MEDYA SOSYOLOJİSİ

Enformasyon verme görevi: Dünyada ve toplumdaki durum ve olaylar hakkında
bilgi sağlamak; yeniliği, uyumu ve gelişmeyi kolaylaştırmak.

Toplumda karşılıklı bağ kurma görevi: Enformasyon ve olayların anlamı hakkında
açıklama ve yorum yapma; yerleşmiş kurallar ve egemenlik için destek sağlamak;
toplumsallaşma; farklı, etkinlikleri ayarlama; fikir ve oybirliği sağlama; öncelikler sırasını saptama ve birbirine bağlı toplumsal duruma işaret etme.

Toplumsal sürekliliği sağlama görevi: Kültürü ifade etme, alt kültürler ve yeni
kültürel gelişmeleri tanıma; değerler ortaklığını işleme ve tutma.

Eğlendirme, avuntu, dinlendirme görevi: İyi ve hoş vakit geçirme günlük baskılardan
uzak, dinlenme olanakları sağlama.

Harekete geçirme (seferber etme) görevi: Siyasal, savaş, ekonomik kalkınma vb
toplumsal amaçlar için kampanya yapma

Kitle iletişim araçlarının "eğitim görevinden" ziyade, yukarıdaki görevlerle birlikte, eğitme fonksiyonu olabilir. BU fonksiyonu da daha çok, günümüzde neredeyse yok olan kamusal hizmet medyaları yerine getirmeye çalışır. Özel yayıncılık yapan medya örgütleri, eğitici fonksiyonu olan yayınları, izleyicilerin uyku saatleri olan, gece yarısından sonra yayınlamayı tercih eder. Çünkü bu tarz yayınlar onlara reyting ve dolayısıyla reklam geliri sağlamaz.

İletişimi taşıyan araçların gelişmesi, yazıyla kaydetme ile birlikte başladı. Önce, ağır fakat kalıcı olan kil tabletler ve taş üzerine yazma vardı. Mısırlılar ve Mayalar taşıyıcı araç olarak hafif olan ve kolayca taşınabilen papirüsü buldular. Üzerine yazı yazılan araç taşınamaz veya zor taşınır biçimden (örneğin kil tabletlerden) kolayca taşınıra (örneğin papirüse ve deriye), katlanmazdan yuvarlanıp katlanır biçime (örneğin parşömene ve kağıda) ve günümüzdeki bilgisayar disketi, CD, VCD ve DVD’ye doğru gelişti. Taşıyıcı araç artık, USB olarak bildiğimiz, tırnak kadar küçük işlenmiş madde oldu.

"İnsanın sosyalde kendini çeşitli bağlamlarda ve biçimlerde yeniden üretmesinin sağlanmasında yer alan kitle iletişim araçları, başlangıçta asla halkın gereksinimine
dayanarak düşünülüp geliştirilmedi. Telgraf, telefon ve radyo 20. yüzyılın başında savaş iletişimi gereksinimi için düşünüldü ve askerî stratejistler tarafından kullanıldı. Birinci Dünya Savaşı’nda denizde ve karada siperlerde savaşanlarla iletişim böylece uzaktan yapıldı".

Medya alanında bir sermaye grubunun şirketi sadece basına değil, örneğin televizyon,
basın ve radyo gibi diğer alanlara da sahip olmaya başlar. Buna çapraz-sahiplik veya çapraz entegrasyon denir; örneğin, bazen başka alanlarda yatırımı olan bir sermaye grubu medyayı da ele geçirir veya tam tersine medya alanındaki bir tekel başka alanları da ele geçirir. Bu durumda karşımıza, “conglomerate” denen ulus içi ve uluslararası dev tekeller çıkar: Disney, Viacom, Time Warner, News Corporation, Bertelsmann ve General Electric dünyanın önde gelenleridir. Ne tür tekelleşme veya birleşme olursa olsun, tekelleşme ile rakipler ortadan kaldırılır; yeni rakiplerin çıkması engellenir.

Günümüzde tekelleşme daha çok “dev firmaların birleşmeleri” (convergence) biçiminde olmaktadır. Tekelleşme veya birleşmeler yoluyla, “özel teşebbüs totaliter diktatörlüğü” diye nitelenebilecek bir yapı oluşur. Örneğin sinema alanında sadece Amerika’da değil tüm dünyada Hollywood diktatörlüğü kurulmuştur. Bu diktatörlük yoğun sosyal ilişkilerle desteklenen örgütlenme, içerik doldurma (film yapma) tarzları, dağıtım ve seyretme yerine kadar tüm alanları kapsamaktadır. Gittiğiniz sinemalar bir tekel yapısının bütünleşik bir parçasıdır. O sinemalarda, o tekel diktatörlüğüne ait olmayan hiçbir film gösterisi yapılamaz.

