MEDYA SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 19

Medya sisteminde örgüt ilişkilerinin en başında gelenlerden biri  “izleyici reyting” sistemidir.

Doğru cevap A'dır.

İletişim araçlarının insanlaştırma görevi yoktur.

Bilinen en eski kitap “Yaşayan ölünün kitabı” Mısır’da papirüs üzerine yazılmıştır (M.Ö. 1900).

Sözlü iletişime yazılı olanın eklenmesiyle başlar.

Siyasal ve ticari amaçlı bilgi ve kontrol gereksinimini gidermek için.

“İletişimin babası” olarak nitelenen Schramm, Lasswell ve diğerlerinin geliştirdiği ve günümüzde de yaygın olarak benimsenen egemen görüşleri toparlayan McQuail iletişim araçlarının sosyal görevlerini /rollerini beş temel kategoride özetler:
Enformasyon verme görevi: Dünyada ve toplumdaki durum ve olaylar hakkında bilgi sağlamak; yeniliği, uyumu ve gelişmeyi kolaylaştırmak.
Toplumda karşılıklı bağ kurma görevi: Enformasyon ve olayların anlamı hakkında açıklama ve yorum yapma; yerleşmiş kurallar ve egemenlik için destek sağlamak; toplumsallaşma; farklı, etkinlikleri ayarlama; fikir ve oybirliği sağlama; öncelikler sırasını saptama ve birbirine bağlı toplumsal duruma işaret etme.

Toplumsal sürekliliği sağlama görevi: Kültürü ifade etme, alt kültürler ve yeni kültürel gelişmeleri tanıma; değerler ortaklığını işleme ve tutma.
Eğlendirme, avuntu, dinlendirme görevi: İyi ve hoş vakit geçirme günlük baskılardan uzak, dinlenme olanakları sağlama.
Harekete geçirme (seferber etme) görevi: Siyasal, savaş, ekonomik kalkınma vb
toplumsal amaçlar için kampanya yapma.
Dikkat edilirse, kitle iletişiminin temel görevi topluma faydalı işlevsel bağlar kurmak ve sürdürmek olmaktadır. İşlevsellik toplumun tümüne mal edildiği için önemli soruları sorma gereği duyulmaz.

Kitle iletişiminin temel görevi topluma faydalı işlevsel bağlar kurmak ve sürdürmek olmaktadır. İşlevsellik toplumun tümüne mal edildiği için önemli soruları sorma gereği duyulmaz. Bu anlayışın daha tutucu kanadında yer alan De Fleur’e göre (1970:5) kitle iletişim araçları, (a) ahlaksızlığı, düzenbazlığı, günahkarlığı teşhir eden, (b) ifade özgürlüğünün bekçisi olarak çalışan, (c) milyonlara kültür getiren, (ç) halka günlük zararsız eğlence sunan, (d) dünya olayları hakkında bizi aydınlatan, (e) sunduklarıyla yaşama düzeyimizi daha da geliştiren sadık hizmetkarımız ve kurtarıcımızdır. 

En yaygın tanımına göre, kitle iletişimi uzmanlaşmış grupların, teknolojik araçları (basın, radyo, tv) kullanarak geniş, heterojen ve dağınık izleyicilere simgesel içerikleri yayma tekniklerini ve örgütlerini içerir (McQuail,1969:2). Bu tanımı, Graham Murdock ve Peter Golding şu şekilde derinleştirmişlerdir: “Kitle iletişimi öncelikle, emtia üreten ve dağıtan endüstriyel ve ticari örgütlerdir” (Mosco, 1996: 102).

Tüketim
Ürünü kullanma (seyretme, izleme, okuma) demektir.

Ürün
Ürün demek, teknolojik süreçlerden geçerek oluşturulmuş olan her şey demektir. Kitle iletişiminde “ürün,” okuduğumuz bir kitap, gazete veya dergidir; dinlediğimiz bir müzik, bir radyo konuşması, bir televizyon programı, bir sinema filmidir. “Mesaj” bir bitmiş üründür.

İletişim
Kitle iletişimindeki “İletişim” kavramı, kurumsallaşmış, örgütlü, yönetimsel sembolsel/düşünsel içeriği üretmeyi ve dağıtmayı anlatır. Kesinlikle, iki arkadaş arasında olan diyalog, alışveriş, paylaşma ve ortaklık kurma gibi karşılıklılığı ifade eden bir ilişki kurmayı anlatmaz. Kitle iletişiminde, iletişimi demokratik yapan çok az öge vardır. Kitle iletişiminde ürünün ne zaman, nerede, nasıl ve hangi koşullarda üretileceğine ve içeriğinin nasıl doldurulacağına “üretenler” karar verir. Kitle iletişimi örgütlü yönetimsel iletişimdir ve bu örgütlü yapıların kendilerinin ve kendisini var eden diğer yapıların yönetsel amaçlarını gerçekleştirmek için vardır. Bu amaçların anlamı elbette, amacın doğasına göre olumlu da olumsuz da olabilir.

