MEDYA SOSYOLOJİSİ

Yeni teknolojiler denildiğinde aslında, teknolojiden bahsedilmemektedir, teknolojinin ürünlerinden, yani teknolojik araçlardan bahsedilmektedir. Bilgisayar bir teknolojik araçtır. E-posta, sohbet, Facebook gibi sosyal ağ ve blog gibi şeyler teknolojik araç değildir; bunlar teknolojik araçların sağladığı ilişki ve iletişim kurma ve yürütmeyi anlatır. Doğru cevap B’dir.

Kişilerarası iletişim nicel olarak azaldı. 1970 ve 1980’lerdeki bir öğrencinin gerçek sosyal ilişkilerinin niceliği ve niteliği ile şimdiki gençlerinki arasında ciddi farklar oluştu. Gençler giderek ilişkilerini internetten geçerek kurdukları için, aracılanmamış iletişimde ve ilişkide zorluk çekme olasılıkları artar. Cep telefonunu kullanarak para kazanan olabilir, ama birkaç kişinin para kazanması cep telefonunun veya yeni teknolojilerin yoksulluğu azalttığını göstermez. Tam aksine, yeni teknolojiler insanların ekstra para harcamalarını beraberinde getirir. Yeni teknolojiler e-öğrenme olasılıklarını getirmiştir. Bu iddia ancak öğrenmek isteyenler için geçerlidir. E-öğrenme, örneğin, örgütlü yapılar tarafından örgütlendiğinde ve bu öğrenmeye insanların öğrenci olarak katıldığında olabilir. Elbette, bu öğrenmenin yaşamı daha iyileştiren işlevsel öğrenme olması gerekir. Ama internetteki öğrenmenin büyük çoğunluğu interneti, facebook’u, sohbet etmeyi, oyun oynamayı, müzik dinlemeyi, MP3 indirmeyi ve alışveriş yapmayı öğrenmeyi içermektedir. Blogların demokrasi aracı olduğu geçersiz bir iddiadır, çünkü demokrasi aracı olması ve katılmanın demokrasi getirebilmesi için, bu blogların ve katılanların devlet, hükümet, kurum ve şirket kararlarına ve uygulamalarına etki etmesi gerekir ki böyle bir şeyin de olasılığı sıfıra yakındır. Görüldüğü üzere tek doğru seçenek C’dir.

İnternetin gelişmesi mekaniksel hesap makinesinden başlayarak kablo ve uydu ağlarının kurulmasına kadar gelen uzun bir tarihi geçmişe sahiptir. İnternet 1969’da Amerikan Savunma Bakanlığı’nda savaş iletişiminde gelişmeyi sağlama amacıyla Advanced Research Projects Agency Network (ARPANET) adıyla başladı. Sonradan Savunma adı eklenerek DARPANET oldu. Bu askerî girişim savaşta haberleşme zincirinin bir halkasının yok edilmesi durumunda haberleşmenin devamını sağlayacak şebekeleri kurmaktı. Eğer bugünkü internetin teknolojik yapısına bakarsak, bunun en somut yansımasını görürüz: Bir şebekenin bozulmasının sisteme etkisi ya hiçtir ya da hiçe yakındır çünkü sistemin yapısı bu şekilde biçimlendirilmiştir: O şebeke çöker, ama diğer şebekeler çalışmaya devam eder. Doğru cevap A’dır.

İnternet, birbiriyle bilgisayar ve yazılımlarla bağlı dünya çapında araçlar bütünüdür; Diğer bir deyimle, internet, kullanıcıları birbirine bağlayan şebekeler şebekesidir. İnternet iletişimi bilgisayarların bağlandığı şebekeler ağından geçerek kurulan ilişkiyi anlatır. Siber uzay, sanal uzay, bilgisayarla aracılanmış tüm iletişimlerin birlikte oluşturduğu bağlar, veriler, ilişkiler ve güçler uzayıdır. Cyberspace kavramı günlük yaşamımızdaki örgütlü mekânlara internet tarafından eklenen internetle gidilen mekânlar anlamınadır. Siber uzaydaki gerçek, sanal gerçek olarak nitelenir. Sanal gerçek ile yaşanan gerçek, faaliyet türü bağlamında iki ayrı şeydir. Yaşanan gerçekte gerçek insanlarla gerçek ilişkileri gerçek fiziksel yer ve uzayda yapmaktayız. Sanal gerçekte bunu bilgisayarın önünde internet kullanarak yapmaktayız. Doğru cevap B’dir.

