MEDYA HUKUKU

Basında özdenetimin olması, basın faaliyetleri sırasında ortaya çıkabilecek sorunların hukuki yollardan çok basının kendi kendine çözüm üretmesi anlamına gelmektedir. Böylece basın özgürlüğünün kötüye kullanılmasının önüne geçilmesi yanında basına dışarıdan gelebilecek müdahaleler de engellenmiş olmaktadır. Basında özdenetimin sağlanması konusunda görülen uygulamalar şunlardır:

a) Mesleki örgütlerin ve yayın organlarının ilke ve kuralları

b) Yasal kuruluşlar

c) Gönüllü kuruluşlar

d) Okur temsilciliği

e) Basın konseyleri

f) Dünya Basın Konseyleri Birliği

g) Sınır ötesi medya organizasyonları 

Doğru cevap E'dir.

1960 yılında kabul edilen Basın Ahlak Yasası’nın uygulanması için gerek duyulan Basın Şeref Divanı, yasaya aykırı tutum ve davranışları inceleyerek uygunsuzlukları kamuoyuna bildirmekteydi. 10 maddelik Ahlak Yasası, yasaklayıcı maddeler içerirken, bir taraftan da basın mensuplarının uymaları gereken kurallar içermekteydi. Basın Şeref Divanı, Türkiye’de gazetecilerin bir araya gelerek oluşturdukları ilk özdenetim kuruluşudur. Başlangıcının birinci yılında başarılı olan Divan, sonraki yıllarda başarılı olamayarak kapandı. Doğru cevap C'dir.

Ombudsman, vatandaş koruyucusu, aracı kişi, arabulucu, temsilci, halkın temsilcisi ya da koruyucusu anlamına gelen İsveççe bir sözcüktür. Ombudsmanın görevi çalıştığı gazetede çıkan haberlerde olabilecek sorunları ve hataları düzeltmektir.

İlk olarak İsveç’te uygulanmaya başlanan ombudsmanlık, medya kuruluşlarının haber yapma ve yayma sürecinde ortaya çıkan eksiklerinin, yanlışlarının, yanlılıklarının deneyimli ve tarafsız bir gazeteci tarafından düzeltilmesi ve tatlıya bağlanması anlamına gelmektedir. Ombudsmanın basın çalışanlarınca dikkate alınması ve kararlarına uyulması için emekli ve deneyimli gazetecilere bu görev verilebilmektedir. Dünyada sadece basında değil, radyo ve televizyonlarda da ombudsmanlık uygulaması olan ülkeler bulunmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Bir başka ombudsman modeli olarak bilinen “okur temsilciği” ise okuyucu şikayetlerinin değerlendirilmesi olarak düşünülebilir. Okur temsilcisi ve ombudsman kavramı birbirinin yerine kullanılıyor olsa da kavram olarak birbirinden farklıdır. Okur temsilcisi, okuyucudan gelen şikayet, dilek, istek ve önerileri dikkate alan; varsa okuyucunun sorununun çözümünü sağlayan deneyimli gazetecidir. Okur temsilcisi, bir medya kuruluşunda çalışan gazetecinin, kurumu tarafından okur temsilcisi olarak atanması ve maaşını da çalıştığı gazete ya da kurumdan alması biçiminde çalışmaktadır. Türkiye’de yaygın olarak uygulanan okur temsilciliği modelinde, okuyucuların şikâyetlerinin çözüme kavuşturulması yanında gazetenin halkla ilişkilerinin de yapıldığı; böylelikle gazetecinin bağımsız davranabilme noktasında sorun yaşayabileceği belirtilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Televizyon yayınlarında özdenetimin sağlanabilmesi için Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Televizyon Yayıncıları Derneği, televizyon kanallarında izleyici temsilciliği uygulamasını başlatmıştır. 2006 yılı sonunda başlayan uygulama televizyon kanallarına herhangi bir zorunluluk getirmeden gönüllülük esasına göre başlamıştır. İzleyici temsilcisi, televizyon izleyicilerinin izledikleri programlarla ilgili şikâyetlerini, görüş ve önerilerini dinleyen ve bunları kanal yönetimine ileten kişidir. İzleyicilerin muhatap aldıkları izleyici temsilcisi, yayın planlama aşamasında da izleyicilerin önerilerini dikkate alarak yayın akışına katkı sağlayabilmektedir. Çalışmalarını her ayın sonunda kanal yönetimine raporlayan izleyici temsilcisi, yayın akışının olanakları içinde bu çalışmalarını kamuoyu ile paylaşmak durumundadır. İzleyiciler, izleyici temsilcisine ulaşmak için Radyo ve Televizyon Üst Kurulu web sitesinden ya da televizyon kanallarının web sitelerinden izleyici temsilcilerinin iletişim bilgilerine ulaşabilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Türk basın hayatında önemli özdenetim kurumlarından biridir. 1946 yılında kurulmuş olan cemiyetin ilk başkanlığını Sedat Simavi yapmıştır. Cemiyet amacını, web sitesinde şöyle duyurmaktadır: “Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin amacı gazete, dergi, radyo ve televizyon gibi yazılı, işitsel, görsel ve elektronik iletişim alanlarını kapsayan gazetecilik mesleğini; mesleğin geleneklerini, ahlak ilkelerini korumak; herkesin bilgi edinme, gerçekleri öğrenme hakkının bir aracı olan iletişim ve düşünce özgürlüğünü sağlamak, gazetecileri meslekleri içinde maddi ve manevi yönleriyle ilerletmek ve yüceltmek şeklinde özetlenebilir.” Doğru cevap E'dir.

