MEDYA VE ETİK

Medya etiği, medyanın işleyişi ve medya yoluyla topluma enformasyon aktarılması sonucunda oluşan sorunlarla ilgilidir. Bu bağlamda medya etiği medya profesyonellerinin günlük çalışma pratiklerini, mesleki işleyişi ve daha genel olarak medyanın yapısı ile ilgili konuları kapsamaktadır.

Medya etiğinin tarihsel gelişimi içinde üçüncü dönemi oluşturan gelişmeler ise 19. Yüzyılda gerçek anlamda popüler basının ortaya çıkışıyla birlikte şekillenmiştir. 19. Yüzyılda gazeteler ekonomik çıkar kaygılarıyla örgütlenmeye ve kapitalist piyasa yapılanmasının bir parçası olmaya başlamıştır. Bu nedenle de basının toplum içindeki varlığının meşrulaştırılması daha da önemli hale gelmiştir. Bu meşrulaştırmada basının “dördüncü güç” olarak tanımlanması önemli bir işlevi yerine getirmiştir. Basının dördüncü güç olarak tanımlandığı liberal yaklaşım çerçevesinde bağımsız ve özgür basın, yönetenleri yönetilenler adına denetleyen bir kurum olarak toplum içinde insanların özgürlüklerinin teminatı olarak kavranmıştır.

Sayısal teknolojinin gelişmesi ve iletişim araçlarıyla ve altyapısıyla birleşmesi sonucunda bir kez sayısal tabana dönüştürülen bir başka ifadeyle 0 ve 1 olarak kodlanan metin, ses, görüntü, hareketli görüntü gibi farklı medya formatlarındaki verilerin aynı iletişim altyapısı üzerinden sunulması ve farklıiletişim biçimlerinin aynı iletişim altyapısını kullanması mümkün hale gelmiştir. Örneğin telekomünikasyon altyapısı sayısallaşmadan önce telefon görüşmesi gibi ses iletimi için kullanılabilen bir altyapıyken, sayısallaşmanın ve bilgisayar teknolojisindeki ilerlemelerin telekomünikasyon altyapısıyla birleşmesi sonrasında internet erişimi, televizyon yayıncılığı gibi farklı iletişim hizmetleri için de kullanılabilir hale gelmiştir.

Sayısallaşma ve bilgisayar teknolojisindeki ilerlemelerin iletişim alanında olanaklı hale getirdiği diğer gelişmeler ise iletişim araçlarının ve altyapısının içeriği üretme, işleme, saklama ve sunmada hız ve kapasite artışına, maliyette görece ucuzlamaya ulaşmalarıdır.

İletişim alanında yaşanan bu teknolojik değişim sürecini açıklamak için kullanılan kavram teknolojik yöndeşmedir. Teknolojik yöndeşme daha önceleri içerik/hizmet, altyapı ve araç düzeyinde teknolojik olarak ayrı olan enformasyon ve iletişim teknolojileri, kitle iletişim teknolojileri ve telekomünikasyon alanlarının teknolojik olarak birleşmesini ve bu alanları belirtilen düzeylerde birbirinden ayıran teknolojik sınırların ortadan kalkmasını açıklayan bir kavramdır.

Etkileşim sadece yeni iletişim teknolojilerinin sahip olduğu bir özellik değildir. Kitle iletişim teknolojilerinin de etkileşim özelliği vardır. Yeni iletişim teknolojilerinin etkileşim özelliğinin ayırt edici nokta ise yeni iletişim teknolojileri üzerinden gerçekleştirilen iletişim sürecinde etkileşim için başka bir iletişim teknolojisine ihtiyaç duyulmamasıdır.

Gizli görüntü ve ses kaydı yeni iletişim teknolojilerinin içerik üretiminde ve sunumunda neden olabileceği sorunlarından bir tanesidir. Gizli kayıt yapmak elbette yeni iletişim teknolojilerinin gelişip yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan yeni bir sorun değildir. Ancak yeni iletişim teknolojileriyle birlikte gizli görüntü ve ses kaydı yapmak hem eskisinden daha da kolaylaşmış hem de medya profesyonellerinin dışında sıradan insanlar tarafından da daha yapılabilir hale gelmiştir.

Yeni iletişim teknolojleri üzerinden sunulan içerik ve hizmetlerin teknolojik mimarisi ve özellikleri içerik sunumunda kullanılan çeşitli yazılımlar da kullanıcıların ağ ortamındaki davranışlarının ve tercihlerinin takip edilmesi, kullanıcılara ilişkin ilgi alanı, beğeni gibi verilerin ve yaş, cinsiyet gibi demografik özelliklerin kolayca ve kullanıcıların bilgisi olmadan toplanması gibi gözetim sorunlarına neden olmaktadır.

