişinin kendisi ile iletişimi, onun içsel iletişimidir. Kişinin kendi kendini motive ederek, ihtiyaçları ile kafasındaki kimliğini kavramasında yardımcı olan yol, kişinin kendi kendini sorgulaması, iç iletişim kurmasıdır. Kişinin; ihtiyaçlarının, değerlerinin, tutum, davranış ve yeteneklerinin farkına varması, düşündüklerini ve hissettiklerini kavramaya çalışması, kendisiyle geliştirdiği iç iletişimle mümkün olur. Bu bir anlamda kişinin kendisine ilişkin farkındalığını artırmasıdır.

Bireylerarası iletişim, “iki ya da daha fazla kişi arasında meydana gelen mesaj alışverişi” dir. Genel bir tanımlamayla, kaynağı ve hedefi insanların oluşturduğu iletişime, “kişiler arası iletişim” denir. Karşılıklı iletişimde bulunan kişiler, bilgi/sembol üreterek, bunları birbirlerine aktararak ve yorumlayarak iletişimi sürdürürler.

İnsanlar; okullar, dernekler, kulüpler, şirketler, çeşitli kamu kurumları, siyasi partiler, hastaneler gibi farklı örgütlerle iç içe yaşarlar. Genel olarak örgüt denildiğinde, iki veya daha fazla insanın, ortak bir amaca ulaşabilmek için, davranışlarını biçimsel kurallara göre düzenlediği yapı anlaşılmaktadır.
Örgütsel iletişim, bir örgütün çeşitli kısımları ve personeli arasındaki bilgi, veri, algı, anlayış, yaklaşım aktarmaları işinde kullanılan her türlü yöntem, araç, gereç ve tekniği ile bu aktarmadaki çeşitli sistemleri (kanalları) ve yazılı, sözlü, sözsüz her türlü mesaj şeklini içermektedir (Koçel, 2003). Örgütsel iletişimi bir kavram olarak ele almak gerekirse ‘bir örgütün çeşitli birimleri ve çalışanları arasında bilgi, duygu, anlayış ve yaklaşım paylaşımını, bu paylaşım sürecindeki her türlü araç-gereç ve yöntemi, söz konusu paylaşımla ilgili çeşitli kanalları ve mesaj şekillerini içeren süreç’ olarak tanımlanmaktadır.

Sözsüz iletişimin özelliklerinin yanısıra çeşitli işlevleri bulunmaktadır. Aşağıda bunlar yer almaktadır:

• İletişimin yokluğunu olanaksız kılma: İki kişinin belli ortamda birlikte bulunması, aralarında sözlü bir iletişim kurulmasa bile karşılıklı görsel iletilerin akışını sağlayabilir. Çünkü, kişilerin davranışları, oluşları, giyim kuşamları, birbirlerine en azından sevgi düzeyinde nasıl bir insan oldukları ya da ne türden duygular içinde bulundukları konularında ipuçları verirler.

• Duygu ve coşkuları yetkin bir biçimde dile getirme: İnsanın bilişsel iletimlerini aktarmada en temel araç olan konuşma dili duygu ve coşkularını dile getirmede çoğu kez yetersiz kalır. Bu nedenle, duygusal konuşmalar, jestlere, mimiklere en çok başvurulan konuşmalardır. Kısaca, sözcükler genelde içerik bilgisi taşırlar. Sözsüz iletişim ise duygusal bilgiyi dışa vurur. Bir bakış, bir dokunuş içten gelen sevgi ya da hayranlık duygularını satırlar doldurulacak kadar çok sözden daha yetkin biçimde dile getirilebileceği gibi , akla gelebilecek en kötü sözler bile bazen tek bir bakış kadar etkili olmazlar.

• İnsanlar arasındaki ilişkileri tanımlama ve belirleme: Kişiler arası iletişimde ses tonu, araya konan mesafe, giyim kuşam özellikleri, vücudun duruşu, vb gibi sözsüz iletişim öğeleri ilişkilerin nasıl anlaşılması gerektiğini belirler. Bu türden iletileri ikincil ilişkilerde birbirini tanımayan kişiler açısından olduğu kadar, birincil ilişkilerde de çok önemlidir. Çünkü, ilişkilerin biçimi ve yönü hakkındaki tanımlama o andaki iletişim biçimini ve içeriğini de etkiler. Biz de her zaman sıcak ve sevecen bir tonla konuşan ve karşılaşınca kucaklaşan bir arkadaşımızın, resmi bir tavırla konuşması ve el sıkması ya ortam gereklerine uygun olarak ya da içinde bulunduğu -bizimle ilgili veya ilgisiz- ruhsal durumla bağlantılı olarak ilişkilerimizin nasıl belirlenmek istendiğini açıklar.