Haber-yorum ayrımı: Haberin gerçeklere ve verilere dayandırılması gerekliliği bulunurken, yorum kişisel ya da kurumsal düşünce, inanç ve yargıları yansıtabilir. Haber ve yorum arasında belirgin bir çizgi oluşturulması ve böylelikle okurun da bu çizgiyi fark etmesi sağlanmalıdır. Doğru cevap C'dir.

Gazeteciliğin bireysel menfaatler için kullanılmaması: Gazetecilerin haber yapmaları karşılığında yemek, seyahat, hediye gibi haberin doğruluğunu, yansızlığını etkileyebilecek davranışlar içine girmemesi gerekliliği vardır. Literatürde “çek defteri gazeteciliği” olarak tanımlanan para ya da herhangi bir çıkar karşılığı haber yapmak gazeteci kadar gazetenin de itibarını ve güvenilirliğini etkileyen bir durumdur. Doğru cevap D'dir.

Kimlik veya özel durum: Açık kamu yararı olmadıkça ve olayla doğrudan ilgisi, bağlantısı bulunmadıkça, bir insanın davranışı veya işlediği suç, onun ırkına, milliyetine, dinine, cinsiyetine, cinsel eğilimine, hastalığına veya fiziksel, zihinsel özürlü olup olmamasına dayandırılmamalıdır. Kişinin bu özel durumu, alay, hakaret, önyargı konusu yapılmamalıdır. Doğru cevap A'dır.

Kitle iletişim araçlarından yararlanarak haber alma, eğlenme gibi farklı işlevleri deneyimleyen topluluklara ise genel olarak izlerkitle adı verilmektedir.

Basında özdenetimin sağlanması konusunda görülen uygulamalar şunlardır 
a) Mesleki örgütlerin ve yayın organlarının ilke ve kuralları
b) Yasal kuruluşlar
c) Gönüllü kuruluşlar
d) Okur temsilciliği
e) Basın konseyleri
f) Dünya Basın Konseyleri Birliği
g) Sınır ötesi medya organizasyonları

1917 yılında, gazeteciler arasında bir örgütlenmenin gerekliliğine inanılarak Osmanlı
Matbuat Cemiyeti ilk kongresini yaparak kurulmuştur.

Türkiye Gazeteciler Sendikaları Federasyonu 1958'de kurulmuştur.

1992 yılı verilerine göre Türkiye çapında gazetecilerin meslek örgütü olarak tanımlanabilecek
78 ayrı dernek, cemiyet ve birliğin bulunduğu belirlenmiştir.

Basın Şeref Divanı, Türkiye’de gazetecilerin bir araya gelerek oluşturdukları
ilk özdenetim kuruluşudur.

Medya kuruluşlarının
haber yapma ve yayma sürecinde ortaya çıkan eksiklerinin, yanlışlarının, yanlılıklarının
deneyimli ve tarafsız bir gazeteci tarafından düzeltilmesi ve tatlıya bağlanması
anlamına gelen uygulama Ombudsmanlıktır.

Medya kuruluşlarını kapatmak Basın Konseyi'nin görevleri arasında değildir.

Basın Konseyi Üyeler Kurulu, 3 yıllığına seçilen 40 kişiden oluşmaktadır.

BBC'nin rehber etik ilkelerinden biri sansür değildir.

Medyada özdenetimin yerleşmesine ilişkin yapılacak uygulamaların gerek izlerkitleye gerekse medya çalışanlarına yönelik işlevsel etkileri vardır. Bu etkileri sıralamak gerekirse, iletişim araçlarının editöryel bağımsızlığının korunması; devletin ya da kamunun iletişim araçlarına müdahalesinin önüne geçilmesi; medyanın hem içerik hem de çalışma pratikleri açısından kalitesinin arttırılması; medyanın izlerkitleye hesap verebilir olması ve izlerkitlenin medyaya erişebilmesi belirtilebilir (AGİT, 2008: 12).