MEDYA VE ETİK - Deneme Sınavı - 3

Haberin kaç kişiyi ilgilendirdiği ‘önemlilik’ değeri ile ilişkilendirilir.

Polis adliye haberleri için İçişleri Bakanlığı’na bağlı çalışan güvenlik kuvvetlerinin çalışma kanununu, mahkemelerin görev ve sorumluluk alanlarını, adli yapının işleyiş şeklini ve ülkenin hukuki alt yapısını bilmeyi ve toplumu sosyolojik yapısını tanımayı gerektirir. Aynı zamanda polis, savcı, hakim, mübaşir,avukat ve alanla ilgili bakan, müsteşar gibi kaynakları da tanımak gerekir.

Medya dışından gelen etkiler: Çıkar gruplarının belli bir haber konusu için lobi (ya da karşı lobi) yapmaları, bu grup ya da kuruluşun medyanın kapsamına girebilmek için olaylar yaratmaları veya gündelik yaşamla ilgili yasaları uygulayan hükümet/devlet, yasa yapıcı meclis medya dışından gelen etki unsurlarıdır.

Haber verilen her bilginin doğruluğunun kuşkuya yer bırakmayacak şekilde haberde yer alması gerekir, cümlesi haberin kesinlik niteliğini tanımlamaktadır.

Haber kaynaklarına göre bir sınıflama yapıldığında ‘Polis-adliye Muhabirliği, ‘Kültür-sanat Muhabirliği’, siyaset ile ilgili ‘Başbakanlık Muhabirliği’, ‘Cumhurbaşkanlığı Muhabirliği’, ‘Parlamento Muhabirliği’,
‘Ekonomi Muhabirliği sayılabilir.

Medya etiğinin tarihsel gelişimi, medyaya yüklenen toplumsal rolle, bu rolün meşrulaştırılması çabasıyla ve liberal basın ideolojisinin gelişimiyle yakından ilişkilidir. Medya etiğinin tarihsel gelişimini beş ayrı döneme ayırarak tartışmak mümkündür.

İlk dönemi Batı Avrupa’da 16. ve 17. Yüzyılda, gelişmeye başlayan gazeteciliğe ilişkin etik bir söylemin ortaya çıkışı oluşturmaktadır. Bu dönem gazeteciliğin “ilkel” bir dönemidir ve “haber kitaplarının” editörleri “haberlerinin sıradan gerçekliğe dayandığını” belirterek devlet yetkililerini haberlerinin halk için sakıncalı olmadığına ikna etmeye çalışmıştır. Böylesi bir etik söylem editörler
tarafından yaptıkları işi kavramsallaştırmak ve meşrulaştırmak amacıyla kullanılmıştır.

İkinci dönem ise 18. Yüzyılda düzenli bir şekilde yayımlanmaya başlayan gazetelerin “basın”ı oluşturduğu bir dönemdir ve bu dönemde basın kendisini kamuya faydalı ve okura karşı sorumlulukları olan bir kurum olarak tanımlamıştır. Gazeteler kendilerini “kamunun bekçisi” ve “kamusal özgürlüğün
koruyucusu” olarak görmüş; basının siyasal rolü de insanların seçim kararlarında daha bilgili davranmalarını sağlamak olarak belirtilmiştir. Bu dönemde hükümetin sansüründen ve aşırı denetiminden bağımsız olunduğunda basının kamuya hizmet edebileceği düşünülmüştür.

İletişim alanında yaşanan bu teknolojik değişim sürecini açıklamak için kullanılan kavram teknolojik yöndeşmedir. Teknolojik yöndeşme daha önceleri içerik/hizmet, altyapı ve araç düzeyinde teknolojik olarak ayrı olan enformasyon ve iletişim teknolojileri, kitle iletişim teknolojileri ve telekomünikasyon
alanlarının teknolojik olarak birleşmesini ve bu alanları belirtilen düzeylerde birbirinden ayıran teknolojik sınırların ortadan kalkmasını açıklayan bir kavramdır. Teknolojik yöndeşme sonucunda da farklı iletişim biçimlerini üzerinde buluşturabilen ortak bir platform niteliğindeki yeni iletişim teknolojileri doğmuştur.