• Sözel içerik hakkında bilgi verme: Görsel iletişim, genellikle sözlü iletişimin yorumlanmasında, başka bir deyişle sözel iletilerin anlamlandırılmasında ipuçları verir. Aynı sözlerin değişik tonlarda ya da değişik bedensel hareketlerle söylenmesi, değişik anlamları içerir. Kuşkusuz bu durum kişiler arasında iletişim sürecinde belirlenmiş ya da belirlenmekte olan ilişkilerle yakından ilgilidir. Görsel iletişimin, ilişkilerin ve sözel iletişimin içeriğinin nasıl anlaşılması gerektiğini bildiren bu özelliğine üst iletişim sağlama özelliği de denir.

• Güvenilir iletiler sağlama: Genellikle sözsüz iletişim, sözlü iletişimlerden daha güvenilir bir kaynak oluşturur. Bazı durumlarda insanlar söylemek istediklerinden değişik sözler söylerler, başka bir deyişle, gerçek duygu ve düşüncelerini dile getirmezler ya da getiremezler. İnsanın sözüyle özünün bir olmaması bazen istendik bir yalandan bazen ortam ve koşullardan kaynaklanır. Bu bakımdan, sözsüz iletiler, sözel iletilerden daha güvenilirdirler. Bu nedenle, genelde hepimiz, söylenenlerin gerçekliğini yargılamak için bu türden iletilere daima bilinçli olmasa da dikkat ederiz. Sezgilerimiz ve deneyimlerimiz bir suskunluğun, bir bakış atışın ya da bakışları kaçırışın bize sözler kadar çoğu kez onlardan daha güvenilir iletiler sunduklarını öğretmiştir. Genellikle hepimiz sözsüz iletişim biçimlerini, sözlerimizi destekleyecek ve pekiştirecek şekilde kullanmaya çalışırız.

• Kültüre göre biçimlenme: Sözsüz iletişim biçimleri, konuşma ve yazı diline göre daha evrensel sayılırlar. Bununla birlikte, anlamları açısından benzerlikleri bulunsa da hepsi kültüre göredir. Başka bir deyişle, her toplumun kültüründe sözsüz iletişim öğeleri dağarcığı ve bu dağarcığını kullanım biçimi kendine özgüdür. Örneğin, gülme davranışı insanın sevgisini, bir şeyin komik bulunmasını yansıtma açısından evrensel bir davranış olmakla birlikte, kimin nerede ve nasıl güleceği kültürel olarak belirlenir. “Çok gülenin çok ağladığına” inanılan bizim gibi kültürlerde açıkça ve içten kahkaha atmak yakışık olmayan bir davranıştır; az ve elle saklayarak gülme en doğrusu sayılır.

Yazmanın gücünden yararlanmak ve sağlıklı yazılı iletişim kurabilmek için uyulması gereken çeşitli kurallar vardır. Bunlar dikkate alındığında ortaya çıkan sonuç çok daha etkili olacaktır:

• Yazıda kullanacağınız sözcüklerin anlamını iyi bilin ve yerinde kullanın.

• Her cümlede bir düşünceyi, her paragrafa tek bir konuyu anlatmaya çalışın.

• Mümkün olduğunca kısa cümleler yazmaya çalışın.

• Olumlu ifadeler kullanın çünkü olumsuz ifadeler daha zor anlaşılmaktadır.

• Özne-yüklem uyumuna dikkat edin.

• Yazdıklarınızı tekrar okuyarak ifadelerinizin doğruluğundan ve açıklığından emin olun.

• Dikkat edilmesini istediğiniz sözcük veya cümleleri belirginleştirin. (altını çizin, italik yazın, vb.)

• Fazla abartılı ve gereksiz sözcüklerden kaçının.

• Eski, az kullanılan, herkes tarafından bilinmeyen sözcükleri ve deyimleri kullanmayın.

• Gereksiz tekrarlardan kaçının.

• Okuyucuyu düşünerek yazın.

Başarılı bir sözlü iletişimin anahtarı güzel konuşma, anlaşılır olma ve sesi etkili kullanmaktır. Bunun için de birtakım bilgi ve eğitime ihtiyaç duyulabilir. Hem bireysel hem de toplumsal açıdan önemli bir yere sahip olan sözlü iletişimin, hayatta başarı ya da başarısızlığı doğrudan etkilediğini ifade eden Özbay (2005:117) iyi bir sözlü iletişimin ses özelliklerini de şöyle sıralamaktadır:
• İşitilebilirlik
• Akıcılık
• Açıklık
• Hoşagiderlik
• Bükümlülük
Bu doğrultuda, iyi konuşan bir birey kendini tam ve doğru olarak ifade edebilmelidir. Eğitim kurumlarındaki sözlü iletişim becerisi derslerinin genel amacı, öğrencilere duygu, düşünce, gözlem, hayal ve isteklerini dil kurallarına uygun, doğru ve etkili biçimde anlatma becerisi kazandırmaktır.

