MEDYA VE ETİK

“İletişim”in temel işlevlerini şu şekilde sıralamak mümkündür: 1-) Var olmak, 2-) Haberleşmek, 3-) Paylaşmak, 4-) Etkilemek ve Yönlendirmek, 5-) Eğlenmek ve Mutlu Olmak. (Bıçakçı, 2006, s.13-16)

Yöneten-yönetilen ikileminde basının ya da kitlesel iletişimin önem ve işlevine verilebilecek en somut ve güzel örneklerden biri de Roma İmparatorluğu dönemindeki duvar gazeteleridir.

Yine aynı döneme denk düşen tarihlerde Roma İmparatoru Julius Sezar zamanında önemli olayları halka duyurmak amacıyla, Acta Diurna adı verilen duvar ilanlarından yararlanıldığı tarihçiler tarafından saptanmıştır.

Aslında kavram olarak aydınlanma ‘ortaçağ karanlığından’ kurtulan insanı ve
insan düşüncesini açıklamak amacına yönelik bir kavramdır.” Avrupa’da feodal yapının dağılmaya yüz tutması, kent soylu tüccar sınıfın ülke ve denizaşırı bölgelerle haberleşme gereksiniminin yanı sıra, kilisenin bilim ve bilgi ile ilgilenme ve uygulama tekelinin elinden alınması, bu döneme ait özelliklerin başında gelmektedir. Galilei Galileo’nun 1633 yılında engizisyon mahkemesi karşısına çıkarılması ise, onun yalnızca kilisenin emirlerine ve dogmatik anlayışa karşı gelmesinden kaynaklanmamaktaydı.

Bunlara ek olarak Hümanizm düşüncesini de, bütün bu gelişmelerin gerekçesi olması yanında, sonucu olarak da değerlendirmek yanlış bir yaklaşım olmayacaktır. “Humanizm denince akla gelen olgulardan biri, 14. ve 15. yüzyıllarda önce İtalya’da belirip kısa bir zaman içinde hemen hemen tüm Avrupa’ya yayılan, klasik kültüre dayalı ve bu kültürün öz değerlerini günün koşulları içinde yeniden yaşatmayı amaç edinen kültür akımıdır… bu yeni kültür ortamının Rönesans’ın hazırlanışında büyük etkisi olmuştur.”

Eric J. Hobsbawm, “Devrim Çağı” adlı kitabında, İngiliz Sanayi Devrimi ile 1789 Fransız Devrimi’ni “çifte devrim” olarak nitelerken bunların birbirini tamamlayan taraflarına da dikkat çekmek ister. Bu iki devrim, bir yandan sanayi devrimi ile üretimde artışı getirip, refah düzeyinin yükselişini sağlarken diğer yanda da yeni ve toplumsal olaylar üzerinde etkin bir sınıf olan “burjuva sınıfı”nın doğuşuna tanık etmekteydi.

17. ve 18. yüzyıllarda Batı’da artık özgür düşüncenin yayılmasına yönelik girişimler birbiri ardı sıra gerçekleştiriliyordu. Matbaanın bulunması, bu açıdan değerlendirildiğinde, kuşkusuz çok önemli bir dönüm noktasıdır. Aynı şekilde gazetecilik faaliyetlerinin de ortaya çıkışı bu dönem açısından değerlendirildiğinde rastlantısal değildir. Batıda gazetecilik faaliyetlerinin temelinde yatan neden ekonomik olduğu kadar aynı zamanda siyasaldı. Söz konusu dönemde, bir yandan ekonomik faaliyet ve hareketliliğin artışıyla birlikte, basının kaçınılmaz biçimde işlevsellik kazanması yanında gazete siyasal nedenlere bağlı olarak da kullanılmıştır.

Batıda, ilk gazete 1609’da Bremen yakınlarında Ausburg’da, Avis Relation Oder Zeitung adıyla yayımlanmıştır.

Batı’da 18. yüzyıl liberal ve pozitivist düşüncenin en geniş ölçüde kabul gördüğü dönemdir. Liberalizm ve pozitivizmin yanı sıra yeni döneme damgasını vuran toplumsal bir sınıf olarak “burjuva” sınıfı da o dönemden sonraki gelişmelerin merkezinde yer alacaktır.

1558 yılında Papa IV. Paul, ünlü Index Librorum Prohibitorum’u yayımladı.

“iletişim”in temel işlevlerini şu şekilde sıralamak mümkündür: 1-) Varolmak, 2-) Haberleşmek, 3-) Paylaşmak, 4-) Etkilemek ve Yönlendirmek, 5-) Eğlenmek ve Mutlu Olmak. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kepler’in dünyanın ve güneşin hareketleri konusunda gerçekleştirdiği çalışmaların o dönemin çok ilerisinde ve ezberbozan faaliyetler olduğunu söylemek de doğru ve yerinde bir saptama olacaktır. Bu gelişmelerin doğal olarak Hıristiyanlık dogmatizmini zorlayan, sarsan ve böylesi bir paradigmayı bozacak olguları içinde barındırması da kaçınılmazdı. Bu durumda sansürün ortaya çıkışı da sürecin doğal bir sonucu olmuştur. Böylece Batı’da yazılı ve basılı eserler için sansürlü dönem başlamaktaydı. Doğru cevap A seçeneğidir.

