MEDYA VE ETİK - Deneme Sınavı - 5

Basın Konseyi Yüksek Kurulu’nun görevleri şunlardır:
1. İletişim (basın) özgürlüğünün genişlemesine ve gerçekleşmesine çalışmak ve basının saygınlığını korumak
2. Basın mesleğinin, ahlaka aykırı özel çıkarlara alet edildiğine ilişkin olarak yazılı, sözlü, görüntülü basına topluca yöneltilen iddiaları başvuru beklemeden araştırmak
3. Halkın gerçekleri öğrenme hakkına ve iletişim özgürlüğüne yönelik tehditleri izlemek, değerlendirmek ve gereğinde Üyeler Kurulu’nu toplantıya çağırmak
4. Yayın öncesinde ve yayına ilişkin meslek uygulamaları hakkındaki şikâyetleri karara bağlamak
5. Katılma belgesinin yöneticiler tarafından kabul edildiği bir basın organında çalışanlardan; basın mesleğini ahlaka aykırı özel çıkarlara alet edenlerin, basının saygınlığını zedeleyici nitelikteki yayınlarda ısrarı alışkanlık hâline getirenlerin, Basın Konseyi ile ilişkilerini kesmek
6. Üye basın kuruluşlarına, Basın Konseyi Genel Sekreteri’yle yakın ilişki içinde çalışmak üzere, kurulu oldukları yörede, Basın Konseyi’ni temsil yetkisi vermek ve bunların görev alanlarını belirlemek
7. Basınla ilgili araştırmalar yapmak ve yayımlamak
8. Basın Konseyi Sözleşmesi’nin verdiği ve Yüksek Kurul’un oy birliğiyle uygun gördüğü diğer görevleri yerine getirmek. Doğru cevap D'dir.

1946 yılında çok partili parlamenter sisteme geçişi gerçekleştiren Türkiye’de bunun gereklerine uygun olarak pek çok değişikliğin gerçekleşmesi için girişimlerde bulunulmuştur. Bu girişimler arasında Basın Birliği’nin hükümet tarafından kaldırılacağının duyulması üzerine gazeteciler arasında ortaya çıkan tedirginlikle gazetecilerin bir çatı altında toplanacağı bir meslek örgütü kurma girişimi de yer almaktadır. Nitekim çalışmalar sonucunda 10 Haziran 1946 tarihinde İstanbul Valiliği’ne verilen bir dilekçe ile Gazeteciler Cemiyeti kurulmuştur.

Emile Durkheim (1858 – 1917), “Meslek Ahlakı” eserinde bu konuda şu görüşleri ortaya atar.

Avrupa'da, tüm kıtayı kapsayacak biçimde, bir gazetecilik “etik”i oluşturulması çabasının üç önemli taşı, 1954 Bordeaux Bildirgesi, 1971 Münih Bildirgesi, 1993'te Avrupa Konseyi'nde hazırlanan aynı yöndeki bir metindir.

Dezenformasyon bilinçli ya da bilinçsiz olarak kamuoyunu yanlış bilgilendirmek, yanıltmaktır. Dezenformasyon basın etiğinin ihlaline yol açmaktadır.

Çek Defteri Gazeteciliği: Çek defteri gazeteciliği haber kaynaklarından para ödeyerek bilgi alma anlamına gelir.

Çeşitli meslek gruplarının, mesleklerinin icrası sırasında uymak zorunda oldukları kurallar yasalarla, yönetmeliklerle, sık sık da yazılı ilkelerle belirlenmiştir. Bunların dışında yazılı olmayan, ancak yılların deneyimleri sonucu oluşturulan ve uyulan meslek kuralları vardır. Meslek etiği bu kurallardan oluşur. Organize olmuş her meslekte, etik kuralın amacı kötülükleri ve olumsuzlukları ortadan kaldırmaktır. Etik kural dizisi toplumu belirli bir iş hakkında bilgilendirirken davranış kuralları hakkında da bilgi verir. Böylece saygınlığını arttırır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Süleyman İrvan ‘a göre özel yaşama müdahalenin söz konusu olduğu bir olayda gazeteci şu soruların yanıtlarını aramalıdır:
• Gizli ve kişisel bilgileri hangi amaç doğrultusunda arıyorum?
• Bu, haklı gösterilebilir ve önemli bir amaç mı?
• Kişilerin özel yaşamını ihlal ederek elde edilebilecek bu bilgi, ihlali haklılaştıran amaca uygun mu?
• Bu bilgiyi elde etmenin tek yolu kişilerin özel yaşamını ihlal etmek midir?

