MEDYA VE ETİK

1558 yılında Papa IV. Paul, ünlü Index Librorum Prohibitorum’u yayımladı; yasaklanan eser ve müelliflere∗ ilişkin bu liste üç kısımdı. Bu belgede yasaklanan ve mahkum edilen belirli kitaplara ait bir liste yer alıyor devamında ise, 62 matbaacının isimleri bulunuyordu. Ayrıca bu matbaacılar tarafından basılmış olan eserlerin, kime ait olursa olsun, okunmaları yasaklanmış ve bu matbaacılara eserlerini bastıranların itikatsız ve imansız sayılacakları açıklanmıştı.

Matbaanın bulunması ve kullanılması 1450’li yılların hemen başında Johannes Gutenberg tarafından kıta Avrupa’sında gerçekleştirilirken, 1470’lerin ikinci yarısında ise, William Caxton İngiltere’de ilk matbaa evini kurmuş ve kitap basmıştır.

Batı’da basın hareketi Rönesans’ın hemen sonrasında ekonomik yaşamın da hareketlilik kazanmasının yanı sıra sosyal yaşamdaki değişim ve dönüşümler sonucunda ortaya çıkmış ve sonraları ivme kazanarak gelişme göstermiştir. Rene Descartes’ın “Cogito Ergo Sum” (Düşünüyorum Öyleyse Varım) şeklindeki ifadesi, aynı zamanda yukarıda da sözünü etmiş olduğumuz akıl verileri ile insanın merkeze gelmesi (hümanizm anlayışı) düşüncesinin en somut ifadesi olarak karşımıza çıkar. Burada Descartes varlık meselesi ile düşünceyi aynı paydada birleştirirken düşünce ve aklın aynı zamanda insan olmanın gereği bir olgu olduğuna da dikkat çekmek ister.

1789 Fransız İhtilali, 14 Temmuz’da Bastille hapishanesinin basılması ve suçluların salıverilmesi ile başlar. Daha sonra ise, ihtilalin manifestosu niteliğinde olacak biçimde yayımlanmış olan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nde düşünce ve kanaat özgürlüğüne yer verilir. 26 Ağustos 1789 tarihli, bu bildirgenin 11. maddesi ise şu şekilde düzenlenmiştir: “Düşünce ve kanaatlerin özgürce iletilmesi insanın en değerli haklarından biridir. Her yurttaş özgürce konuşup yazabilir ve basım yapabilir, yalnız yasada öngörülen hallerde bu özgürlüğün kötüye kullanımından sorumludur.”

John Milton, Areopagitica adlı yapıtında şu görüşlere yer vermiştir: Dünya üzerinde çeşitli öğretiler özgürce dolanırken doğru olan da bu düşünceler arasında yerini almıştır. Bizim onun zarara uğramasına yol açacak biçimde, onu bazı koşullara bağlamamız ve yasaklamamız, doğrunun gücünden, kuşku duyulması anlamına gelecektir. Doğru, yanlışlarla savaşması için özgür bırakılmalıdır. Özgür ve açık bir tartışma zemininde doğrunun yanlıştan daha kötü bir duruma düşebileceğini kim iddia edebilir... Doğrunun, her şeye yeten gücünü kim bilemeyebilir ki? Onun ne siyasete, ne aldatmaya, ne de kendisini zafere ulaştıracak olan üstünlüğe gereksinimi vardır; bunların hepsi yanlış uygulamaların, onun gücüne karşı aldıkları önlemler ve yaptıkları savunmalardır. Ona hareket edebilmesi için gereken rahatlığı sağlayalım, ancak onu uyurken bağlamaya çalışmayalım.

Nikomakhos Ahlakı adlı yapıtta Aristoteles (M.Ö. 384-322) ahlakın hür iradeyi, gönüllü davranışı ve bağımsız olarak seçebilmeyi gerektirdiğini ifade eder. Ona göre kişinin bilgisizlik ve zorlama nedenlerinin dışında ancak ahlaki sorumluluğu bulunur.