Tekelleşmede asıl sorun tekelin serbest rekabeti yok etmesi ve özgürlükleri kısıtlaması
sorununun çok ötesindedir. Sorun, özel şirket örgütlenme biçiminin doğası ve yarattığı sonuçlarla ilişkilidir. Benzer şekilde, tekellerin ürettikleri ürünler (örneğin medya ürünleri ve içerikleri) “gerekli bilinçten yoksun” profesyonelliğin değil, tam aksine gerekli bilince sahipliğin bir sonucudur. Daha açıkçası televizyonda sunulanların ve onları üretenlerin (haber hazırlayanların, tartışma düzenleyenlerin, magazin programlarının), mantığı bilmemelerinden veya bilinçsizliklerinden kaynaklanmaz: Somut üretim tarzı ve ilişkilerinin somut mantığının sonuçlarıdır onlar. Kasıtlı bir bilincin ürünleridir.

Bir sermayenin, medya alanındaki örgütleri sahiplik yoluyla kontrol etmesine "tekelleşme" denir. Medyada tekelleşmeyle medya ürünlerinin üretiminde, dağıtımında ve tüketimin yönlendirilmesinde etkili güç elde edilir ve uygulanır; doğrudan ve dolaylı olarak, örneğin birçok gazeteyi çıkaran birkaç dev şirketler veya şirketler grubu oluşturulur.

Sorudaki gibi bir gazete şirketinin  gazete alanında satın alma ve birleşme yoluyla tekel
oluşturmasına, aynı tür medya içinde olduğu için, "yatay entegrasyon" denir.

Örgütlerdeki bireylerin tükenmeleri, depresyona girmeleri, psikolojik dengesizliğe düşmeleri, örgüt içindeki baskıcı, haksız, yanlı, kayırıcı, insanı insanlıktan çıkartan ve insanın değerini alçaltan ilişkilerin bir sonucudur. Bu tür atmosferin oluşması ve bu tür sonuçların çıkmasının önde gelen nedeni örgütün resmî düzeninden çok, bu resmî düzeni besleyen bireysel güç uygulamalarıdır.

Şirket dünyasında, çalışanların ruh sağlığının bozulmasına, sürekli tedirgin ve sinirli olmasına neden olan güç uygulaması ender olarak en üst yönetimden gelir. Baskıcı ilişkileri ve hasta uygulamaları yapanlar çoğunlukla kendilerine orta ve alt seviyede yönetim olanağı verilmiş kişilerdir. Bu insanlar, kendilerini firma sahibi, kanun,
hakim, yargıç sanarak, günlük deyimle kraldan daha kral gibi davranarak kralın
krallığını sürdürmek için ellerinden geleni yaparlar.

Bu durum, örgüt içinde belli bir egemen grubun diğerleri üzerinde sessiz terör oluşturmasını ve sürdürmesini beraberinde getirir. Bu terör istisnasız her örgütte değişen yoğunlukta vardır. Terörün yaygınlığı genellikle çalışanların sayısı ve materyal ve psikolojik çıkarın fazlalığına da bağlıdır. İnsan ilişkilerinin yoğun olduğu medya gibi sektörlerde bu terör çok daha yaygındır. Hele çalışmama, rüşvet, adam kayırma ve yalakalıkla işte kalma ve yükselme kültürünün egemen olduğu devlet kurumlarında ((üniversiteler dahil) bu çok daha belirgindir.

Taylorizm’den esnek üretime, katılımcı yönetimden yönetişime kadar her tür firma dünyasında örgüt içi terör çalışan sınıf içinde yaygınken, bu terör üst sınıfa gelindiğinde şekil değiştirir ve “gurur koruyan centilmenliğe ve centilmence rekabete ve gülerek sırtından vurma ilişki biçimlerine” dönüşür.

Bu tür de kendi içinde farklılıklar gösterir. Fakat genel ortak özelliklere sahiptir: Avrupa kökenli kamu yayıncılığı biçimi örgütlenmede, medya örgütünün sahibi devlettir; sistem özerk veya bağımsız devlet kurumu olarak biçimlenir, finansı devlet tarafından yapılır; özel çıkarlara değil, toplumun tümüne hizmet verme amacıyla kurulmuştur. Bu sistem Avrupa’da sosyal sorumluluk sistemi olarak isimlendirilir. Kamu kurumu şeklinde örgütlenme, örneğin, günümüzde hemen bütün dünyada olduğu gibi, televizyon ve radyo alanı içine sıkıştırılmıştır.

Türkiye’de TRT kamu özerk kurumu olarak, radyo ve televizyon istasyonlarına sahiptir. Fakat özerklik hiçbir zaman sağlanamamıştır. TRT radyo ve televizyonları sosyal sorumluluk çerçevesinde değil, hükümetlerin isteği çerçevesinde veya baskısı altında yayın yapmışlardır. Bu tür yayıncılığa başarılı örnek olarak BBC verilir. Bir diğer başarılı örnek de Japon Yayın Kurumu’dur. NHK’nin yapısı BBC’nin yapısına benzer: Mali gelirini tüketicilerden topladığı yıllık gelirlerle sağlar. NHK’de de BBC’de olduğu gibi, dış ülkelere yönelik yayınlarında devlet ödeme yapar.