MEDYA VE ETİK - Deneme Sınavı - 3

Bunlara ek olarak Hümanizm düşüncesini de, bütün bu gelişmelerin gerekçesi olması yanında, sonucu olarak da değerlendirmek yanlış bir yaklaşım olmayacaktır. “Humanizm denince akla gelen olgulardan biri, 14. ve 15. yüzyıllarda önce İtalya’da belirip kısa bir zaman içinde hemen hemen tüm Avrupa’ya yayılan, klasik kültüre dayalı ve bu kültürün öz değerlerini günün koşulları içinde yeniden yaşatmayı amaç edinen kültür akımıdır… bu yeni kültür ortamının Rönesans’ın hazırlanışında büyük etkisi olmuştur.”

Eric J. Hobsbawm, “Devrim Çağı” adlı kitabında, İngiliz Sanayi Devrimi ile 1789 Fransız Devrimi’ni “çifte devrim” olarak nitelerken bunların birbirini tamamlayan taraflarına da dikkat çekmek ister. Bu iki devrim, bir yandan sanayi devrimi ile üretimde artışı getirip, refah düzeyinin yükselişini sağlarken diğer yanda da yeni ve toplumsal olaylar üzerinde etkin bir sınıf olan “burjuva sınıfı”nın doğuşuna tanık etmekteydi.

17. ve 18. yüzyıllarda Batı’da artık özgür düşüncenin yayılmasına yönelik girişimler birbiri ardı sıra gerçekleştiriliyordu. Matbaanın bulunması, bu açıdan değerlendirildiğinde, kuşkusuz çok önemli bir dönüm noktasıdır. Aynı şekilde gazetecilik faaliyetlerinin de ortaya çıkışı bu dönem açısından değerlendirildiğinde rastlantısal değildir. Batıda gazetecilik faaliyetlerinin temelinde yatan neden ekonomik olduğu kadar aynı zamanda siyasaldı. Söz konusu dönemde, bir yandan ekonomik faaliyet ve hareketliliğin artışıyla birlikte, basının kaçınılmaz biçimde işlevsellik kazanması yanında gazete siyasal nedenlere bağlı olarak da kullanılmıştır.

Batıda, ilk gazete 1609’da Bremen yakınlarında Ausburg’da, Avis Relation Oder Zeitung adıyla yayımlanmıştır.

1558 yılında Papa IV. Paul, ünlü Index Librorum Prohibitorum’u yayımladı.

Dışsal olarak dile getirilen ve etik kuralların uygulanmasını güçleştirici etkileri bulunan söz konusu etkenler kısa başlıklarla şöylece sıralanabilirler:
• Medya ekonomisinden kaynaklanan etik sorunlar,
• Medya mülkiyet ilişkilerinden doğan etik sorunlar,
• Medya siyaset ilişkilerinden kaynaklanan sorunlar,
• Medyada uluslararası iletişim akışından kaynaklanan sorunlar,
• Çalışma koşullarından kaynaklanan sorunlar.

Medya tarihini konu alan ya da gerek duyulduğu için değinilen hemen her çalışmada medyanın kamuoyunu bilgilendirmek, aydınlatmak gibi kamusal bir işlevi yerine getirmek için var olduğu, bu ihtiyacın giderilmesini sağlamak için ortaya çıktığı yazılıdır.

Geçmişte basın, günümüzde medya olarak adlandırdığımız kitle iletişim araçlarına kamusal görev atfeden bu algı ve kabul çerçevesinde, o çok bilinen deyişle medyanın “dördüncü güç” olduğu söylenir.

Dengenin reklam verenler lehine değişmesinin ya da en azından böyle bir eğilimin ifade edilmesinin önemli nedenlerinden birisi de yayın türlerinin giderek çeşitlenmesi ve yayıncı kuruluş sayılarının hızla artmaya devam etmesidir. Bunun anlamı daha sert rekabet, gelir pastasının daha fazla bölünmesi ve sektörün ihtiyaca uygun büyümemesi halinde daha da azalan gelir demektir.

Artık bir endüstri olarak da tanımlanan medya, haber verme, bilgilendirme gibi bilindik görevlerinden daha fazla reklam ve pazarlama amacına hizmet etmektedir.

Medya sahiplerinin diğer ticari faaliyetleri veya prestij için medya sektörüne girmiş olmaları etik sorunlara kapı aralayan bir başka konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Sahibini tanınır kılma, toplumun çeşitli güç odakları ile bağ kurmanın aracı olma ve böylece diğer faaliyetleri için sahibine öncelik,
kolaylık sağlama medyanın sahibine sağlaması beklenen hizmetler arasındadırlar.

“Bilgi güçtür.” İngiliz düşünür Francis Bacon’un bu sözü medyanın önemini tereddüte yer bırakmadan açıklar.