Yeni iletişim teknolojileri ise kitle iletişim teknolojilerinden farklı özelliklere sahiptir ve bu özellikleri dolayımıyla iletişim sürecine yeni olanaklar getirmiştir. Yeni iletişim teknolojilerinin özelliklerinden bir tanesi etkileşimdir. İletişim sürecinde etkileşim genellikle kaynağın alıcı, alıcının da kaynak olabilmesi şeklinde tanımlanmaktadır.

Basının toplum içindeki varlığının “kamunun bekçisi” ve “dördüncü güç”
olarak kavramsallaştırılması çerçevesinde sansürden ve hükümet müdahalesinden uzak kalındığında özgür basının olabileceği ve basının
toplumsal sorumluluğunu yerine getirebileceği söylemleri medya etiği tartışmalarının vurgusunu oluşturmuştur.

Yeni iletişim teknolojilerinin içerik üretiminde ve sunumunda kullanılmasıyla yaşanan bir diğer sorun ise görüntüyle oynama ve/veya görüntü manipülasyonudur. Sayısal olarak kaydedilmiş bir fotoğrafın
ya da görüntünün bilgisayar ortamında özel yazılımlar kullanılarak değiştirilmesi, düzeltilmesi ve yeniden düzenlenmesi olarak tanımlanan görüntü manipülasyonu medya etiği bağlamında doğruluk ve güvenilirlik ilkelerinin çiğnenmesine neden olmaktadır.

Bazı durumlarda internet üzerindeki enformasyonun kaynağının tam olarak belirlenememesi, kaynağın anonim olması, sosyal ağlar üzerinde doğruluğu
kanıtlanmamış enformasyonun dolaşıma girmesi ya da bilerek yanlış enformasyon sunumu yapılması gibi nedenler de enformasyonun doğruluğunun kontrol edilememesiyle ve içeriğin doğruluğunun ve güvenilirliğinin zedelenmesiyle sonuçlanmaktadır.Bu çerçevede oluşan sorunları bilgi yanılsaması
olarak nitelendirmek mümkündür.

Doğruluk, tarafsızlık, güvenilirlilik, kişilik haklarına ve mahremiyete saygılı yayın yapılması  medya etiğinin temel ilkeleridir.

Yeni iletişim teknolojilerinin içerik üretiminde ve sunumunda kullanılmasıyla yaşanan bir diğer sorun ise görüntüyle oynama ve/veya görüntü manipülasyonudur. Sayısal olarak kaydedilmiş bir fotoğrafın ya da görüntünün bilgisayar ortamında özel yazılımlar kullanılarak değiştirilmesi, düzeltilmesi ve yeniden düzenlenmesi olarak tanımlanan görüntü manipülasyonu medya etiği bağlamında doğruluk ve güvenilirlik ilkelerinin çiğnenmesine neden olmaktadır. Görüntü manipülasyonunda fotoğrafta veya görüntüde olmayan birini ya da bir nesneyi ekleme, fotoğrafta veya görüntüde olan birini ya da bir nesneyi çıkarma gibi yöntemler kullanılmaktadır. Görüntü manipülasyonunda ayrıca görüntüyü karartıp açma, iki objeyi birleştirme, birinin yüzünü başka bir yüzle değiştirme, önemli olduğu düşünülen bir bölümü daha belirgin hale getirme, arka planı değiştirme gibi düzeltme ve yeniden düzenleme yöntemleri de kullanılmaktadır.

Gazetecilikte mesleki bilgilerin paylaşılması, etik ölçütlerin belirlenmesi, meslek üyeleri arasında dayanışma ve yardımlaşmanın gerçekleştirilmesi, çalışma koşullarının iyileştirilmesi yolunda bazı birliklerin kurulmasına, ilk kez 1874 yılında, İsveç Basın Birliği'nin oluşturulmasıyla başlanmıştır.

Basın kuruluşlarının sahipleri günümüzde haber içeriğini kendi çıkarlarına alet edebilmektedirler. Kendi çıkarlarına aykırı olan olayları sansürlerken, kendi çıkarlarına uygun olayları haber yapmaya izin vermektedirler. Bu ise hem dürüstlük ilkesinin ihlali dolayısıyla etik dışı bir davranış hem de kamuoyunun yanlış bilgilenmesine sebep olmaktadır.