MEDYA VE ETİK

Etik kuralların uygulanmasını güçleştirici etkileri bulunan sözkonusu etkenler kısa başlıklarla
şöylece sıralanabilirler:
• Medya ekonomisinden kaynaklanan etik sorunlar,
• Medya mülkiyet ilişkilerinden doğan etik sorunlar,
• Medya siyaset ilişkilerinden kaynaklanan sorunlar,
• Medyada uluslararası iletişim akışından kaynaklanan sorunlar,
• Çalışma koşullarından kaynaklanan sorunlar.

Osmanlı’da basını
denetim altında tutmak amacı ile 1864 yılında çıkarılan ve görülen lüzum üzerine 1867 yılında hükümleri
daha da sıkılaştırılan “Ali Kararname” nin gerekçesini adı kararname ile anılan Ali Paşa’nın şöyle
açıkladığı söylenir. “Devletin zaafını millete söylemek vatanperverlik sayılmaz”

Başbakanlığı sırasında
medya ile ilişkilerinden hoşnut olmayan ve medyayı istediği konuma çekebilmek için devletin verdiği
teşvikleri geri isteyen Turgut Özal o dönemde bir medya patronu tarafından şu sözlerle sindirilmeye
çalışılmıştır. “Tehlikeli sulardasınız sayın başbakan. Basın dördüncü değil birinci kuvvettir”

1989 yılında görevinden istifasını açıklamak için
basın toplantısı yapan dönemin TRT genel müdürü Cem Duna tarafından şu sözlerle dile getirilmiştir.
“Başbakanın emri ile geldim, emri ile gidiyorum.” Demokrasi geleneğinin daha gelişkin olduğu ülkelerde
siyasetin kamu yayın kuruluşları üzerindeki gücü ve etkisi daha zayıf olabilmekte ancak yine de varlığını
korumaktadır."

Kamu yayıncılığının sembol
kurumu sayılan İngiliz BBC yayın kuruluşu saygınlık ve güvenilirliğini siyasal iktidarlara karşı yayın
özgürlüğünü korumak için gerçekleştirdiği mücadelelere borçludur.

Medya devi olarak tanımlanan ve küresel satışlarda belirgin egemenlik
sahibi Disney, News Corparation, Viacom, Time Warner gibi şirketlerin yıllık ciroları milyarlarca
Amerikan dolarıyla ifade edilmektedir

Medyanın bilgilendirme görevini serbestçe
yapmasını önleyen sınırlamalar veya düzenleme eksiklikleri medyanın iktidarlara eğilimli yayın
politikaları izlemelerinin önemli bir nedeni olabilmektedir. İstenmeyen haber ve bilgilerin yayınlanmasını önlemek için yayın yasağı konulması, gizlilik kararı alınması ya da devlet sırrı kapsamına sokulması gibi
uygulamalar bu çerçevede değerlendirilebilir.

Medya çalışanlarının çalışma ortam ve koşullarının etik açıdan sorunlu sayılabilecek örneklere yol
açmasında yalnızca çalışanın kasıtlı / bilinçli eylemleri olduğunu düşünmek de eksik, dolayısıyla hatalı
bir yaklaşım olacaktır. Zamana karşı yarış, rating / tiraj kaygısı, teknolojinin sunduğu imkanları
kullanarak etkiyi, ilgiyi artırma gibi koşul ve gereksinimler etik açıdan tartışma yaratan eylemlerin sebebi
olabilmektedirler.

Medya kuruluşları ve mensuplarına kamu kaynaklarından haber ve bilgi aktarılırken, benimsenmeyen
medya kurum ve mensuplarının yasaklanması, dışlanması anlamında kullanılan akreditasyon, açıkça ilan
edilmemekle birlikte siyasal iktidarların değişimine paralel olarak değiştiği gözlenebilen uygulamalar
arasındadır.

London Times gazetesini satın aldıktan sonra ünlü politikacı Margaret
Thatcher’ı desteklemek için kullanmak isteyen Avustralya’lı medya patronu Rupert Murdoch’un, gazete
çalışanlarının istifalara varan tepkileri üzerine “Ben bunca yolu gazetenin iç işlerine karışmamak için mi
teptim” sözleridir

Dışsal olarak dile getirilen ve etik kuralların uygulanmasını güçleştirici etkileri bulunan söz konusu etkenler kısa başlıklarla şöylece sıralanabilirler:
• Medya ekonomisinden kaynaklanan etik sorunlar,
• Medya mülkiyet ilişkilerinden doğan etik sorunlar,
• Medya siyaset ilişkilerinden kaynaklanan sorunlar,
• Medyada uluslararası iletişim akışından kaynaklanan sorunlar,
• Çalışma koşullarından kaynaklanan sorunlar.