Medyanın bilgilendirme görevini serbestçe
yapmasını önleyen sınırlamalar veya düzenleme eksiklikleri medyanın iktidarlara eğilimli yayın politikaları izlemelerinin önemli bir nedeni olabilmektedir. İstenmeyen haber ve bilgilerin yayınlanmasını önlemek için yayın yasağı konulması, gizlilik kararı alınması ya da devlet sırrı kapsamına sokulması gibi
uygulamalar bu çerçevede değerlendirilebilir. Ayrıca yayın suçlarının kapsamının geniş tutulması ya da tanımların medya mensuplarının eylemlerini bu kapsama sokmaya uygun biçimde muğlak bırakılması medyanın denetlenmesine yönelik uygulamalar olarak görülebilir.

Medya çalışanının haber ya da bilgi sunarken etik davranmasını zorlaştıran ve bazılarından medya çalışanının kendisinin sorumlu tutulabileceği durumlar da vardır. İçinde bulunduğu olumsuz koşullar veya mesleğinin sunduğu olanaklarla elde ettikleri, medya çalışanının etik anlayış ve uygulamalarında sapmaya yol açabilmektedirler. Olumsuzluklardan yola çıkılacak olursa; medya mensubunun etik davranışını bozan önemli bir olumsuzluk, şahsına yönelik tehditler ve meslektaşlarının maruz kaldığı yaptırımlardır.

Medya çalışanlarının etik açıdan sorgulamaya konu edilen uygulamalarının tümü yukarıda dile getirilen türden olumsuzluklar değildir elbette. Toplumun etkin güç odakları ve kişileri ile doğrudan ilişki kurabiliyor olmak medya çalışanlarına türlü ayrıcalıklar ya da fırsatlar sağlar. Kendi imkanları ile gerçekleştiremeyecekleri seyahatler, değerli hediyeler, lüks yaşam olanakları gibi avantajlar medya mensubunun mesleğini etik olmayan uygulamalarla kullandırtmasına yol açabilmektedir. İş dünyası ya da siyasetin güçlü kişileri ile yakın temas kurabilmek prestij ve dolgun ücretler sağladığında, medya mensubu yansızlığını koruma hassasiyetini göz ardı edebilmekte, işini doğru yapabilmesi için uygun
kişisel mesafeleri koruma gerekliliğine aldırmayabilmektedir. Sayılanlar ve benzeri durumlar medya çalışanının yasal sınırlar açısından bir sorun oluşturmasa da etik kuralların ihlali nedeniyle inanılırlık ve güvenilirliğini kaybetmesine yol açmaktadır.

“iletişim”in temel işlevlerini şu şekilde sıralamak mümkündür: 1-) Varolmak, 2-) Haberleşmek, 3-) Paylaşmak, 4-) Etkilemek ve Yönlendirmek, 5-) Eğlenmek ve Mutlu Olmak. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kepler’in dünyanın ve güneşin hareketleri konusunda gerçekleştirdiği çalışmaların o dönemin çok ilerisinde ve ezberbozan faaliyetler olduğunu söylemek de doğru ve yerinde bir saptama olacaktır. Bu gelişmelerin doğal olarak Hıristiyanlık dogmatizmini zorlayan, sarsan ve böylesi bir paradigmayı bozacak olguları içinde barındırması da kaçınılmazdı. Bu durumda sansürün ortaya çıkışı da sürecin doğal bir sonucu olmuştur. Böylece Batı’da yazılı ve basılı eserler için sansürlü dönem başlamaktaydı. Doğru cevap A seçeneğidir.

Matbaanın bulunması ve kullanılması 1450’li yılların hemen başında Johannes Gutenberg tarafından kıta Avrupa’sında gerçekleştirilirken, 1470’lerin ikinci yarısında ise, William Caxton İngiltere’de ilk matbaa evini kurmuş ve kitap basmıştır.Doğru cevap D seçeneğidir.

Avrupa’da feodal yapının ortadan kalması, kentlerin gelişmesi, ticaretin yaygınlık kazanması ve hatta denizaşırı bir niteliğe ulaşması liberal düşünce ile desteklenip birleşince sonuçta Batı’daki gelişme çizgisinin temeli de atılmış olmaktaydı. Doğru cevap D seçeneğidir.

Söz konusu dönemin düşünsel bağlamda en önemli aktörlerinin başında Adam Smith (1723-1790) gelmektedir. Adam Smith’in yaşamış olduğu dönem Batı’da liberalizmin ortaya çıktığı dönemdir. “Bırakınız yapsınlar bırakınız geçsinler” sözü ile Adam Smith aslında döneme damgasını vuran liberalizmin ruhunu da yansıtmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.