Ekonomik ve siyasal amaçlarla, teknolojik araç biçimlendirmede araç öyle bir şekilde örgütlenir ki benzer araçlar arasında ve parça kullanımında geçişsizlik yaratılır. Örneğin sömürgelerdeki tren ray sistemleri rakip sömürgecilerin kullanım olasılığını ortadan kaldırmak için farklı genişlikte yapılmıştır. Nec bilgisayarı, IBM bilgisayarı ve iPhone için sadece o firmaların parçalarını kullanabilirsin. Bu geçişsizlik kasıtlı/bilinçli olarak yapılır. Son zamanlarda, şirketler birleştiği ve şirketler arası anlaşmalar yapıldığı için “yöndeşme” (convergence) denen çözümle geçişsizlik ortadan kaldırıldı. Parçalar ve programlar arası geçişlilik getirildi. Daha da ileri gidilerek, ekonomik alandaki birleşmeler ve anlaşmalar ile birlikte, ses, görüntü ve yazı ile iletişim gönderme, alma, kaydetme ve izleme araçları da artan bir şekilde birleştirilmeye başlandı. Tüm bunlar, teknolojik bilginin getirdiği sınırlılıklar dışında, planlı pazar politikalarının parçasıdır. Bu tür “yöndeşme/birleşme” (convergence) ile tek bir cep telefonuyla eskiden birkaç farklı araç ile yapılan şeyleri yapabilmekteyiz. Doğru cevap C’dir.

Günümüzde Türkiye’de iki ayrı amaçlı internet yönetim sistemi vardır: Birincisi akademik bağı kurma amaçlı Ulusal Akademik Ağ Bilgi Merkezidir (ULAKBİM). İkincisi ise ticari amaçlı TURNET’tir. 1996’da kurulan TURNET ile devlet internetin gelişmesi üzerinde, özellikle internet hizmeti vermeyi kısıtlayarak, tekelci kontrol kurmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Yeni teknolojilerle oluşturulan siber uzayda “sosyal ağ/network sermayesi”, “bilgi sermayesi,” “kültür sermayesi” oluşturulduğu belirtilmektedir. Bu sermaye anlatıları gerçeği anlatmaktan çok, gerçeğin üzerine oturtulmuş ve gerçek hakkında gerçek olmayan, ama gerçeğin yerini alan imajlar yaratan söylemlerdir. Görüldüğü üzere ürün ve barkod sermayesi gibi sermayeler siber uzayda bulunmamaktadır. Doğru cevap B’dir.

İnternet kullanım biçimleri birkaç temel yönelim gösterir. Bunlar; boş vakit geçirme ve eğlenme amaçlı kullanım, eğitim amaçlı kullanım, akademik ve profesyonel kullanım, alışveriş için kullanım, kişiler arası iletişim için kullanım, sosyal ağa katılarak kullanım, çeşitli internet forumlarına katılarak kullanımdır. Görüldüğü üzere istetistiki kullanım adıyla bir kullanım biçimi yoktur. Doğru cevap E’dir.

Kişiler arası iletişim için kullanım: Bu tür kullanımın yaygın türü “eski tarz” olarak nitelenen, ama en çok kullanılan e-postadır. Bunun yanında AOL ile başlayıp gelişen ICQ gibi anında mesaj vardır. Yeni gelişen internet braodband üzerinden telefon ile iletişim biçiminde kullanım (VOIP). Flickr, Twitter, Bebo, Linkedln ise sosyal ağa katılarak kullanıma örnektir. Doğru cevap A’dır.

Yukarıda verilen maddelerin tamamı farklı görüşler ileri sürülse ve tartışmalı maddeler olsa da internetin topluma getirdiği söylenen şeyler arasında bulunmaktadır. Doğru cevap E’dir.

