MEDYA VE ETİK - Deneme Sınavı - 7

Özdenetim terimiyle anlatılmak istenen mesleki saygınlığı sağlamak, doğru, güvenilir haber vermek, yorumları inanılır kılmak, okurun güvenini sürdürmek için yapılması ve yapılmaması gerekenlerin bütünü olduğunu söylemektedir. Bir başka görüş ise özdenetim sistemlerinin boşuna bir çaba olduğundan söz ederken bunda haber kuruluşlarının kendi kendini denetime yanaşmamasının en önemli faktör olduğudur. Doğru cevap E'dir.

Haber kuruluşlarının tartışmaları aşmak, olası etik sorunların farkına varmak ve önüne geçmek adına özdenetim mekanizmaları geliştirmiştir. Bunlar;

Doğru cevap D'dir.

Ombudsman, vatandaşın koruyucusu anlamına gelen İsveççe kökenli bir sözcüktür. Ombudsman modeli İsveç’teki kendi kendini denetleme uygulamasından esinlenerek geliştirilmiştir. Bu uygulamada ombudsman okurların basınla ilgili şikâyetlerini ilettikleri kişidir. Resmi hiçbir kurumla bağı yoktur, maaşı İsveç yayıncılar derneğindeki gazeteciler tarafından ödenir. Bu uygulamanın diğer bir biçimi de basın organının kendi ombudsmanını belirlemesidir. Bu modelde ombudsman rolüne soyunan kişi ilişkide olduğu kurum içinde yazılı eleştiriler yayınlayarak, habercilere mesleki sorumluluklarını hatırlatır. Doğru cevap A'dır.

Ombudsmanın yasalarla tanımlanmış yargı yetkisi, kınama dışında bir yaptırım gücü yoktur. Doğru cevap B'dir.

Haber Ombudsmanlığı model olarak İsveç’te geliştirilmiştir. İsveç’te 1969’da kurulan basın ombudsmanlığı, medya kuruluşlarının haber verme işlevini yerine getirilmesi sırasında ortaya çıkan yanlışlıkların, yanlılıkların, eksikliklerin ve kusurların deneyimli ve tarafsız bir gazeteci tarafından izlenerek düzeltilmesini sağlar. Bu modelde ombudsmanlık yapan kişinin gazetecilik deneyimi ve bilgisi olmasına karşın ombudsmanlık yaptıkları gazete ile doğrudan bir iş ilişkisi yoktur. Başka bir anlatımla yaptıkları işin karşılığında para almazlar. Haber Ombudsmanının temel amacı, bağlı olduğu haber kuruluşunda saydamlığı teşvik etmektir. Doğru cevap A'dır.

Okur temsilcilerinin yerine getirmekle yükümlü oldukları görevler onları sıradan bir basın çalışanı olmaktan çıkarıp, yayın kuruluşunun kimliğini, güvenilirliğini ve saygınlığını korumakla yükümlü kişiler haline getirmektedir. Bu nedenle okur temsilcilerinin şu özelliklere sahip olması beklenir:

Doğru cevap C'dir.

Okur temsilcisinin gazeteye katkısı ise şu biçimdedir:

Doğru cevap C'dir.

Ombudsmanlık ya da okur temsilciliği gibi izlerkitle ile medya kuruluşları arasında yer alarak kamusal dengenin korunması, yayından kaynaklanan hataların ve sorunların ortadan kaldırılması için geliştirilmiş bir diğer kurum “kamu editörlüğüdür”. Doğru cevap B'dir.

BBC Birleşik Krallığa ve deniz aşırı alanlarına radyo ve televizyon hizmetleri sağlayan bir kurumdur. Dünya genelinde yayın yapan ve bunun bilincinde olarak kendini küresel bir yayın kuruluşu olarak konumlandıran BBC yayın ilkelerini ve etik kurallarını da bu çerçevede oluşturmuştur. BBC’nin oluşturduğu bu yayıncılık anlayışı, onun küresel bir şirkete dönüşmesinde, dünyanın her tarafında izlerkitlesi olmasında başka bir ifadeyle marka olmasında etkili olmuştur. Evrensel etik değerlerin anlaşılması ve haberciliğe yansımasının görülebilmesi konusunda BBC tarafından hazırlanan Yayın İlkeleri Kılavuzu 17 bölümden oluşmaktadır.

Doğru cevap D'dir.

İletişimin temel işlevlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

Doğru cevap E'dir.

Bir Alman bilim adamı olan Johannes Kepler’in (1571-1630) gökbilimci, matematikçi, fizikçi çalışmalarını da o ve ondan sonraki dönemlere olan etkileri bakımından unutulmamalıdır. Kepler’in dünyanın ve güneşin hareketleri konusunda gerçekleştirdiği çalışmaların o dönemin çok ilerisinde ve ezberbozan faaliyetler olduğunu söylemek de doğru ve yerinde bir saptama olacaktır. Doğru cevap A'dır.

