MEDYA VE ETİK

Basın, haber toplamak, fikir ve kanaatleri izleyerek bunları yorumlamak, eleştirmek, kamuoyunu ilgilendiren konularda doğru ve gerçeğe uygun şekilde haber vermekle görevlidir. Dünyada meydana gelen olayların çoğu hakkında bilgi sahibi olma ve bu konularla ilgili kanaat oluşumu önemli ölçüde medyanın haberlerine dayanmaktadır.

Amerikalı Gazeteci Charles Anderson Dana, “Bir köpeğin adamı ısırması haber değildir, ancak bir adam bir köpeği ısırırsa haberdir” diyerek haberin ilginçliğiyle ilgili en bilinen tanımı yapmıştır.

Haberlerin özetlenmesi sırasında en çok kullanılan formül 5N-1K formülüdür.
Ne, nerede, ne zaman nasıl, neden ve kim sorularının yanıtları haberin kısaca ve kolayca özetlenmesi sağlar.

Nasıl sorusunun yanıtı haberin hikaye edildiği bölümdür. Bununla birlikte bir haber konusu hikayeleştirilirken, okur-izler kitlenin ilgisini çekecek noktaları ön plana çıkartılmakta, merak uyandıran, olayları seyirlik hale getiren, çoğunda duygulara yakından hitap eden bir anlatı şekli kullanılmaktadır.
Haber metinleri kolay anlaşılır olmalı, yalın ifadeler kullanılmalıdır. Metin açık bir ifadeyle yazılmalı herkes aynı anlamı çıkartmalıdır. Uzun ve devrik cümleler kullanılmamalıdır. Noktalama işaretleri yazım kurallarına uygun şekilde doğru yerlerde kullanılmalıdır. Edebi cümleler, süslü ifadeler yazmak yerine
olay ya da durumları açıkça anlatan basit cümlelerden kurulu metinler yazılmalıdır. Halkın tümünün anlayabileceği sözcükler kullanılmalı, toplumun her kesimi düşünülerek haber yazılmalıdır. Haberlerde kişisel düşüncelere yer verilmemeli ve yorum yapılmamalıdır.

Pek çok haber tanımında “dün bilmediğimiz ama bugün bildiğimiz, en yeni, en ilginç, en beklenmedik olaylar ve bilgiler” diye başlayan ifadeler esasında bir haber değeri ile ilişkilendirilerek yapılan tanımlardır. En çok bilinen ve haberlerde en az birinin yer aldığı haber değerleri önemlilik, zamanlılık, yakınlık, olumsuzluk, ilginçlik, nadirlik, ünlülük şeklinde açıklanmaktadır.

Haberin kaç kişiyi ilgilendirdiği ‘önemlilik’ değeri ile ilişkilendirilir.

Polis adliye haberleri için İçişleri Bakanlığı’na bağlı çalışan güvenlik kuvvetlerinin çalışma kanununu, mahkemelerin görev ve sorumluluk alanlarını, adli yapının işleyiş şeklini ve ülkenin hukuki alt yapısını bilmeyi ve toplumu sosyolojik yapısını tanımayı gerektirir. Aynı zamanda polis, savcı, hakim, mübaşir,avukat ve alanla ilgili bakan, müsteşar gibi kaynakları da tanımak gerekir.

Medya dışından gelen etkiler: Çıkar gruplarının belli bir haber konusu için lobi (ya da karşı lobi) yapmaları, bu grup ya da kuruluşun medyanın kapsamına girebilmek için olaylar yaratmaları veya gündelik yaşamla ilgili yasaları uygulayan hükümet/devlet, yasa yapıcı meclis medya dışından gelen etki unsurlarıdır.

Haber verilen her bilginin doğruluğunun kuşkuya yer bırakmayacak şekilde haberde yer alması gerekir, cümlesi haberin kesinlik niteliğini tanımlamaktadır.

Haber kaynaklarına göre bir sınıflama yapıldığında ‘Polis-adliye Muhabirliği, ‘Kültür-sanat Muhabirliği’, siyaset ile ilgili ‘Başbakanlık Muhabirliği’, ‘Cumhurbaşkanlığı Muhabirliği’, ‘Parlamento Muhabirliği’,
‘Ekonomi Muhabirliği sayılabilir.