Kitle
Kitle iletişimi iki temel tanımlayıcı kavramdan oluşmaktadır. Kitle ve iletişim. “Kitle” kavramı, bazılarına göre, birbirinden kopuk, bağımsız/atomlaşmış, pasif, birbirinden farklı çok büyük sayıdaki insanlar anlamına kullanılmaktadır.

Teknolojiyle aracılanmışlık
Teknolojiyle aracılanmış iletişim, yukarıda örnekleri verildiği gibi, insanın kullandığı yapay araçlar kullanılarak yapılan iletişimdir. Örneğin, okuduğunuz bu kitap teknolojiyle aracılanmış kitle iletişiminin en son halkasındaki bitmiş bir üründür. Bu ürünün yazarından başlayarak, basılması ve dağıtılması ve sizin elinize geçmesine kadar olan safhaları ve bu safhalarda kullanılan teknolojik araçları düşünürseniz, ne denli karmaşık, çok ve kademeli olduğunu görürsünüz.

Sinemanın gelişmesi fotoğraf, elektrik, hareketli fotoğraf, film ve projektör gibi araçların gelişmesine bağlı olarak sonradan oldu. Sinema önce ticari amaçlı bir eğlence aracı olarak oluşturulmuş, fakat 1900’lerin siyasal koşullarında hızla propaganda aracı olarak devletler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bu amacı Amerika’da özel teşebbüs biçiminde örgütlenmiş Hollywood yaparken, diğer ülkelerde ya devlet kurumları ya da özel teşebbüs şirketleri gerçekleştirmeye çalışmıştır. Sinema Holywood’un dünya egemenliği altında ticarileşmiş ve ticari kültür ve bilincin yayılmasında önemli katkılarda bulunmuştur.

Medya örgütlerinin dışla ilişkileri arasında pazarlama, halkla ilişkiler, kriz yönetimi, kamu konuları yönetimi, lobicilik, medya ilişkileri, örgütler arası ilişkiler ve fiziksel doğayı kullanma gibi ilişki biçimleri vardır.
Her özel koşul için firmalar farklı stratejilerle amaçlarını gerçekleştirmeye çalışırlar. İletişim stratejileri kolaylaştırıcı, eğitici, ikna edici, baskıcı ve pervasızca sömürgen ve talancı olabilir. Elbette ilişkide bulundukları dış çevrelerin de stratejileri ve resmî kuralları vardır ve firmanın ilişkisinin doğasına etki ederler.

Kitle iletişiminin amacı toplumda insanların haber alması, bilmesi, bilincinin ve duygularının şekillenmesi ve şekillenmişin kullanılması ile ilgilidir. Kitle iletişiminin ürünü “biliş, duygu, düşünce, inanç” ile ilgilidir;kitle iletişimi maddi üretim yapmaz; düşünsel üretim yapar. Kitle iletişimi sosyal bilincin oluşması, sürdürülmesi, pekiştirilmesi ve gerektiğinde değiştirilmesi işini yapan bir örgütlenmedir.

Medya sisteminde örgüt ilişkilerinin en başında gelenlerinden biri de “izleyici reyting” sistemidir. İzleyici reyting sistemi sadece reklama dayanan kitle iletişim sistemlerinde geçerlidir. Reyting sisteminde birbiriyle bağıntılı 5 güç yapısı ve ilişkisi vardır:
1. Reklamla gelir sağlayan, yaşamı reklama bağlı olan basın, radyo ve televizyon şirketleri.
2. Reklama ihtiyaç duyan diğer şirketler (örneğin yiyecek, içecek ve giyecek şirketleri).
3. Birinci ve ikinci grup şirketler arasındaki reklam ve halkla ilişkileri ve reyting ölçümüyle reklam fiyatının belirlenmesini sağlayan şirketler.
4. Bu üç grubun var oluşlarının ve kalıcı olmalarının ana koşulu olan izleyici, dinleyici ve okuyucu kitleleri.
5. Bu ilişkinin yasal düzenlenmesini ve yasal kontrolünü yürüten devlet kurumları. Reyting ilişkisinde, ilk üç gruptaki şirketler ortaya çıkan maddi faydayı paylaşırlar. Devlet gücüne bu faydada alınan vergi düşer. İzleyiciler ise aslında en güçlü durumda olmalarına rağmen ilişkide ortaya çıkan maddi faydadan hiçbir pay almayan taraftır. Daha kötüsü, bu ilişkide, elde edilen maddi faydalar izleyiciler üzerinden elde edilir: Örneğin, televizyon şirketinin reklam şirketine ve reklam
veren şirketin reklam şirketine ödediği paralar, satılan mal ve verilen hizmetin fiyatına eklenir. Böylece, izleyici kitleler bu malı ve hizmeti satın aldıklarında, tüm bu ilişkideki maddi yükü çeken durumuna düşerler. İzleyicinin elde ettiği fayda ise maddi olmayan faydadır. Bu fayda da boş zaman geçirme, eğlenme, duygular, biliş ve inançlar ile ilgili faydalardır.

