MEDYA VE ETİK

Meslek üyelerinin genel ve ortak davranış biçimlerini belirleyen kurallar, temelde şu üç işlevi yerine getirirler:
1. Hizmet ilkelerini korumak,
2. Meslek içi rekabeti düzenlemek,
3. Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayıklamak. Doğru cevap A'dır.

Nesnelliği Sağlama: Haberlerde nesnelliğin sağlanması da çok yaygın bir basın ahlak kuralıdır. Basındaki haberler toplumda meydana gelen olayları tarafsızca ve yorumla karıştırılmadan kamuoyuna aktarılmalıdır. Haberin gerçekle uyumlu olarak, doğru ve tarafsızca verilmesi gerekmektedir. Basının etik yükümlülüğü bunu gerektirmektedir. Doğru cevap B'dir.

Dezenformasyon bilinçli ya da bilinçsiz olarak kamuoyunu yanlış bilgilendirmek, yanıltmaktır. Dezenformasyon basın etiğinin ihlaline yol açmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Tekelleşme: Bugün Türkiye’de ve dünyada basın etiğini tehdit eden en önemli olgulardan biri basın sektöründeki tekelleşmedir. Basın kuruluşlarının büyüyerek bir yada birkaç elde toplanması basındaki tekelleşmeyi ifade etmektedir. Doğru cevap D'dir.

Çek Defteri Gazeteciliği: Çek defteri gazeteciliği haber kaynaklarından para ödeyerek bilgi alma anlamına gelir. Bununsa etik açıdan yarattığı problem haberin parayla alınıp satılan bir meta haline dönüşmesidir. Bu durum gazetecilerin haber alma hakkına dolayısıyla da kamuoyunun bilgilenmesine engel olmaktadır. Çünkü gazetecilerin haber yapabilmek koşulu paraya bağlanmış olmakta, haber alma özgürlüğü ortadan kalkmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Tabloidleşme: Tabloidleşme haberin ve program içeriklerinin magazinelleşmesi, sansasyonelleşmesidir. Magazin haberleri ile tabloid haberler birbirinden ayrı şeylerdir. Magazin insan yaşamını haberleştirir ve bunda etik problem yoktur. Ama insanları yönlendirici, bilgilendirici görevi olan haberlerin içeriğinin sulandırılarak yüzeyselleştirilmesi haberlerdeki tabloidleşmeyi gösterir ve bu basın etiği açısından sorun teşkil eder. Doğru cevap A'dır.

Basın Şeref Divanı, 1967 yılında tamamen etkisiz ve işlevsiz bir konuma gelmiş ve ortadan kalkmıştır. Doğru cevap B'dir.

Basın Konseyi Yüksek Kurulu (BKYK): Yüksek Kurul şu üyelerden oluşmaktadır:
• Basın Konseyi Üyeler Kurulu’nca 6’sı basın mensubu, 6’sı basın dışından olmak üzere seçilen 12 üye,
• Günlük net satış ortalaması 100 binin üstündeki basın organlarının sahipleri veya belirleyecekleri, en az 10 yıldan beri Basın Kartı taşıyan ve faal gazetecilik yapan bir temsilci,
• Günlük net satış ortalaması 100 binin üstünde olan yazılı basın organlarından en az 5’ine veya ulusal çapta yayın yapma iznine sahip sözlü veya görüntülü en az iki basın organına makul bir bedel karşılığında, kendi ürettiği yazılı, sesli veya görüntülü haberlerle servis yapan ajanslarının sahipleri veya belirleyecekleri en az 10 yıldan beri Basın Kartı taşıyan ve faal gazetecilik yapan bir temsilcisi,
• Ulusal çapta yayın yapma iznine sahip sözlü ve/veya görüntülü basın organlarının sahibi, genel müdürü veya temsilcisi,
• Basın Meslek ilkeleri ve Basın Konseyi Sözleşmesi’ne katılan basın kuruluşlarından, Basın Kartı taşıyan en çok üyeye sahip üç Gazeteciler Cemiyeti’nin başkanı veya Yönetim Kurulu’nca seçilen temsilcisi,
• En çok üyeye sahip Gazeteciler Sendikası’nın Başkanı veya Yönetim Kurulu’nca seçilen temsilcisi,
• Basın işverenlerini temsil eden dernek veya sendikalardan (yazılı, sözlü ve görüntülü basın organlarının sahiplerini temsil eden ayrı dernekler varsa her biri ayrı kategori sayılır) Basın Konseyi Yüksek Kurulu’nca belirlenen kuruluşun Başkan veya temsilcisi.

Doğru cevap C'dir.

Basın Konseyi Yüksek Kurulu’nun görevleri şunlardır:
1. İletişim (basın) özgürlüğünün genişlemesine ve gerçekleşmesine çalışmak ve basının saygınlığını korumak
2. Basın mesleğinin, ahlaka aykırı özel çıkarlara alet edildiğine ilişkin olarak yazılı, sözlü, görüntülü basına topluca yöneltilen iddiaları başvuru beklemeden araştırmak
3. Halkın gerçekleri öğrenme hakkına ve iletişim özgürlüğüne yönelik tehditleri izlemek, değerlendirmek ve gereğinde Üyeler Kurulu’nu toplantıya çağırmak
4. Yayın öncesinde ve yayına ilişkin meslek uygulamaları hakkındaki şikâyetleri karara bağlamak
5. Katılma belgesinin yöneticiler tarafından kabul edildiği bir basın organında çalışanlardan; basın mesleğini ahlaka aykırı özel çıkarlara alet edenlerin, basının saygınlığını zedeleyici nitelikteki yayınlarda ısrarı alışkanlık hâline getirenlerin, Basın Konseyi ile ilişkilerini kesmek
6. Üye basın kuruluşlarına, Basın Konseyi Genel Sekreteri’yle yakın ilişki içinde çalışmak üzere, kurulu oldukları yörede, Basın Konseyi’ni temsil yetkisi vermek ve bunların görev alanlarını belirlemek
7. Basınla ilgili araştırmalar yapmak ve yayımlamak
8. Basın Konseyi Sözleşmesi’nin verdiği ve Yüksek Kurul’un oy birliğiyle uygun gördüğü diğer görevleri yerine getirmek. Doğru cevap D'dir.