Arapça bir sözcük olan ‘haber’in birçok tanımı yapılmıştır

Amerikalı Gazeteci Charles Anderson Dana, “Bir köpeğin adamı ısırması haber değildir, ancak bir adam bir köpeği ısırırsa haberdir” diyerek haberin ilginçliğiyle ilgili en bilinen tanımı yapmıştır.

Haberlerin özetlenmesi sırasında en çok kullanılan formül 5N-1K formülüdür

Nitelik kuralı: Haberlerde 5N-1K kuralının tüm sorularına yanıt verilmeli, yukarıda anlatılan
haber niteliklerine uygun şekilde haber yazılmalıdır. Haberlerde eksik bir bilgi bırakılmamalı
mutlaka kaynak gösterilmelidir.
2. Denge kuralı: Olaylarda taraf olan kişi, kurum ve kuruluşların tümüne söz hakkı tanınmalıdır,
Bütün taraflara olayları açıklama, kendilerini savunma hakkı verilmelidir. Bununla birlikte bütün
taraflara eşit alan ve eşit zaman ayrılmalıdır. Eşit alandan kasıt bir iddia ya da karşıt görüşlerin
verildiği haberlerde olayın taraflarına, söz hakkı doğuran durumlarda herkese eşit alan
ayrılmasıdır.

Habercilerin haber kaynağı konusunda dikkat etmesi gereken konulardan birisi haber kaynağının
taraflı olabileceğidir.

Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluklar Bildirgesi’nin 11. Maddesi’nde “Gazeteci, bir
bilginin, haberin yayını ya da yayınlanmaması karşılığı hiçbir maddi veya manevi avantajın peşinde
olamaz. Gazeteci, devlet başkanından milletvekiline, iş adamından bürokratına kadar haber kaynağı
olarak da kabul edilen kişi ve kurumlarla iletişimini ve ilişkisini meslek ilkelerini gözeterek yürütür”
denmektedir

Temelde bir ticari işletme olan medya kuruluşlarının bu özelliği içerik üzerinde etkisi olabilmektedir. Reklam ve ilan verenlerin haber içeriklerine etkisi olduğu kabul edilmektedir, çünkü basılı yayınlarda bayi satışları dışında en önemli gelir ilan ve reklamlardır. Radyo ve televizyonlarda ise reklamlardan ve yayın kuruluşlarının kendi ürettikleri prodüksiyonlar dışında başka bir geliri bulunmamaktadır. Ayrıca basın kuruluşunun yayın politikaları haberlerin nasıl hazırlanacağı, sunulacağı konusunda birer kullanım kılavuzu gibidir

Meslek ahlakı ve etik kuralların önemi şu şekilde
sıralanmaktadır: (Özer, 2010)
1. İfade özgürlüğünü ve halkın haber alma hakkının demokratik olmayan yollarla denetim altına
alma çabalarının önüne geçmek ve dışardan gelebilecek etkilere açık hale getirmemek,
2. Gazetecilik mesleğinin saygınlığı korumak, mesleki ayrıcalıkların kötüye kullanımların önüne
geçmek,
3. İktidarlar/devlet tarafından basına yapılabilecek müdahaleleri ortadan kaldırmak ve baskıcı
başka yolların önüne geçmek,
4. Anayasa ya da yasalardaki boşluk ve eksikliklerden doğabilecek hukuki sorunları önlemek,
5. Piyasa koşullarında serbest rekabet ortamının sürekliliğinin sağlayarak güvenilir haber toplama
ve yayma faaliyetlerinin devamı için ortam hazırlamak. (Özer, 2010)

Özel hayatın gizliliğinin geçersiz sayılabileceği başlıca durumlar Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin
gazetecinin doğru davranış kuralları içinde şu şekilde açıklanmaktadır. Büyük bir suç yahut yolsuzluk
üstüne araştırma ve yayın, toplumu kötü etkileyici bir tutumla ilgili araştırma ve yayın, toplumun
güvenliğinin veya sağlığının korunması ilgili kişinin sözleri yahut eylemleri sonucu halkın yanılmasının,yanıltılmasının veya yanlış yapmasının engellenmesi. Doğrudan kamu yararı olmadıkça, sahibinin izni dışında belge, fotoğraf, ses yahut görüntü alınmamalıdır.

Medyanın toplumsal işlevlerinden birisi eğlendirmedir. Eğlendirme işlevi en yoğun olan kitle iletişim
aracı ise televizyondur