Basın özgürlüğü ile toplumun düşünsel alt yapısını oluşturan araçlar üzerinde egemen sınıfın oluşturmuş olduğu etki ya da baskıya ilişkin olarak Karl Marx’ın (1818-1883) görüşleri şunlardı: “Egemen sınıfın fikirleri her dönemde egemen fikirlerdir. Yani, toplumdaki maddi gücü yöneten sınıf aynı zamanda entelektüel gücü de yönetmektedir. Maddi üretim araçlarını kendi tasarrufu altında tutan sınıf aynı zamanda zihinsel üretim araçları üzerinde de kontrole sahiptir. Bu nedenle, genel olarak konuşursak, zihinsel üretim araçlarından mahrum kalanların fikirleri, egemen sınıfın fikirlerinin etkisi altında kalırlar”

Almanya’da Hitler 28 Şubat 1933 tarihinde yayınladığı ‘Halkın ve Devletin Korunmasına Dair Kararname’ ile Weimar Anayasası’nın 118. maddesinde yer alan söz ve basın özgürlüğüne ilişkin hükmü yürürlükten kaldırmıştır... Hitler, 4 Ekim 1933 tarihinde çıkardığı Yazı İşleri Müdürleri Kanunu (Schriftleitergesetz)’nda basının nasyonal-sosyalist rejime uygun kamusal görevlerini belirttikten sonra, yazı işleri müdürlerinin gazetelerde yayınlanacak yazı, haber ve resimlerle devletin çıkarlarını korumaya ve nasyonal-sosyalist rejime destek olmaya özen göstermelerini emretmiştir.

Basında sosyal sorumluluk kuramının temelini oluşturan düşünsel kaynaklara bakıldığında ise, bunları şu şekilde ortaya koymak mümkündür: “1-)‘Hutchins Komisyonu Raporu’ olarak da adlandırılan, 1947’de yayımlanmış olan ‘Özgür ve Sorumlu Bir Basın’ başlığını taşıyan raporda yer alan düşünce ve görüşler, 2-)1945’te Associated Press’in Genel Müdürü Kent Cooper tarafından ilk kez ortaya konulmuş olan, ‘Kamunun Bilme Hakkı’ kavramı, 3-)‘Basının Dört Kuramı’ adlı kitapta, Theodore Peterson’un ‘Toplumsal Sorumluluk Kuramı’ adlı makalesinde ortaya koyduğu düşünce ve görüşler, 4-)Jeremy Bentham’ın temellerini attığı, John Stuart Mill’in geliştirdiği ‘Yararcı Felsefe’...”

Küreselleşmenin yansımaları sürecinde karşımıza çıkan en önemli olgulardan biri de “tüketim toplumu” olgusudur. “Kapitalizm, günümüzde, gerçek yaşamın iş saatleri dışındaki boş zamanlarda olduğu gerçeğini topluma yayarak, emek süreci üzerindeki kontrolüyle tamamlamaya çalışmaktadır. Bu süreçteki en önemli rolü de, Frankfurt Okulu düşünürlerinden Theodor W. Adorno’nun ifade ettiği üzere kültür endüstrisi üstlenmektedir. Ona göre, kültür endüstrisi insanlara gündelik yaşamın sorumluluk ve rutinlerinden geçici bir kurtuluş sunmakla birlikte, insanların kurtulmaya çalıştıkları bu dünyanın yapısını aslında daha da güçlendirmektedir.”

İletişimin temel işlevlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

Doğru cevap E'dir.

Bir Alman bilim adamı olan Johannes Kepler’in (1571-1630) gökbilimci, matematikçi, fizikçi çalışmalarını da o ve ondan sonraki dönemlere olan etkileri bakımından unutulmamalıdır. Kepler’in dünyanın ve güneşin hareketleri konusunda gerçekleştirdiği çalışmaların o dönemin çok ilerisinde ve ezberbozan faaliyetler olduğunu söylemek de doğru ve yerinde bir saptama olacaktır. Doğru cevap A'dır.

“Genel olarak ‘aydınlanma’ sözcüğü ile 18. yüzyılda egemen olmaya başlayan dünya görüşü anlatılmak istenir. Bu çağda, beşeri aklın insanları geçmişin yanlışlık ve bahtsızlıklarından kurtarabileceğine, onları sürekli bir barışa, bir ütopya yönetimine ve yetkin bir topluma götürebileceğine inanmışlardır. Akıl varoluşu düzenleyen doğa yasalarını ortaya çıkaracak, böylelikle de insan ırkının ilerlemesini sağlayacaktı.’ Aslında kavram olarak aydınlanma ‘ortaçağ karanlığından’ kurtulan insanı ve insan düşüncesini açıklamak amacına yönelik bir kavramdır.” Doğru cevap C'dir.