Medya tarihini konu alan ya da gerek duyulduğu için değinilen hemen her çalışmada medyanın kamuoyunu bilgilendirmek, aydınlatmak gibi kamusal bir işlevi yerine getirmek için var olduğu, bu ihtiyacın giderilmesini sağlamak için ortaya çıktığı yazılıdır.

Geçmişte basın, günümüzde medya olarak adlandırdığımız kitle iletişim araçlarına kamusal görev atfeden bu algı ve kabul çerçevesinde, o çok bilinen deyişle medyanın “dördüncü güç” olduğu söylenir.

Dengenin reklam verenler lehine değişmesinin ya da en azından böyle bir eğilimin ifade edilmesinin önemli nedenlerinden birisi de yayın türlerinin giderek çeşitlenmesi ve yayıncı kuruluş sayılarının hızla artmaya devam etmesidir. Bunun anlamı daha sert rekabet, gelir pastasının daha fazla bölünmesi ve sektörün ihtiyaca uygun büyümemesi halinde daha da azalan gelir demektir.

Artık bir endüstri olarak da tanımlanan medya, haber verme, bilgilendirme gibi bilindik görevlerinden daha fazla reklam ve pazarlama amacına hizmet etmektedir.

Medya sahiplerinin diğer ticari faaliyetleri veya prestij için medya sektörüne girmiş olmaları etik sorunlara kapı aralayan bir başka konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Sahibini tanınır kılma, toplumun çeşitli güç odakları ile bağ kurmanın aracı olma ve böylece diğer faaliyetleri için sahibine öncelik,
kolaylık sağlama medyanın sahibine sağlaması beklenen hizmetler arasındadırlar.

“Bilgi güçtür.” İngiliz düşünür Francis Bacon’un bu sözü medyanın önemini tereddüte yer bırakmadan açıklar.

Medyanın bilgilendirme görevini serbestçe
yapmasını önleyen sınırlamalar veya düzenleme eksiklikleri medyanın iktidarlara eğilimli yayın politikaları izlemelerinin önemli bir nedeni olabilmektedir. İstenmeyen haber ve bilgilerin yayınlanmasını önlemek için yayın yasağı konulması, gizlilik kararı alınması ya da devlet sırrı kapsamına sokulması gibi
uygulamalar bu çerçevede değerlendirilebilir. Ayrıca yayın suçlarının kapsamının geniş tutulması ya da tanımların medya mensuplarının eylemlerini bu kapsama sokmaya uygun biçimde muğlak bırakılması medyanın denetlenmesine yönelik uygulamalar olarak görülebilir.

Medya çalışanının haber ya da bilgi sunarken etik davranmasını zorlaştıran ve bazılarından medya çalışanının kendisinin sorumlu tutulabileceği durumlar da vardır. İçinde bulunduğu olumsuz koşullar veya mesleğinin sunduğu olanaklarla elde ettikleri, medya çalışanının etik anlayış ve uygulamalarında sapmaya yol açabilmektedirler. Olumsuzluklardan yola çıkılacak olursa; medya mensubunun etik davranışını bozan önemli bir olumsuzluk, şahsına yönelik tehditler ve meslektaşlarının maruz kaldığı yaptırımlardır.

Medya çalışanlarının etik açıdan sorgulamaya konu edilen uygulamalarının tümü yukarıda dile getirilen türden olumsuzluklar değildir elbette. Toplumun etkin güç odakları ve kişileri ile doğrudan ilişki kurabiliyor olmak medya çalışanlarına türlü ayrıcalıklar ya da fırsatlar sağlar. Kendi imkanları ile gerçekleştiremeyecekleri seyahatler, değerli hediyeler, lüks yaşam olanakları gibi avantajlar medya mensubunun mesleğini etik olmayan uygulamalarla kullandırtmasına yol açabilmektedir. İş dünyası ya da siyasetin güçlü kişileri ile yakın temas kurabilmek prestij ve dolgun ücretler sağladığında, medya mensubu yansızlığını koruma hassasiyetini göz ardı edebilmekte, işini doğru yapabilmesi için uygun
kişisel mesafeleri koruma gerekliliğine aldırmayabilmektedir. Sayılanlar ve benzeri durumlar medya çalışanının yasal sınırlar açısından bir sorun oluşturmasa da etik kuralların ihlali nedeniyle inanılırlık ve güvenilirliğini kaybetmesine yol açmaktadır.