MEDYA SOSYOLOJİSİ

Kitle iletişiminde bir şeyin üretilmesi, birilerinin bir şekilde üretmek için gereksinim duymasına bağlıdır. Gereksinim duymayı, üzerinde düşünme, planlama, harekete geçme ve kitle iletişimi için gerekli örgütlerin oluşturulması takip eder.

Kitle iletişimi ürününü üretebilecek, örgütsel kadro içinde ve dışında yer alan profesyonelliği ve profesyonel ideolojileri üretme: Bu üretimin içeriğinin biçimlendirilmesi ve bu içeriği belli biçimlerde dolduran medya profesyonel pratiklerinin ve profesyonel ideolojilerin üretimini gerektirir.

Kitle iletişimini üretenler, iletişim örgütünde çalışan herkestir. Fakat ürünün karakterinin nasıl olacağını belirleyenler örgütte çalışan herkes değildir. Örgütün genel politikalarına karar verenler örgütün aktif sahiplerinden oluşan en üst kadrodur.

Müzik programı yapan bir radyo programcısı, bu işi kendi başına yapabilir. Fakat bir filmin veya dizinin veya haberin yapılması profesyonellerden oluşan ekip çalışmasını gerektirir.

Nesnellik, yansızlık: Medya profesyonelleri hakkında nesnel oldukları (veya olmaları gerektiği) hakk›nda yaygın bir görüş vardır: Örneğin, haberlerde olayları olduğu gibi sunarlar.

İçeriğin biçimlendirilmesi demek, örneğin, bir haberin içeriğinin uygun bir şekilde doldurulması (mesajın uygun bir şekilde paketlenmesi) demektir. Bir filmin veya dizinin çekilmesi ve son-ürün olarak seyir için hazır hâle getirilmesi, bir kitabın yazılıp basılması, bir mizah dergisinin içeriğinin hazırlanıp basılması demektir.

Doğruyu abartarak temsil: Olanı olduğundan çok daha önemli, kapsamlı, ciddi, gerçek, yaygın göstermektir. Burada asıl içerik doğrudur; ama yanlışlık abartmadadır. En çok abartılan cinayetler, şiddet ve trafik kazalarıdır.

Özdenetim, ürünü üreten kişinin kendi kendini denetimi demektir. Günümüzdeki medyada gördüğümüz tüm içerikler yoğun bir özdenetimin sonucudur.

Medya’da üretilen ürünün biçimlenmesini belirleyen profesyoneller (gazeteciler, editörler, program yapımcıları, film yapımcıları, yönetmenler, müzik yapımcıları, senaryo yazarları ve radyo programcıları gibi) kitle iletişimini üreten emeğin uzman kadrosunu oluştururlar.  Bir filmin veya dizinin veya haberin “yapılması” profesyonellerden oluşan
ekip çalışmasını gerektirir.

Ekip çalışmasına baktığımızda, karar verme gücüne sahiplikle ilgili olarak bir kademeleşme ve bu kademeleşmeye göre üretim ilişkilerinin yürütüldüğünü görürüz. Bu nedenle haber müdürü, editör, yönetmen ve muhabir, ana haber yayınının biçimlenmesinde, haberi sunan spikere göre daha fazla sorumludur. spiker de tercih ettiği tonlamalar ve vücut diliyle belli bir etkide bulunur, ama programın şekillenmesinden esas olarak diğer medya profesyonelleri sorumludur.

"Ancrorman" ve "ancorwoman" olarak adlandırılan ve haber üretiminde daha fazla etkide bulunan haber spikerleri de vardır, ancak bunlar sorunun cevap şıkları arasında yoktur.

Türkiye’de gazetecilerin ekonomik ve sosyal haklarını düzenleyen biri özel, diğeri
genel üç yasa bulunmaktadır: Basın İş Yasası olarak bilinen 212 sayılı Yasa, Sendikalar Yasası ile Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası’dır. Sendikalar Yasası, gazetecilere bir sendikaya üye olma hakkı vermektedir. Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası ise sendikayla işverenin karşılıklı pazarlığı sonunda toplu iş sözleşmeleriyle sağlanan hakların hangi yöntemle, hangi sınırlarla gerçekleşeceğini belirtir.

212 sayılı Yasa, gazeteci ile işveren arasında yazılı bir iş sözleşmesi yapılmasını zorunlu kılar. Bu sözleşmede, işin türünün, ücret miktarının ve gazetecinin kıdeminin belirtilmesi zorunludur. Meslekte en az beş yıl çalışmış olan gazetecilere kıdem hakkı tanınır ve sözleşmenin feshedilmesi durumunda gazeteci, bu süreye göre hesaplanacak tazminatı almaya hak kazanır. Gazeteciye her hizmet yılı için, son aylığı esas alınarak bir aylık ücreti tutarında tazminat verilir.