Meslek üyelerinin genel ve ortak davranış biçimlerini belirleyen kurallar, temelde şu 3 işlevi yerine getirirler. 1. Hizmet ilkelerini korumak, 2. Meslek içi rekabeti düzenlemek, 3. Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayıklamak. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Türkiye’de basın etiği tartışmaları yeni gibi görünse de bu alandaki tartışmaların Abdi İpekçi’nin girişimiyle kurulmuş olan Basın Şeref Divanı ve Basın Ahlak Yasası ile gündeme geldiği kabul edilir.

Bugün Türkiye'de ve dünyada basın etiğini tehdit eden en önemli olgulardan biri basın sektöründeki tekelleşmedir. Bütün kuruluşların büyüyerek bir ya da bir kaç elde toplanması basındaki tekelleşmeyi ifade etmektedir. Tekelleşme içerikte benzeşmeye ve tek tipleşmeye yol açar. Farklı, eleştirel düşüncelerin önünde engeldir. Farklı düşüncelerin ortadan kalkması ve içerikte benzeşme kamuoyunun bir olayın bütün yönlerini bilme ve bilgiden doğru bir seçim yapma hakkını ortadan kaldıracağından yalnızca gazetecilerin doğruyu söylemelerine engel olmayıp demokrasi içinde bir tehdit olmaktadır. Doğru cevap A'dır.

1986 yılında İstanbul’da dokuz gazeteci (Hasan Cemal, Güneri Civaoğlu, Yalçın Doğan, Oktay Ekşi, Teoman Erel, Orhan Erinç, Yurdakul Fincancı, Güngör Mengi ve Rauf Tamer) bir çalışma grubu oluşturarak, basın kuruluşları ve mensupları ile yaptıkları temaslarda “Basın Konseyi” kurma düşüncelerini açıklamışlar ve buna ilişkin önerileri toplamışlardır.

Promosyon basının tiraj kazanmak amacıyla armağanlar dağıtmasıdır. Promosyonun etik açıdan yarattığı olumsuz sonuç gazetelerin hediyeler için satılması sonucunu doğurması ve gazetelerin içi boş bir kağıt gibi görülmesine neden olmuştur. Basının kar etme kaygısıyla davranması ve bunun sonucu olan promosyon çılgınlığı kamu oyunun doğru bilgilendirilmesini de engellemektedir. Gazeteci Oktay Ekşi '' promosyonun gazeteleri basın dünyasını öne çıkaran bir yardımcı unsur olması gerekirken, yazı işlerinin fonksiyonunun yerine geçen bir birim haline gelmiştir. Basınımız promosyon sayesinde satan bir evrak haline dönüştü. Daha sonra promosyon sağlığını kemiren kanser gibi basını ölüme sürükleyen bir hastalık haline geldi. Bu hastalık basını kemirmekte, kaynaklarını kurutmakta ve onu geri bırakmaktadır. Hızla ondan kurtulmak gerekmektedir ''ifadelerini kullanmıştır. Doğru cevap C'dir.

Basın Konseyi Yüksek Kurulu (BKYK): Yüksek Kurul şu üyelerden oluşmaktadır:
• Basın Konseyi Üyeler Kurulu’nca 6’sı basın mensubu, 6’sı basın dışından olmak üzere seçilen 12 üye,
• Günlük net satış ortalaması 100 binin üstündeki basın organlarının sahipleri veya belirleyecekleri, en az 10 yıldan beri Basın Kartı taşıyan ve faal gazetecilik yapan bir temsilci,
• Günlük net satış ortalaması 100 binin üstünde olan yazılı basın organlarından en az 5’ine veya ulusal çapta yayın yapma iznine sahip sözlü veya görüntülü en az iki basın organına makul bir bedel karşılığında, kendi ürettiği yazılı, sesli veya görüntülü haberlerle servis yapan ajanslarının sahipleri veya belirleyecekleri en az 10 yıldan beri Basın Kartı taşıyan ve faal gazetecilik yapan bir temsilcisi,