“Yeni teknoloji” “günümüzdeki araçlar” anlamında kullanılır. Dolayısıyla, kil tabletlerin kullanıldığı dönemde çivi yazısı “yeni teknolojiydi”. Televizyon 1950 ve 1960’larda “yeni teknolojiydi”.

Yeni teknoloji, üretildiği yerde, asla “eski” veya “geleneksel” teknolojiler olmadan üretilemez, çünkü onların bilgisi üzerine inşa edilir. Yeni teknolojik yapı asla üzerine inşa edilen yapının zorunlu koşullarından biri olmaksızın var olamaz: Elektrik ve elektronik ile ilgili bilgi olmaksızın bilgisayar veya internet ve bilgisi olamaz. Yeni teknolojinin bir ürünü bir önceki ürünle birlikte kalabilir, onu marjinal duruma düşürebilir veya ortadan kaldırabilir. Bir araç bir diğerinin yerini alabilir ama o araçları üreten teknolojik yapı “kendini üzerine inşa ettiği teknolojik yapıdan” bağımsız olamaz ve onu ortadan kaldıramaz. Yeni teknolojiler denildiğinde aslında, teknolojiden bahsedilmemektedir, teknolojinin ürünlerinden, yani teknolojik araçlardan bahsedilmektedir. Bilgisayar bir teknolojik araçtır. E-posta, sohbet, Facebook gibi sosyal ağ ve blog gibi şeyler teknolojik araç değildir; bunlar teknolojik araçların sağladığı ilişki ve iletişim kurma ve yürütmeyi anlatır.

Araçlar Yeni teknolojik araçlar kişisel kullanımdan uluslararası ticaret, baskı ve savaş amaçlı kullanıma kadar farklılaşan binlerce tür aracı içerir.

Yeni teknolojik araçların topluma ve insanlara faydalı etkileri çoğu kez abartılmış bir şekilde sunulur. Bu abartmaların önemli bir kısmı tümüyle geçersizdir, bir kısmı da “olabilirin” “oluyor” gibi gösterilmesindendir. Soruda verilen seçeneklerin arasında cep telefonunun mobil olması ve yere bağımlı olma koşulunu ortadan kaldırması bir avantaj olarak değerlendirilebilecekken, verilen diğer seçenekleri sorguladığımızda dezavantaj kategorisine koymak mümkün olmaktadır.

Yaşamın her anında “kişisel ilişki” giderek azalmakta; “self-servis” ve “kendin pişir kendin ye” türü yapılar insan ilişkisini daha da azaltmaktadır. Her gün gittiğimiz mekanlardaki yüzlerce kişi bizim için ve onların her biri diğerleri için fiziksel beraberlikte “ilişki kurmadığımız ötekiler” durumunda; bu nedenle, milyonlar arasında milyonlar gerçek ilişkinin yerini alan sanal ilişkiler aleminin siber uzayı içinde yapayalnız.

Yeni teknolojilerle iş yerinden evimize kadar olan her örgütlü yerdeki hareketlerimiz izlenmektedir.

Kullandığımız yeni teknolojiler “aile” ve “kişisel” harcamalarımızı eskisinden çok daha fazla artırdı. Daha önce evdeki telefona verilen aylık faturanın şimdi evdeki her fert için birkaç misli fatura ödenmektedir. İnternet bağlantısı da yeni bir eklemedir.

Cep telefonu kablolu telefonun yere bağımlı koşulunu ortadan kaldırdı. İstediğimiz yerden artık bağlanabiliriz.

İnternet bilgisayar kullanımı gerektirir ve bağımlılık yaratır. Bu bağımlılığın sonuçları arasında artan görme problemleri, eklem sorunları, çeşitli psikolojik hastalıklar ve sosyal ilişklerde kötü davranışlar vardır. Benzer sorunları cep telefonları da yaratmaktadır.