Kurum içi ilişkiler, örgütlü yapıdaki üretimin yapılmasını gerçekleştiren ve örgütün çıkarına göre düzenlenmiş günlük üretim, dağıtım ve kullanım ilişkilerini içerir. Bu ilişkiler, örgüt yapısının ve sosyokültürel yapının özelliklerine göre şekillenir. Dolayısıyla, örgüt içi faaliyetler ve ilişkiler her kitle
iletişim örgütlenmesinde farklılıklara ve benzerliklere sahiptir. Stincombe’un belirttiği gibi (1965) aynı zaman diliminde oluşan örgütler çoğu kez benzer yapılara sahiptirler, çünkü aynı sosyal kaynakların karışımından yaratılırlar. Bu nedenle, örneğin, Türkiye’de tarihsel olarak oluşmuş insan çalıştırma, iş yapma ve çalışma kültürünün yansımalarını medya şirketlerinde de görürüz. Bu genel benzerlikler yanında, özel farlılıklar da olur. Örneğin, TRT kendi içindeki ilişkilerde uzun zamandan beri oluşan kurum kültürüne ve bu kültürle gelen ilişki yapısına sahiptir. Ama Türk bürokrasisinin genel karakterlerini TRT’de görürüz.
Benzerlikler (örnekler):
• Örgüt (yani kurum veya şirket) yapısındaki iş bölümü
• Ücret politikaları

• İşe alma ve işten çıkarma kültürü
• Çalışma koşulları
• Görevde hiyerarşi
• Örgütün (kurum veya şirketin) resmî ve resmî olmayan iş yapma kültürüne göre sürdürülen iş yapış biçimindeki toplumsal gelenekler, görenekler, adetler, rutinler, alışkanlıklar
Farklılıklar (örnekler):
• İşin doğasına göre oluşan işbölümü tarzına göre değişen ücret politikası
uygulaması (örneğin fazla mesai ödememe, bayramlarda ek ödeme yapmama, ücreti farklılaştırma, gündeliğe göre değil de parça başına farklı ücret ödeme)
• İşe almayı ve işten çıkarmayı kendi keyfi isteğine göre yapmaktan başlayarak devletçe veya sendika ile anlaşmaya göre koyulan kuralları uygulamaya kadar çeşitlenen biçimlerde yapma
• Yönetim kadrolarının bilgi ve deneyim farklılıkları
• İnsanlık dışı çalışma koşullarından başlayarak sağlıklı ve uygun çalışma koşullarına kadar değişen koşullar
• Çok dostça bir ilişki atmosferinden katı disiplinli bir ilişki atmosferine kadar değişen yatay ve dikey ilişki ve iletişim yapısı
• Örgütün kendine göre geliştirdiği resmî ve resmî olmayan üretim, ilişki ve iletişim kültürü Medya örgütlerinde yönetsel kontrol temsilden ve firmanın uzun dönem sağlığından önce gelir. Kontrol arzusu firma performansı arzusunun önüne geçer.
Bu durumun getirdiği olumsuz sonuçlar nedeniyle, örgüt kuramcıları kontrolün gönüllü katılma ile sağlanması gerekliliği üzerinde dururlar. Bu gereklilikten “katılımcı yönetim” gibi kavramlar üretilmiştir. Böylece çatışmaya neden olan verimsiz, doğrudan ve açık kontrolün yerine gizli kontrol mekanizmaları sunulur.
Gizli kontrol mekanizmalarıyla insanların kendi sömürülerine “rızayla, istekle” katılması aranır. Rıza ve gönüllü katılım; firma kültürü, iş yeri, dil, enformasyon, semboller, ayinler/törenler, öyküler, masallar, oyunlar, eğlence ve dedikodu gibi faktörler kullanılarak sağlanmaya çalışılır. Örgüt kontrolünün gücü, yapılan görünür olmadığında veya “sağduyulu” olduğunda çok daha fazladır. Örneğin çalışanlar arasında “en verimli/çalışkan işçi”, “ayın işçisi,” “yılın işçisi,” gibi psikolojik onurlar işleyen firma çıkarını artırmaya yönelik işlevsel hiyerarşi ve ayırımın konulması böyledir.