Tabloidleşme haberin ve program içeriklerinin magazinelleşmesi, sansayonelmesidir. Magazin haber haberleri ile tabloid haberler birbirlerinden ayrı şeylerdir. Tabloidleşme serbest piyasa koşullarının yarattığı rekabet ortamında reyting uğruna kalitenin kurban edilmesi sonucu oluşmuştur. Tabloid tarzı haber anlatımında görsel öğeler ön planda, habere ayrılan yer küçüktür. Ayrıca kişiler üzerine odaklanan anlatım tarzı uygulanmaktadır. Görsel malzemenin yetersiz olduğu durumlarda da olaylar dramatize edilerek anlatılmaktadır. Siyasi haberlere ise gerektiği kadar yer ayırmamaktadır. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Dünya'da ve Türkiye'de meydana gelen değişiklikler ve gelişmeler sonucunda Türk Basın Birliği TBMM'de kabul edilen ve 1946'da yürürlüğe giren bir cümlelik kanunla kaldırılmıştır. Birliğin kaldırılmasından önce bugün Türkiye'nin en eski mesleki örgütlerinden biri olan Türkiye Gazeteciler Cemiyeti 10 Haziran 1948 yılında İstanbul'lu gazetecilerce kurulmuştur. Doğru cevap B'dir.

Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, kuruluşundan günümüze kadar yapmış olduğu etkinliklerle, mesleki çalışmalarda ortaya çıkabilecek bazı konularda gerek gazetecilerin gerekse gazete okurlarının durumlarına açıklık getirecek titiz ve detaylı bir çalışma ortaya koymuştur. Bu, “Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi”dir. Bildirge Kasım 1998 tarihinde TGC Yönetim Kurulu tarafından kabul
edilerek kamuoyuna duyurulmuş olup, gazetecilerin hakları, temel görev ve ilkeleri ve doğru davranış kuralları hakkında önemli ve detaylı bilgilere içeriğinde yer vermektedir.

Türkiye'de 1960 yılına kadar basının kendi kendini denetimi konusunda fiilen bir çalışma yer almış değildir. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra, İstanbul Gazeteciler Cemiyeti Sendikası kurduğu bir komisyonla 18 Temmuz 1960'ta İstanbul'da İstanbul,Ankara, İzmir, Eskişehir gazetecileri  toplanmıştır. Basın Ahlak Yasası ve bu yasayı yürütmekle görevli Basın Şeref Divanı için toplanan gazetecilerin 2 gün süren toplantıları sonucunda 24 Temmuz'da taahhütname hazırlanmıştır. Abdi İpekçi Divan kurulmasında sonra genel sekreterlik görevini üstlenmiştir. Doğru cevap D'dir.

Türkiye’de de gazetelerin kendi bünyelerinde özdenetimi gerçekleştirmek için oluşturdukları ahlak kurallarına gösterilebilecek en bilinen örnek ise Doğan Medya Grubu Yayın Konseyi tarafından oluşturulan Doğan Medya Grubu Meslek İlkeleri’dir.

20. yüzyılın başında, ekonomik ve toplumsal yaşamda büyük dönüşümlerin ve değişimlerin ortaya çıkması, çeşitli açılardan, gazetelerin toplum yaşamında önemli bir yer edinmelerine yol açmıştır. Bu da, gazetecilerin mesleklerini yaparken uymalarının uygun olacağı düşünülen ya da onlara mesleki etkinliklerin de yol göstermesi açısından yararlı olacak bazı mesleki ahlak kurallarının gündeme gelmesi sonucunu doğurmuştur. Bu sonucun ortaya çıkmasında, basının gerek birey gerekse toplum yaşamı üzerindeki etkisinin açıkça görülür biçimde artması, kuşkusuz önemli bir etken olmuştur. Bir başka ifadeyle basın etiği anlayışı ve basın alanında meslek kuralları, ilk kez, gazetecilik faaliyetinin ortaya çıktığı ve geliştiği Batı’da 20. yüzyılında başlarında gündeme gelmiştir. Doğru cevap E'dir.