“Genel olarak ‘aydınlanma’ sözcüğü ile 18. yüzyılda egemen olmaya başlayan dünya görüşü anlatılmak istenir. Bu çağda, beşeri aklın insanları geçmişin yanlışlık ve bahtsızlıklarından kurtarabileceğine, onları sürekli bir barışa, bir ütopya yönetimine ve yetkin bir topluma götürebileceğine inanmışlardır. Akıl varoluşu düzenleyen doğa yasalarını ortaya çıkaracak, böylelikle de insan ırkının ilerlemesini sağlayacaktı.’ Aslında kavram olarak aydınlanma ‘ortaçağ karanlığından’ kurtulan insanı ve insan düşüncesini açıklamak amacına yönelik bir kavramdır.” Doğru cevap C'dir.

Avrupa’da feodal yapının dağılmaya yüz tutması, kent soylu tüccar sınıfın ülke ve denizaşırı bölgelerle haberleşme gereksiniminin yanı sıra, kilisenin bilim ve bilgi ile ilgilenme ve uygulama tekelinin elinden alınması, bu döneme ait özelliklerin başında gelmektedir. Galilei Galileo’nun 1633 yılında engizisyon mahkemesi karşısına çıkarılması ise, onun yalnızca kilisenin emirlerine ve dogmatik anlayışa karşı gelmesinden kaynaklanmamaktaydı. Doğru cevap D'dir.

Humanizm denince akla gelen olgulardan biri, 14. ve 15. yüzyıllarda önce İtalya’da belirip kısa bir zaman içinde hemen hemen tüm Avrupa’ya yayılan, klasik kültüre dayalı ve bu kültürün öz değerlerini günün koşulları içinde yeniden yaşatmayı amaç edinen kültür akımıdır. Bu yeni kültür ortamının Rönesans’ın hazırlanışında büyük etkisi olmuştur. Doğru cevap B'dir.

Matbaanın bulunması ve kullanılması 1450’li yılların hemen başında Johannes Gutenberg tarafından kıta Avrupa’sında gerçekleştirilmiştir. Doğru cevap A'dır.

Rene Descartes’ın “Cogito Ergo Sum” (Düşünüyorum Öyleyse Varım) şeklindeki ifadesi, aynı zamanda akıl verileri ile insanın merkeze gelmesi (hümanizm anlayışı) düşüncesinin en somut ifadesi olarak karşımıza çıkar. Burada Descartes varlık meselesi ile düşünceyi aynı paydada birleştirirken düşünce ve aklın aynı zamanda insan olmanın gereği bir olgu olduğuna da dikkat çekmek ister. Doğru cevap E'dir.

Adam Smith’in yaşamış olduğu dönem Batı’da liberalizmin ortaya çıktığı dönemdir. “Bırakınız yapsınlar bırakınız geçsinler” sözü ile Adam Smith aslında döneme damgasını vuran liberalizmin ruhunu da yansıtmıştır. Doğru cevap C'dir.

“Joseph Pulitzer’in 1878’de kurduğu St. Louis Post-Dispatch ve 1883’te satın aldığı New York World gazeteleri, ‘Yeni Gazetecilik’ adlı gazete akımına örnek oldular. Bu yeni akımın özellikleri arasında, haber, personel organizasyonu ve yerel haber toplama şebekesini geliştirmek, yeni projeler oluşturmak, gazeteler için reklam desteği sağlamak, gazete fiyatını iki veya üç sentte tutmak, sütunları kişisellikten uzak tutmak, yeni sütunlara tarafsızlığı taşımak, çalışan sınıfları desteklemek, çarpıcı resimler ve büyük başlıklar kullanmak vardı. Pulitzer, gazetesinde her gün üç önemli şeyi sunmakla kitleleri elinde tutmayı başardı: okunabilirlik, heyecan ve eğitim.” Doğru cevap B'dir.

Bütün dünyada olduğu gibi, ülkemiz açısından da değerlendirildiğinde “sosyal devlet” kavramının literatüre geçişi 1945 sonrasıdır. Diğer yandan sosyal demokrasi, sosyal demokrat gibi deyişlerin de kullanılmaya başlanması, 1945 sonrasında Batı’nın Sovyet ideolojik yapısı ile bunun aygıtlarına karşı bir direnç oluşturma çabalarının ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye bu dönemde gerek ABD’nin müttefiki gerekse NATO oluşumunun bir parçası olarak hareket etmek durumunda kalmış ve sonuçta da 1961 Anayasası’nda “sosyal hukuk devleti” ifadesinin kullanılması suretiyle o dönem için dünyadaki genel eğilimin gereği olarak olağan pozisyonunu dönemsel koşulların büyük ölçüde dayatmasıyla belirlemiştir. Doğru cevap D'dir.

Medya ile eğitim ilişkilerini dışsal bir etken olarak ele alamayız.