Örgütün kendine göre geliştirdiği resmî ve resmî olmayan üretim, ilişki ve iletişim kültürü Medya örgütlerinde yönetsel kontrol temsilden ve firmanın uzun dönem sağlığından önce gelir. Kontrol arzusu firma performansı arzusunun önüne geçer.
Bu durumun getirdiği olumsuz sonuçlar nedeniyle, örgüt kuramcıları kontrolün gönüllü katılma ile sağlanması gerekliliği üzerinde dururlar. Bu gereklilikten “katılımcı yönetim” gibi kavramlar üretilmiştir. Böylece çatışmaya neden olan verimsiz, doğrudan ve açık kontrolün yerine gizli kontrol mekanizmaları sunulur.
Gizli kontrol mekanizmalarıyla insanların kendi sömürülerine “rızayla, istekle” katılması aranır. Rıza ve gönüllü katılım; firma kültürü, iş yeri, dil, enformasyon, semboller, ayinler/törenler, öyküler, masallar, oyunlar, eğlence ve dedikodu gibi faktörler kullanılarak sağlanmaya çalışılır. Örgüt kontrolünün gücü, yapılan görünür olmadığında veya “sağduyulu” olduğunda çok daha fazladır. Örneğin çalışanlar arasında “en verimli/çalışkan işçi”, “ayın işçisi,” “yılın işçisi,” gibi psikolojik onurlar işleyen firma çıkarını artırmaya yönelik işlevsel hiyerarşi ve ayırımın konulması böyledir.

Bir medya kuruluşunun iç çevresi örgütün yapısal sınırları içinde, günlük işlerini yürüttüğü fiziksel, psikolojik ve kültürel mekandır. Bu mekanda egemen bir atmosfer/iklim vardır. Bu örgüt iklimi iç çevredeki resmî ve resmî olmayan ilişkilerin ve iletişimin dinamik bir ürünüdür. Bir örgütün iç çevresinin iklimi sadece örgütün bürokratik karakteriyle, başarısı ve verimliliği ile ilişkili değildir; aynı zamanda örgütteki insanların günlük yaşamdaki ruh sağlığının ciddi bir şekilde etkilenmesiyle de ilişkilidir. Örgütlerdeki bireylerin tükenmeleri, depresyona girmeleri, psikolojik dengesizliğe düşmeleri, örgüt içindeki baskıcı, haksız, yanlı, kayırıcı, insanı insanlıktan çıkartan ve insanın değerini alçaltan ilişkilerin bir sonucudur. Bu tür atmosferin oluşması ve bu tür sonuçların çıkmasının önde gelen nedeni örgütün resmî düzeninden çok, bu resmî düzeni besleyen bireysel güç uygulamalarıdır. Şirket dünyasında, çalışanların ruh sağlığının bozulmasına, sürekli tedirgin ve sinirli
olmasına neden olan güç uygulaması ender olarak en üst yönetimden gelir. Baskıcı ilişkileri ve hasta uygulamaları yapanlar çoğunlukla kendilerine orta ve alt seviyede yönetim olanağı verilmiş kişilerdir. Bu insanlar, kendilerini firma sahibi, kanun, hakim, yargıç sanarak, günlük deyimle kraldan daha kral gibi davranarak kralın krallığını sürdürmek için ellerinden geleni yaparlar. Bu durum, örgüt içinde belli bir egemen grubun diğerleri üzerinde sessiz terör oluşturmasını ve sürdürmesini beraberinde getirir.

Kitle iletişimi; ekonomik, siyasal, kültürel, psikolojik ve sosyolojik bağlamlarda yönetsel amaçlarla örgütlenmiş yapıları, bu yapıların çeşitli teknolojiler kullanarak yaptıkları üretimleri ve dağıtımları, bu üretilenleri kullananları, bu süreçlerdeki sayısız ilişkileri ve ilişki biçimlerini içeren iletişim türüdür.

Enformasyon verme görevi: Dünyada ve toplumdaki durum ve olaylar hakkında bilgi sağlamak; yeniliği, uyumu ve gelişmeyi kolaylaştırmak.

De Fleur’e göre kitle iletişim araçları, (a) ahlaksızlığı, düzenbazlığı, günahkarlığı teşhir eden, (b) ifade özgürlüğünün bekçisi olarak çalışan, (c) milyonlara kültür getiren, (ç) halka günlük zararsız eğlence sunan, (d) dünya olayları hakkında bizi aydınlatan, (e) sunduklarıyla yaşama düzeyimizi daha da geliştiren sadık hizmetkarımız ve kurtarıcımızdır.

Kitle iletişimindeki “İletişim” kavramı, kurumsallaşmış, örgütlü, yönetimsel sembolsel/düşünsel içeriği üretmeyi ve dağıtmayı anlatır.