Bir sivil toplum örgütü olan KADER’in kadınların siyasete katılım oranının düşüklüğüne dikkat çekmek ve katılımı arttırmak amacıyla hazırladığı bir kampanya da görüntü manipülasyonuna örnek gösterilebilir. Kampanyanın tanıtım afişinde üç ayrı siyasi parti liderinin birlikte poz vermiş gibi gösterildiği bir fotoğraf kullanılmıştır. Fotoğrafı oluşturulması için öncelikle kampanyayı hazırlayan ajans çalışanlarının fotoğrafları çekilmiş daha sonra da bu fotoğraflardaki yüzlerle siyasi parti liderlerinin yüzleri bilgisayar ortamında photoshop programı kullanılarak değiştirilmiş ve liderler birbirlerine sarılmışolarak poz vermiş gibi gösterilmiştir. Aslında olmayan bir görüntü bilgisayar ortamında sıfırdan yaratılmıştır. Kampanyada kullanılan afişle ilgili bir siyasi parti lideri şikayette de bulunmuş; konu mahkemeye taşınmıştır.

Yeni iletişim teknolojileriyle medya etiği alanında ortaya çıkan yeni durumları ve etik ihlalleri en aza indirilmesi ve bu teknolojilerin medya metinlerinin üretiminde ve sunumunda medya etiğine uygun biçimde kullanılmasının sağlanması amacıyla çeşitli meslek kuruluşları girişimlerde bulunmuşdurumdadır. Bir örnek olarak Amerika’daki önemli gazetecilik meslek örgütlerinden biri olan Profesyonel Gazeteciler Derneği’nin 1996 yılında yeni iletişim teknolojileriyle ortaya çıkan sorunları da kapsar biçimde daha önce yayınladığı etik kodları yenilemesi gösterilebilir. Dernek yeni iletişim teknolojilerinin gazetciliğe getirdiği olanakların gazeteciliğin yapılma amaçlarını ve gazeteciliğin toplumsal sorumluluğunu değiştirmediğini gazetecilikte yeni iletişim teknolojilerinin etkisinin gazetciliğin yapılma araçlarının değişimiyle sınırlı olduğunu belirtmiştir. Mevcut medya etiği ilkelerindeki yenileme de bu çerçevede yapılmış; olaya ilişkin gerçeğe ulaşmaya çalışma, haberden kaynaklanabilecek zararları en aza indirmeye çaba gösterme, bağımsız ve hesap verebilir olma, kişilik haklarına ve mahremiyete özen gösterme, aşırma yapmama gibi ilkeler yeni iletişim teknolojileri medya etiği çerçevesinde tekrarlanmıştır.

Gazetelerin ekonomik çıkar kaygısı ile örgütlenmesi ve kapitalist piyasanın bir parçası haline gelmeye başlaması 19. Yüzyılda yaşanmıştır. Bu nedenle doğru yanıt C şıkkıdır.

Teknolojik yöndeşme daha önceleri içerik/hizmet, altyapı ve araç düzeyinde teknolojik olarak ayrı olan enformasyon ve iletişim teknolojileri, kitle iletişim teknolojileri ve telekomünikasyon alanlarının teknolojik olarak birleşmesini ve bu alanları belirtilen düzeylerde birbirinden ayıran teknolojik sınırların ortadan kalkmasını açıklayan bir kavramdır. Bu nedenle doğru yanı B şıkkıdır.

Teknolojik gelişmeler, iletişim aracı ve iletişim biçimi bağımlılığının kırılmasını sağlamıştır, doğru yanıt E şıkkıdır.

Kitle iletişiminde geri besleme/bildirim sunması, gazetelerin satış rakamları, televizyon programlarının izlenme oranı, izleyici ve okur mektupları, telefonları kitle iletişimindeki etkileşim örneklerindendir. Bu nedenle doğru yanıt D şıkkıdır.

Yeni iletişim teknolojileri, iletişim sürecine katılmış teknik düzenlemeler yardımıyla alıcının kaynak da olabilmesi ve alıcının kaynağın gönderdiği mesaj üzerindeki kontrolünü arttırabilmesini sağlar bu nedenle doru yanıt E şıkkıdır.

Yeni iletişim teknolojilerinin neden olduğu bir diğer sorun ise başkasına ait içeriğin izinsiz ve kaynak göstermeden kullanımı olan aşırmadır. Bu nedenle doğru yanıt B şıkkıdır.

Kitlesizleştirme, kitle iletişim araçlarıyla gerçekleştirilen iletişim süreci bir kişiye veya nüfusun dar bir bölümüne yönelik değil; toplumun homojen olmayan büyük bölümüne yönelik olmasını ifade eder. Bu nedenle doğru yanıt C şıkkıdır.

Yeni iletişim teknolojilerinin görüntü ve ses kayıtları üzerinde oynanması işlemine yeni teknolojik olanaklar getirmesine, bu tür uygulamaları kolaylaştırmasına gösterilebilecek bir diğer örnek ise zaman sıkıştırıcı olarak adlandırılan yöntemdir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Basın Yasası 1931 yılında çıkarılmıştır, yeni iletişim teknolojileri ile ilişkilendirilemez. Bu nedenle doğru yanıt B şıkkıdır.

Gazeteciliğe ilişkin etik bir söylemin ortaya çıkışı 16. ve 17. Yüzyıla uzanmaktadır, bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.