Avrupa’da feodal yapının dağılmaya yüz tutması, kent soylu tüccar sınıfın ülke ve denizaşırı bölgelerle haberleşme gereksiniminin yanı sıra, kilisenin bilim ve bilgi ile ilgilenme ve uygulama tekelinin elinden alınması, bu döneme ait özelliklerin başında gelmektedir. Galilei Galileo’nun 1633 yılında engizisyon mahkemesi karşısına çıkarılması ise, onun yalnızca kilisenin emirlerine ve dogmatik anlayışa karşı gelmesinden kaynaklanmamaktaydı. Doğru cevap D'dir.

Humanizm denince akla gelen olgulardan biri, 14. ve 15. yüzyıllarda önce İtalya’da belirip kısa bir zaman içinde hemen hemen tüm Avrupa’ya yayılan, klasik kültüre dayalı ve bu kültürün öz değerlerini günün koşulları içinde yeniden yaşatmayı amaç edinen kültür akımıdır. Bu yeni kültür ortamının Rönesans’ın hazırlanışında büyük etkisi olmuştur. Doğru cevap B'dir.

Matbaanın bulunması ve kullanılması 1450’li yılların hemen başında Johannes Gutenberg tarafından kıta Avrupa’sında gerçekleştirilmiştir. Doğru cevap A'dır.

Rene Descartes’ın “Cogito Ergo Sum” (Düşünüyorum Öyleyse Varım) şeklindeki ifadesi, aynı zamanda akıl verileri ile insanın merkeze gelmesi (hümanizm anlayışı) düşüncesinin en somut ifadesi olarak karşımıza çıkar. Burada Descartes varlık meselesi ile düşünceyi aynı paydada birleştirirken düşünce ve aklın aynı zamanda insan olmanın gereği bir olgu olduğuna da dikkat çekmek ister. Doğru cevap E'dir.

Adam Smith’in yaşamış olduğu dönem Batı’da liberalizmin ortaya çıktığı dönemdir. “Bırakınız yapsınlar bırakınız geçsinler” sözü ile Adam Smith aslında döneme damgasını vuran liberalizmin ruhunu da yansıtmıştır. Doğru cevap C'dir.

“Joseph Pulitzer’in 1878’de kurduğu St. Louis Post-Dispatch ve 1883’te satın aldığı New York World gazeteleri, ‘Yeni Gazetecilik’ adlı gazete akımına örnek oldular. Bu yeni akımın özellikleri arasında, haber, personel organizasyonu ve yerel haber toplama şebekesini geliştirmek, yeni projeler oluşturmak, gazeteler için reklam desteği sağlamak, gazete fiyatını iki veya üç sentte tutmak, sütunları kişisellikten uzak tutmak, yeni sütunlara tarafsızlığı taşımak, çalışan sınıfları desteklemek, çarpıcı resimler ve büyük başlıklar kullanmak vardı. Pulitzer, gazetesinde her gün üç önemli şeyi sunmakla kitleleri elinde tutmayı başardı: okunabilirlik, heyecan ve eğitim.” Doğru cevap B'dir.

Bütün dünyada olduğu gibi, ülkemiz açısından da değerlendirildiğinde “sosyal devlet” kavramının literatüre geçişi 1945 sonrasıdır. Diğer yandan sosyal demokrasi, sosyal demokrat gibi deyişlerin de kullanılmaya başlanması, 1945 sonrasında Batı’nın Sovyet ideolojik yapısı ile bunun aygıtlarına karşı bir direnç oluşturma çabalarının ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye bu dönemde gerek ABD’nin müttefiki gerekse NATO oluşumunun bir parçası olarak hareket etmek durumunda kalmış ve sonuçta da 1961 Anayasası’nda “sosyal hukuk devleti” ifadesinin kullanılması suretiyle o dönem için dünyadaki genel eğilimin gereği olarak olağan pozisyonunu dönemsel koşulların büyük ölçüde dayatmasıyla belirlemiştir. Doğru cevap D'dir.