MEDYA VE ETİK

Haber kuruluşları olası etik sorunların farkına varmak ve önüne geçmek adına özdenetim mekanizmaları geliştirmiştir. Bunlar

Ombudsmanlık

Okur Temsilciliği

Kamu Editörlüğü

Kurumsal Etik Kurallar.

Ombudsman, vatandaşın koruyucusu anlamına gelen İsveççe kökenli bir sözcüktür. Ombudsman modeli İsveç’teki kendi kendini denetleme uygulamasından esinlenerek geliştirilmiştir.

Ombudsmanlık kurumu ilk olarak İsveç Kralı Karl XII emri ile idari bir kurum olarak oluşturulmuştur. Kral’ın olmadığı dönemde Stockholm’de kral adına yönetim yetkilerine sahip bir yönetici gereksinimi ortaya çıkmıştır. Kral adına bu yetkileri kullanan kişiye Ombudsman denmiştir.

İngilizce adı Organization of News Ombudsmen olan ve kısaca ONO olarak anılan Haber Ombudsmanları Örgütünün amaçları şu şekilde sıralanmıştır:

Gazetecilik mesleğinin, habercilik alanında yüksek etik standartlar kazanmasına ve bu standartları sürdürmesine yardımcı olmak, bu sayede mesleğin hizmet ettiği insanların gözündeki güvenilirliğini arttırmak.

Haber ombudsmanları ya da okur temsilcileri için ilkeler belirlemek ve bunları geliştirmek

Haber ombudsmanlığının yaygınlaşmasına destek olmak

Üyeleri arasında deneyim, bilgi ve fikirlerin paylaşılması için bir platform sağlamak

Yayıncılar, editörler, basın konseyleri ve diğer meslek kuruluşlarıyla bağlantılar kurmak, belirli çıkar grupları için sözcü sağlamak ve medya soruşturmalarına yanıt vermek.

Ombudsman haber üreticilerinin değil haber tüketicilerinin çıkarları doğrultusunda hareket eden bağımsız bir çalışandır.

Haber ombudsmanlarının gazeteci olması zorunlu değildir. Buna karşın bünyesinde bir ombudsman barındıran kurumların tercihlerini genellikle gazeteci kökenli bir ombudsmandan yana yaptıklarınısöylemek yerinde olacaktır.

Bir başka Ombudsmanlık modeli ya da yorumu ise görevin kurum içinden birine verilmesidir. Bu model ilk kez Japonya’da Asahi Shimbun gazetesinde 1922 yılında kurulmuştur. Sistem daha sonra Amerika Birleşik Devletleri’nde geliştirilerek uygulanmıştır.

Okur temsilcisinin görevleri arasında yöneticilerin değil okuyucuların çeşitli konular hakkındaki kaygıları hakkında basın kuruluşundaki haber çalışanlarını bilgilendirmek.

Okur temsilciliği yayın kuruluşuna, habercilere ve okura önemli katkılarda bulunmaktadır. Okur temsilciliğinin okura sağladığı katkılar şöyle sıralanabilir:

Yayın kuruluşunun yaptığı hatalara ilişkin kendilerini dinleyecek ve şikâyetlerini ciddiye alacak birinin bulunması,

Yayın kuruluşunun daha nitelikli yayın yapmasına katkıda bulanabilmek,

İzlerkitlenin kendini yayının bir parçası olarak görmesini ve katkıda bulunabildiğini hissetmesi anlamına gelmektedir.

Okur Temsilciliği ülkemizde yaygın olarak görülmemesine rağmen Türk basınında ilk uygulama 1980’li yılların başında Hürriyet Haber Ajansı’nda Seyfettin Turhan ve Hürriyet Gazetesi’nde Emre Kongar tarafından yapılmıştır.

Haberci sözleşmeyle bağlı olduğu patrona karşı bir sorumluluk taşımaktadır. Çünkü gazete piyasada para karşılığı satılır ve patron buradan kazandığı para ile çalışanının gazetecinin ücretini öder, ama şu ilkeyi hiçbir koşulda göz ardı edemez: Habercinin halka karşı kamusal sorumluluğu, başta işverenine veya kamu otoritelerine olmak üzere, diğer tüm sorumluluklarından önce gelir. Doğru cevap C'dir.

Genel yayın yönetmenliği haber kuruluşlarının etik problemleri aşmak için geliştirdiği öz denetim mekanizmalarından birisi değildir. Doğru cevap E'dir.

Haber Ombudsmanlığı model olarak İsveç’te geliştirilmiştir. İsveç’te 1969’da kurulan basın ombudsmanlığı, medya kuruluşlarının haber verme işlevini yerine getirilmesi sırasında ortaya çıkan yanlışlıkların, yanlılıkların, eksikliklerin ve kusurların deneyimli ve tarafsız bir gazeteci tarafından izlenerek düzeltilmesini sağlar. Bu modelde ombudsmanlık yapan kişinin gazetecilik deneyimi ve bilgisi olmasına karşın ombudsmanlık yaptıkları gazete ile doğrudan bir iş ilişkisi yoktur. Başka bir anlatımla yaptıkları işin karşılığında para almazlar. Doğru cevap B'dir.