Tuzakçı Dinleme: Konuşanın sözlerine, bir açığını yakalayıp üzerine çullanmak amacıyla kulak vererek dinlemedir. Bu kişiler siz konuşmaya başlayınca hiç seslerini çıkarmadan dinlerler. Ne zaman ki söylediğinizde bir açık bir eksik bulsunlar hemen sizi zor duruma sokacak konuşmayı başlatırlar.

Bir iletişim etkinliğinin, bireylerarası iletişim sayılabilmesi için şu üç faktörün bulunması gerekir:
• Bireylerarası iletişime katılanlar, belli bir yakınlık içinde yüz-yüze ilişki halinde olmalıdırlar,
• Katılımcılar arasında tek yönlü değil, karşılıklı mesaj alış-verişi, dolayısıyla çift yönlü iletişim olmalıdır,
• Söz konusu mesajlar, sözlü ve sözsüz nitelikte olmalıdır.

Bireylerarasında iletişim olmaksızın “grup”tan söz etmek mümkün değildir. Gruptan söz edebilmek için insanların “birarada” veya “yanyana” bulunmaları yeterli değildir; aralarında bir etkileşim veya iletişim de mutlaka bulunmalıdır. “Grup” ile “kalabalığı” birbirinden ayıran temel faktör, iletişimdir. Aralarında iletişim bulunmayan bir insan topluluğu ancak bir kalabalıktır. Fiziksel açıdan
birlikte olan insanlar gruba benzese de, eğer birbirleriyle etkileşim içerisinde değillerse, aralarında bir iletişim yoksa grup değillerdir.

Örgütlerde yöneticiler, astlarıyla yalnızca bilgi vermek için değil; neyi, nasıl yapacaklarını söylemek ve onlara yön vermek veya davranışlarını yönlendirmek amacıyla da iletişim kurarlar. Astların, örgütsel amaçlar doğrultusunda performans göstermeleri için, eğitim gereksinmelerinin karşılanması gerekir. Eğitimin başarılı olması için, eğitici
ve eğitilenler arasında olumlu bir iletişim kurulması gerekir.

Kitle iletişimi, iletinin, bir veya daha çok kitle iletişim araçları (gazete, dergi, kitap, radyo, televizyon, internet, sinema vb.) aracılığıyla geniş ve bilinmeyen bir kitleye (okuyucu, dinleyici, izleyici kitlesi) iletilmesidir.

Kitle iletişim araçlarının işlevleri aşağıda kısaca listelenmektedir:
• Bilgilendirme, haber verme,
• Etkileme, kamuoyu oluşturma,
• Kişileri yaşadıkları toplumun bir parçası  hâlinegetirme (toplumsallaştırma),
• Kültürün nesilden nesile geçişine ve gelişmesine katkı sağlama,
• Eğitme,
• Eğlendirme, hoşça vakit geçirtme,
• Dış dünyayı görmemizi sağlama,
• Eşya ve hizmetlerin tanıtılmasına, satılmasına yardımcı olma.

Kitle iletişiminde:
• Kitle iletişiminin hedef kitlesi görece geniştir.
• Hedef kitle çeşitli toplumsal kümelerden. oluşur 
• Hedef kitleyi oluşturan bireyler birbirlerini tanımazlar.
• İletişimci de hedef kitleyi oluşturan bireyleri tanımaz.

• Kitle iletişim araçları aracılığıyla kaynaktan uzakta, birbirinden ayrı mekânlarda bulunan çok sayıda insanla aynı anda iletişim kurulabilir.
• İletişim tek yönlüdür. Hedef kitlenin anında yanıt verme olanağı yoktur.
• Kitle iletişim araçlarının ürünlerinin bireye  maliyetinin düşük olması nedeniyle halkın çoğunluğu için kolay elde edilebilir.
• Kitle iletişimi, iletişimin örgütlü ve kurumsal bir yapıya dönüşmüş şeklidir.

Savunmada Dinleme: Dinlerken söylenenler içinde bize yönelik bir eleştiri ya da saldırı olup olmadığını araştırma durumu içinde olup her söyleneni bir tür saldırı olarak algılar. Örneğin, siz Efe’nin ne kadar cömert ve anlayışlı olduğunu anlatırsınız o ise kendisinin çok cimri olduğunu anlayışsız biri olduğunu ifade etmeye çalıştığınızı düşünür ve size küsebilir.