Matbaanın bulunması ve kullanılması 1450’li yılların hemen başında Johannes Gutenberg tarafından kıta Avrupa’sında gerçekleştirilirken, 1470’lerin ikinci yarısında ise, William Caxton İngiltere’de ilk matbaa evini kurmuş ve kitap basmıştır.Doğru cevap D seçeneğidir.

Avrupa’da feodal yapının ortadan kalması, kentlerin gelişmesi, ticaretin yaygınlık kazanması ve hatta denizaşırı bir niteliğe ulaşması liberal düşünce ile desteklenip birleşince sonuçta Batı’daki gelişme çizgisinin temeli de atılmış olmaktaydı. Doğru cevap D seçeneğidir.

Söz konusu dönemin düşünsel bağlamda en önemli aktörlerinin başında Adam Smith (1723-1790) gelmektedir. Adam Smith’in yaşamış olduğu dönem Batı’da liberalizmin ortaya çıktığı dönemdir. “Bırakınız yapsınlar bırakınız geçsinler” sözü ile Adam Smith aslında döneme damgasını vuran liberalizmin ruhunu da yansıtmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

John Milton (1608-1674) Areopagitica adlı yapıtında “gerçeğin ortaya çıkma süreci/ilkesi” (selfrighting process/principle) kavramını ortaya koymuştur. Bu kavram liberal düşüncenin temelini oluşturan anlayışın kendisidir. Doğru cevap B seçeneğidir.

“Joseph Pulitzer’in 1878’de kurduğu St. Louis Post-Dispatch ve 1883’te satın aldığı New York World gazeteleri, ‘Yeni Gazetecilik’ adlı gazete akımına örnek oldular. Bu yeni akımın özellikleri arasında, haber, personel organizasyonu ve yerel haber toplama şebekesini geliştirmek, yeni projeler oluşturmak, gazeteler için reklam desteği sağlamak, gazete fiyatını iki veya üç sentte tutmak, sütunları kişisellikten uzak tutmak, yeni sütunlara tarafsızlığı taşımak, çalışan sınıfları desteklemek, çarpıcı resimler ve büyük başlıklar kullanmak vardı. Pulitzer, gazetesinde her gün üç önemli şeyi sunmakla kitleleri elinde tutmayı
başardı: okunabilirlik, heyecan ve eğitim.” Doğru cevap B seçeneğidir.

Basında sosyal sorumluluk kuramının temelini oluşturan düşünsel kaynaklara bakıldığında ise, bunları şu şekilde ortaya koymak mümkündür: “1-)‘Hutchins Komisyonu Raporu’ olarak da adlandırılan,1947’de yayımlanmış olan ‘Özgür ve Sorumlu Bir Basın’ başlığını taşıyan raporda yer alan düşünce ve görüşler, 2-)1945’te Associated Press’in Genel Müdürü Kent Cooper tarafından ilk kez ortaya konulmuş olan, ‘Kamunun Bilme Hakkı’ kavramı, 3-)‘Basının Dört Kuramı’ adlı kitapta, Theodore Peterson’un ‘Toplumsal Sorumluluk Kuramı’ adlı makalesinde ortaya koyduğu düşünce ve görüşler, 4-)Jeremy Bentham’ın temellerini attığı, John Stuart Mill’in geliştirdiği ‘Yararcı Felsefe’...” Doğru cevap A seçeneğidir.

“Özgür ve Sorumlu Bir Basın” adı altında yayımlanan ve aynı zamanda bu komisyona başkanlık eden Chicago Üniversitesi Rektörü Robert M. Hutchins’in soyadına dayanarak Hutchins Komisyonu olarak da adlandırılan raporda yer alan görüşler bu kuramın oluşumunda önemli yer tutmaktaydı. Raporda, basının toplumsal yaşam ve demokrasi açısından önemi vurgulanıyor ve ayrıca bu ortamın bozulmasına dikkat çekiliyordu. Buna göre işletmecilik anlamında özel bir girişim olduğu kabul edilen basın işletmesinin çıkarmış olduğu ürünün ise kamusal olduğu ve böylece basının yarı-kamusal bir görünüm ortaya koyduğu
belirtilmekteydi. Doğru cevap C seçeneğidir.

Günümüz Türkiye’sinde basında etik ilkeler bağlamında oluşturulmuş olan kurallara bakıldığında, 2 önemli kurum karşımıza çıkmaktadır. Bu iki kurum, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ile Basın Konseyi’dir. Basın Konseyi, “Basın Meslek İlkeleri”ni  1988’de, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti “Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi”ni 1998’de yayımlamıştır. Bu 2 yazılı metnin önemi, gerek ülkemizdeki en eski mesleki etik ilkeleri olarak ortaya konmalarından gerekse Türkiye’de mesleki örgüt anlamında öne çıkmış 2 kurum olmalarından kaynaklanmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.