1980'den sonra İngiltere ve ABD'nin öcülüğünde uygulanmaya başlayan "yeni-liberal-neoliberal politikalar"ın temel hedeflerinden birisi, esnek emektir. Yani sermayenin emeğin ucuz olduğu coğrafyalarda üretimini yapması. Neoliberal politikaların diğer bir hedefi de sosyal devletin geriletilmesidir. Tüm bunlar sonuç olarak emekçilerin sermaye karşısında haklarını savunabildikleri sendikaların hedef alınmasını ve sendikal hakların geriletilmesi sonucunu doğurmuştur.

Kitabın yazarı Prof. Dr. İrfan Erdoğan medyada temsil biçimlerini şu başlıklar altında özetlemektedir (bkz. ss. 185-187). Doğru temsil, doğruyu abartarak temsil, abartarak temsil, abartma yerine azaltılmış temsil, yer vermeme ve yok sayma, doğru temsil, yanlış nedenler ve çözümler.

Yer vermeme, yok sayma: Bu devlet politikalarına, hükümet politikalarına, medya sahiplerinin politikalarına uymayan şeyler olduğu için, çıkara aykırı düştüğü için verilmez. Sosyal adaletsizlik, ücret politikaları, iş koşulları, çevre kirliliğini endüstriyel yapıları yönetenlere bağlama gibi konular yaygın medyada görülmez.

Ender olarak görüldüğü durumda ise, bireyselleştirilir: Sorun bireye ve bireysel davranış ve kararlara indirgenir. Aynı zamanda konu olarak ele alındığında konunun özü yerine biçimi, mekaniksel yanı, duygusal ve sansasyonel bir biçimde vurgulanarak verilir. Böylece ciddi bir konu birden bire farklı bir biçim alır.

Prof Dr. İrfan Erdoğan'dan alıntı, s. 188

Sosyal sorumlulukla ilgili tartışmalar “sosyal devletin” ve “sosyal devlet politikalarının”
yerini yeni-liberal politikaların almasıyla hızla bir kenara itilmiştir.

Özel teşebbüs biçiminde örgütlenmiş kitle iletişim medyasının sosyal sorumluluk konusu “serbest rekabet,” “çoğulculuk ve tercih bolluğu,” “halka istediğini vererek hizmet eden medya,” “izleyicinin/tüketicinin özgür tercihler yaptığı” gibi çerçeveler içinde eritilmiştir. Bu eritme, “sosyal medya” denen bilgisayarla aracılanmış internet iletişimi ile desteklenmiştir. Bu desteklemede, internet dışındaki kitle iletişim medyasının “endüstriyel medya, geleneksel medya, klasik medya” olduğu ve onların tek yönlü sorumluluk anlayışı meşrulaştırıldı.  

İlginç olan, televizyon da sosyal medyadır, çünkü insan yaşamıyla ve ilişkileriyle ilgili hiç bir şey, insanın düşüncesi ve duyguları dahil, sosyalden bağımsız, sosyalin dışında olamaz. Televizyon da “sosyal bir medyadır”, çünkü sosyalin bir parçasıdır. Televizyonun endüstriyel olması, onun sosyal sorumluluktan muaf olduğunu göstermez.

Ayrıca, sosyal medya denen medya da endüstriyeldir.

Doğru cevap A şıkkı'dır. Çünkü diğer şıklardaki denetimler/kontroller medya özgürlüğünü, editoryal özerkliği kısıtlayıcı kontrollerdir. Eğer varsa sendikal örgütlenme, ancak ve ancak medya kuruluşları sahiğlerini ve iktidarları kontrol etmeye çalışır.

Gazetecilerin sosyal haklarını koruyarak, editoryal özerklik ve medya özgürlüğünün hayat bulmasını sağlar.

Medya profesyonellerinin kendilerini denetlemesi olan "özdenetim" kuruluşu Basın Konseyi'dir. Gazeteciler Sendikası, medya emekçilerinin sosyal haklarını savunur. RTÜK edya içeriklerini denetleyen bir kurumdur. TRT, devlet televizyonu ve Anadolu Ajansı da devletin haber ajansıdır.

Doğru cevap A şıkkıdır. Bu araçların büyük kısmı ABD ve Japonya kökenli şirketler tarafından üretilmektedir.

Doğru cevap A şıkkı, "deneyselcilik"tir. Bu grup araştırmacılarını, deneye dayalı araştırmalar yapan ve iletişimle ilgili açıklamalar getiren psikologlar/sosyal psikologlar oluşturur. "Deneyselcilik" positivist geleneğin, laboratuar yaklaşımlarıdır- denek gruplarıyla labratuar deneyleriyle ilgilenmişlerdir.