1946 yılında çok partili parlamenter sisteme geçişi gerçekleştiren Türkiye’de bunun gereklerine uygun olarak pek çok değişikliğin gerçekleşmesi için girişimlerde bulunulmuştur. Bu girişimler arasında Basın Birliği’nin hükümet tarafından kaldırılacağının duyulması üzerine gazeteciler arasında ortaya çıkan tedirginlikle gazetecilerin bir çatı altında toplanacağı bir meslek örgütü kurma girişimi de yer almaktadır. Nitekim çalışmalar sonucunda 10 Haziran 1946 tarihinde İstanbul Valiliği’ne verilen bir dilekçe ile Gazeteciler Cemiyeti kurulmuştur.

Emile Durkheim (1858 – 1917), “Meslek Ahlakı” eserinde bu konuda şu görüşleri ortaya atar.

Avrupa'da, tüm kıtayı kapsayacak biçimde, bir gazetecilik “etik”i oluşturulması çabasının üç önemli taşı, 1954 Bordeaux Bildirgesi, 1971 Münih Bildirgesi, 1993'te Avrupa Konseyi'nde hazırlanan aynı yöndeki bir metindir.

Dezenformasyon bilinçli ya da bilinçsiz olarak kamuoyunu yanlış bilgilendirmek, yanıltmaktır. Dezenformasyon basın etiğinin ihlaline yol açmaktadır.

Çek Defteri Gazeteciliği: Çek defteri gazeteciliği haber kaynaklarından para ödeyerek bilgi alma anlamına gelir.

Çeşitli meslek gruplarının, mesleklerinin icrası sırasında uymak zorunda oldukları kurallar yasalarla, yönetmeliklerle, sık sık da yazılı ilkelerle belirlenmiştir. Bunların dışında yazılı olmayan, ancak yılların deneyimleri sonucu oluşturulan ve uyulan meslek kuralları vardır. Meslek etiği bu kurallardan oluşur. Organize olmuş her meslekte, etik kuralın amacı kötülükleri ve olumsuzlukları ortadan kaldırmaktır. Etik kural dizisi toplumu belirli bir iş hakkında bilgilendirirken davranış kuralları hakkında da bilgi verir. Böylece saygınlığını arttırır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Süleyman İrvan ‘a göre özel yaşama müdahalenin söz konusu olduğu bir olayda gazeteci şu soruların yanıtlarını aramalıdır:
• Gizli ve kişisel bilgileri hangi amaç doğrultusunda arıyorum?
• Bu, haklı gösterilebilir ve önemli bir amaç mı?
• Kişilerin özel yaşamını ihlal ederek elde edilebilecek bu bilgi, ihlali haklılaştıran amaca uygun mu?
• Bu bilgiyi elde etmenin tek yolu kişilerin özel yaşamını ihlal etmek midir?

Meslek üyelerinin genel ve ortak davranış biçimlerini belirleyen kurallar, temelde şu 3 işlevi yerine getirirler. 1. Hizmet ilkelerini korumak, 2. Meslek içi rekabeti düzenlemek, 3. Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayıklamak. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Türkiye’de basın etiği tartışmaları yeni gibi görünse de bu alandaki tartışmaların Abdi İpekçi’nin girişimiyle kurulmuş olan Basın Şeref Divanı ve Basın Ahlak Yasası ile gündeme geldiği kabul edilir.

Bugün Türkiye'de ve dünyada basın etiğini tehdit eden en önemli olgulardan biri basın sektöründeki tekelleşmedir. Bütün kuruluşların büyüyerek bir ya da bir kaç elde toplanması basındaki tekelleşmeyi ifade etmektedir. Tekelleşme içerikte benzeşmeye ve tek tipleşmeye yol açar. Farklı, eleştirel düşüncelerin önünde engeldir. Farklı düşüncelerin ortadan kalkması ve içerikte benzeşme kamuoyunun bir olayın bütün yönlerini bilme ve bilgiden doğru bir seçim yapma hakkını ortadan kaldıracağından yalnızca gazetecilerin doğruyu söylemelerine engel olmayıp demokrasi içinde bir tehdit olmaktadır. Doğru cevap A'dır.

1986 yılında İstanbul’da dokuz gazeteci (Hasan Cemal, Güneri Civaoğlu, Yalçın Doğan, Oktay Ekşi, Teoman Erel, Orhan Erinç, Yurdakul Fincancı, Güngör Mengi ve Rauf Tamer) bir çalışma grubu oluşturarak, basın kuruluşları ve mensupları ile yaptıkları temaslarda “Basın Konseyi” kurma düşüncelerini açıklamışlar ve buna ilişkin önerileri toplamışlardır.