Bilgisayarın temeli olan dijital teknoloji alfabe gibi çalışır fakat harfle değil rakam temelinde iş görür. Dijitalin gelişme tarihinde önemli başlangıcı 1642’de Blaise Pascal ilk mekaniksel hesap makinesini yaparak açtı.

Mekaniksel gelişmeye 1868’de Christopher Sholes ilk daktiloyu kattı.

1880’lerde Herman Hollerith 1890 nüfus sayımında kullanılan “punch card” sistemini kullandı. Punch card sistemi bilgisayarda kayıt sistemi olarak uzun zaman kaldı.

Mini kompütürler 1960’larda çıkmaya başladı; fakat yaygınlaşması bir otuz yıl sonra hız aldı. 1990’larda teknolojik anlamda baş döndürücü bir gelişme gösterdi. 1990’larda PC’lerde multimedya, ses ve video geliştirildi. PC’ler hız, kayıt kapasitesi ve beyin bakımlarından gelişti ve fiyatları düştü. Bilgisayar teknolojisi, henüz radyo ve televizyon gibi hemen her eve girmiş değil fakat gelişmesi oldukça hızlı olmaktadır.

İnternet en genel araçsal yapı olarak aşağıdakilerden oluşur:

(a) Fiziksel olarak bilgisayarlar, bilgisayar kullanımı için gerekli klavye ve fare gibi parçalar ve ağ bağlantı teknolojileri,

(b) Bağlantı hizmet veren şirket ve araçlar,

(c) İnternette araştırma yapabilmek için Google, MSN, AOL ve Yahoo gibi araştırma motorları,

(d) Bilgisayarı çalıştırma ve internete bağlantı kurmak ve arama yapmak için hem bizim bilgisayarımızda hem de bağlantı ağındaki bilgisayarlarda uygun yazılımların (software) olması gerekir

Bilgisayarla aracılanmış tüm iletişimlerin birlikte oluşturduğu bağlar, veriler, ilişkiler ve güçler uzayıdır. Cyberspace kavramı günlük yaşamımızdaki örgütlü mekanlara internet tarafından eklenen internetle gidilen mekanlar anlamınadır. İnternette gezinirken farklı mekanlara girilir ve internetin sağladığı bu mekanlara cyberspace denir.

Türkiye dahil dünyada internetin kontrol ve kullanımı büyük ölçüde özel teşebbüsün eline geçmekte ve çıkarlarına hizmet etme biçiminde şekil değiştirmektedir. Özellikle dev medya, telekomünikasyon ve bilgisayar firmalarının interneti kontrolü birkaç yolla olmaktadır:

(1) Üretim araçlarına sahiplik (IBM, AT&T, Microsoft),şebeke kurma ve şebeke kontrolü , iletişim aracı ve yazılımı (software) üreticisinden servis sunucusuna kadar çeşitlenen bu şirketler binlerce firmalar ve diğer kullanıcılara servislerini sunarak internetten en çok gelir sağlayan ekonomik gücü oluştururlar. 

(2) Şebekeleri doğrudan satış ve dağıtım aracı şeklinde kullanarak üretilen malları satmak.

(3) Uluslararası bankalar kredi kartı yoluyla hem alışverişin olmasını sağlamakta hem de Wikileak’e yaptıkları gibi “istenmeyen güçlere” para veya yardım transferini engelleyerek, kapitalist sistemin güçlülerine tehlike olan akışı kontrol etmektedir.

Ulus çapında izleme sistemiyle kayıt yapılır, istenmeyen/tehlikeli içerikte yazanlar belirlenir ve gerekirse ceza yasalarından birine aykırılık nedeniyle kişiler tutuklanır ve yargılanır.

İstenmeyen web siteleri engellenir (erişim bloke edilir). Google, MSN ve Mikrosoft gibi hizmet sunucularıyla anlaşılarak belli web sitelerine girme engellenir.

İnternet kafelerdeki kullanımlar kaydedilir. Hatta tüm kullanımlar polis istasyonundaki monitörlerden izlenir.

“İnternet detective” adı verilen programlar bilgisayarlara yerleştirilir (veya benzeri programlar “cooky/çerez” yoluyla bilgisayarımıza konur) ve bu casus programlar ile bilgisayarlarda insanların ne yaptıkları kontrol edilir.