Haber ombudsmanlarının gazeteci olması zorunlu değildir. Buna karşın bünyesinde bir ombudsman barındıran kurumların tercihlerini genellikle gazeteci kökenli bir ombudsmandan yana yaptıklarını söylemek yerinde olacaktır. Ombudsmanın görevi en yalın haliyle izlerkitle ile haberci arasında bir iletişim köprüsü kurmak olarak tanımlanabilir. Doğru cevap D'dir.

Basın kuruluşlularında okur temsilcisinin kurum dışında okuyucularla, kurum içinde de haber üretim sürecinde çalışan gazetecilere yönelik olmak üzere iki işlevi vardır. Okur temsilcisi yayında yer alan her türlü haberi fotoğrafı, videoyu ve grafikleri başka bir ifadeyle tüm içeriği doğru, dengeli ve adil olması kriterlerini temel alarak izler. Bu izleme sürecinde okur temsilcisinin rehberi genellikle yayın organının tüketicisi konumundaki okurları, izleyicileri, dinleyicileri ve kullanıcılarıdır. İzlerkitleden gelen eleştiriler okur temsilcisinin kararlarının ve hareketlerini yönlendirir. Okur temsilcisinin görevleri arasında her bakımdan daha iyi bir yayın çıkması için çaba göstermek ve bu doğrultuda izlerkitlenin görüşlerinden yararlanmak ilk sırada yer alır. Basın kuruluşlarının okur temsilcisi istihdam etmelerinin ardındaki diğer gerekçeler şunlardır: 1. Haberlerin doğru ve dengeli verilip verilmediğini izleyerek yayınlanan haberlerin kalitesini arttırmak. 2. Okuyucuların habercilere daha kolay ulaşabilmelerini sağlayarak habercileri daha güvenilir kılmak. 3. Okuyucuların çeşitli konular hakkındaki kaygıları hakkında basın kuruluşundaki haber çalışanlarını bilgilendirmek. 4. Şikayetlerin ve diğer sorunların yöneltilebileceği sorumlu bir kişi olarak, editörlerin ve haber yöneticilerinin zamandan tasarruf etmelerini sağlamak. 5. Bazı şikâyetleri çözümleyerek yayın kuruluşu hakkında yüklü tazminat davaları açılmasının önüne geçmek. Doğru cevap D'dir.

Ombudsmanlık ya da okur temsilciliği gibi izler kitle ile medya kuruluşları arasında yer alarak kamusal dengenin korunması, yayından kaynaklanan hataların ve sorunların ortadan kaldırılması için geliştirilmiş kurum “kamu editörlüğüdür”. Kamu editörlüğünün kurum içi yapılanması ombudsmanlık ve okur temsilciliğinden farklıdır. Kamu editörü genellikle editoryal sürecin bir parçasıdır. Ombudsmanlar tamamen kurumlardan bağımsız, okur temsilcileri editoryal sürecin dışında kalarak ama o kurumdan maaşına alarak görev yaparken, kamu editörleri haber üretim sürecinin mutfağında yer alarak aynı amaç için çalışmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Okur temsilciliğinin bir özdenetim mekanizması olarak gündeme gelmesi 22 Mart 1999’da Milliyet Gazetesinin “okur temsilciliği” adı altında uygulamayı başlatması ile olmuştur. Bu dönemde Göreve Yavuz Baydar getirilmiştir. Doğru cevap A'dır.

Doğan Medya'nın yayın ilkelerinden birisi şöyledir: Gazeteci, mesleki çalışmalarını her türlü çıkar ve nüfuz ilişkisinin dışında tutar, herhangi bir siyasi partide aktif görev almaz. Doğru cevap E'dir.

Ünlü bireylerin eşlerini aldatmaları, ailelerin kişisel problemleri kapsamında değerlendirilebilir. Kamu yararına yayınlardan birisi değildir. Doğru cevap C'dir.

Bu model ilk kez Japonya’da Asahi Shimbun gazetesinde 1922 yılında kurulmuştur. Sistem daha sonra Amerika Birleşik Devletleri’nde geliştirilerek uygulanmıştır. Bu modelde basın kuruluşu Türkçede “okur temsilcisi” olarak karşılık bulan görevliyi kendisi belirler, okur temsilcisi parçası olduğu yayın kuruluşunun çalışanlarına mesleki sorumluluklarını hatırlatır. Kurum içi iletişim kanalları aracılığıyla yazılı eleştiriler yayınlar ve okuyucu şikâyetlerini değerlendirir. Bu Amerika Birleşik Devletlerinde ilk kez Lousville Courier Journal ve Lousville Times’da uygulanmaya başlanmıştır. Bu modelde okur temsilcisinin maaşı okur temsilciliği görevini yürüttüğü basın kuruluşu tarafından ödenir. Sistem okur temsilcisinin bir kuruma bağlı olması ve maaşını çalıştığı o kurumdan alması nedeniyle eleştirilmektedir. Eleştiri okur temsilciliği sisteminin, ombudsmanlık mekanizmasını, bir halkla ilişkiler etkinliğine dönüştürmekle suçlamaktadır.