E-postalar izlenmektedir. Bunun için de örneğin Bush, “terörist tehlikeyi önleme” gerekçesiyle özel bir yasa çıkarttırmıştır. Ama yasaya da gerek yoktur, çünkü gizli istihbarat teşkilatlarının iş tanımında bu tür izlemeler meşrulaştırılmıştır.

Devlet otoriteleri zaten “yasa dışı” olan veya yasa dışı faaliyetlerde bulunan siteleri kapatır.

İnternetin örgütsel yapısının zorunlu temel öğesinden biri de kullanıcılardır: kullanıcılar olmaksızın internet olamaz. Kullanıcılar evdeki bireyler ve örgütlü yapılar olabilir. 2000’de Türkiye’de 2 milyon ve 2006’da 10 milyon olan kullanıcı sayısı, Haziran 2010’da 35 milyona sıçramıştır.

a. Kitlelerin büyük çoğunluğunun kullanımı boş vakit geçirme ve eğlenme amaçlıdır: Bu amaçlarla “chat/sohbet” yapma, müzik/film ve program indirme, çeşitli gruplarda tartışmalara katılma gibi şeyler yaparlar. İnternet insanların boş vakit geçirme, oyun oynama ve eğlence için yüzyüze sosyal ilişkiyi seçme yerine, televizyonun yanında, internet ile yaptıkları faaliyetleri seçtiklerini göstermektedir. İnternet, aslında gerçek sosyal olanın yerini almakta ve sahte sosyali ve vekaleten gereksinimler gidermeyi çok daha yaygınlaştırmaktadır.  Örneğin, sosyal medya denen Facebook’ta hem yazıyla hem de görüntü ve sesle iletişim ve ilişki kurma gerçek insanların gerçek bir yerde birlikteliğini anlatan sosyal ilişki değildir. Bu bağlamda sosyal ilişki teknolojiyle aracılanmış araçla ve bu aracın yarattığı siber uzay denen teknolojik mekanı kullanarak gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, yüzyüzelikteki ve mekansal aynılıktaki “havayı” taşımaz.

b. Eğitim amaçlı kullanma

c. Akademik ve profesyonel kullanım

d. İnternetle alışveriş için kullanım

e. Kişiler arası iletişim için kullanım

f. Sosyal ağa katılarak kullanım

g. Çeşitli internet forumlarına katılarak kullanım.

h. Bazıları ya kendi web sayfalarını açmakta, ya kendi bloglarını kurmakta ya da çeşitli bloglara üye olmaktadır

İnterneti kötü kullanım, özellikle “etik/ahlak” konusu içinde ele alınır. 

İnternet dünyasında genel kullanıcıların kötü davranışları olarak uygun olmayan dil kullanmayı ve çeşitli yollarla rahatsız etmeyi görürüz.

Genel kullanıcılar ötesinde, bilgisayar dilini bilenler tarafından en sık kötü kullanmaların başında “spam” denen e-posta ile istenmeyen mesajlar gönderme, “hacking” denen bilgisayar korsanlığı ve çeşitli türdeki virüsleri yazma ve dolaşıma sokma gelir. Elbette virüs anti-virüs programlarının çıkmasına ve ardından da şirketlerinin oluşup büyümesine neden olmuştur.

Davranış konusunda internet grupları ve blogları internet etiği (netiquette) kuralları koymuşlardır. Bu kurallara uymayanlar o siteden atılırlar.

İletişim araçları, sosyal içinde üretilir ve kullanılır; her iletişim aracı insanın kendi kendisiyle ve dışıyla olan ilişkisini kurmasını ve yürütmesini sağlayan sosyale ait, sosyalin parçası, sosyaldeki insanın uzantısı olarak vardır; her araç toplumsal bir üründür ve sosyaldir. Sosyal olmayan veya sosyalin dışında bir iletişim aracı düşünülemez.

Genel kanıya göre sosyal medyayı oluşturan ölçütlerden biri de “içeriğin kullanıcılar tarafından üretildiğidir”.